Σημασία έχει πώς βλέπεις τον κόσμο

• Το σινεμά της περιπλάνησης στο προσκήνιο με αφορμή τρεις ασπρόμαυρες ταινίες του Βιμ Βέντερς που κυκλοφόρησαν σε dvd

Τρεις ασπρόμαυρες ταινίες του Βιμ Βέντερς, σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη γενιά σινεφίλ, επανέρχονται στην επικαιρότητα με την ελληνική ψηφιακή έκδοσή τους. Η «Αλίκη στις πόλεις», η «Κατάσταση των πραγμάτων» και το «Στο πέρασμα του χρόνου» γυρίστηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του '70 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80 και είναι οι πιο αντιπροσωπευτικές ταινίες της δημιουργικότερης περιόδου του Βέντερς. Χαρακτηριστικά δείγματα ενός κινηματογράφου που απαγκιστρώνεται από πολιτικές εμμονές και αναζητάει την ταυτότητά του ανάμεσα σε φαντάσματα και κατακερματισμένους μύθους από το παρελθόν.

H «Αλίκη στις πόλεις» και το «Στο πέρασμα του χρόνου» ήταν από τις πρώτες ταινίες περιπλάνησης, με συνεχείς αναφορές στα στερεότυπα των αμερικάνικων ρόουντ μούβι, στις «χαμένες αξίες» του κλασικού σινεμά (από τον Μουρνάου μέχρι τον Τζον Φορντ), στο ροκ και με μια διάχυτη επιθυμία για επαναπροσδιορισμό της σχέσης του κινηματογράφου με τη ζωή. Σε αυτό το σινεμά, όπου το βάθος πεδίου φτάνει μέχρι τη γραμμή του ορίζοντα, δεν υπάρχουν καλοί και κακοί ήρωες, παρά μόνον εξόριστοι σε μια έρημη χώρα. Ο Βέντερς σκηνοθετεί τις περιπέτειές τους ξεκινώντας από την αδυναμία τους να αφηγηθούν μια ιστορία (την ιστορία τους) και από τη μοναχικότητά τους, που τους δίνει μια αίσθηση σιγουριάς.

• Η απουσία της γυναίκας

Ο κινηματογράφος σχεδόν στο σύνολό του είναι «φασισμός, σαδισμός, πορνογραφία» είχε πει κάποτε ο Γκοντάρ. Ο Βέντερς δεν διαφωνεί. «Στο πέρασμα του χρόνου» ένας επιδιορθωτής μηχανών προβολής, ο Μπρούνο, μπαίνει στην καμπίνα προβολής μιας παλιάς αίθουσας και φορτώνει στη μηχανή ένα αυτοσχέδιο κομμάτι φιλμ στο οποίο επαναλαμβάνεται μονότονα η φράση «βία, σεξ, δράση». Ο Μπρούνο παρεμβαίνει σαν Δον Κιχώτης σε μια διαδικασία εκπόρνευσης του βλέμματος (η «κανονική» ταινία που μόλις τελείωσε ήταν ένα πορνό) προβάλλοντας αυτή τη λούπα (το αυτοσχέδιο φιλμάκι από πλάνα -ρετάλια από διάφορες ταινίες) σε μια άγνωστη γυναίκα που δεν θα είχε πρόβλημα να ξαπλώσει μαζί του. Το ζευγάρι θα μείνει μαζί μέχρι το πρωί της επόμενης ημέρας χωρίς όμως να συμβεί τίποτα μεταξύ τους. «Πάντα ένιωθα μόνος μέσα σε κάθε γυναίκα που έκανα σεξ μαζί της», λέει ο Μπρούνο σε κάποια άλλη σκηνή της ταινίας...

Η απουσία της γυναίκας εκκινεί ένα ταξίδι αυτογνωσίας του άντρα σε έναν κόσμο που έχει πολλά κοινά στοιχεία με τα γουέστερν του Χάουαρντ Χοκς, όπου κυρίαρχη αξία είναι η ανδρική φιλία στο πλαίσιο μιας κλειστής «σπαρτιάτικης» ομάδας. Η περιπλάνηση δεν έχει προορισμό, ενώ η φιλία είναι η μοναδική αξία που κατακτιέται σ' αυτή τη μεταβατική κατάσταση (το ταξίδι) στην οποία ο άνδρας ωριμάζει εσωτερικά.

Στην «Αλίκη στις πόλεις» μια χωρισμένη μητέρα αφήνει για λίγο στα χέρια ενός άγνωστου φωτογράφου τη δωδεκάχρονη κόρη της κι εξαφανίζεται. «Στο πέρασμα του χρόνου», ένας άντρας, ο Ρόμπερτ που οδηγεί το Φολκς Βάγκεν του σαν καμικάζι, αποκόβεται βίαια από έναν τραυματικό γάμο και μπαίνει σαν κομήτης στη γαλήνια καθημερινότητα του Μπρούνο, που έχει επιλέξει να κινείται σε μια «ουδέτερη», no man's land, περιοχή κατά μήκος των συνόρων των δύο Γερμανιών. (Το 1984, στο «Παρίσι, Τέξας» ο Βέντερς εξάντλησε αυτή την προβληματική ανακαλύπτοντας το τραύμα της οικογένειας στη μήτρα του αμερικανικού μύθου: στην έρημο της Αριζόνας και στο Χόλιγουντ.)

• Το βλέμμα του παιδιού

Στην «Αλίκη στις πόλεις» η μικρή Αλίκη οδηγεί με την αθωότητά της έναν «τυφλό» φωτορεπόρτερ, τον Γερμανό Φιλίπ, που μάταια προσπαθεί να φτιάξει μια ιστορία για την Αμερική (την οποία μόλις διέσχισε με αυτοκίνητο) και τον αμερικανικό μύθο. Επινοεί μια οικογένεια, μια γιαγιά κι ένα σπίτι σε ένα χωριό δίπλα στον Ρήνο, και τον παρασύρει σε μια ανέμελη περιπέτεια. Το ταξίδι τους είναι ένα ρόουντ μούβι προς αναζήτηση της αρχής της αφήγησης, του παραμυθιού (η φανταστική γιαγιά της Αλίκης). Στις τελευταίες σκηνές «Στο πέρασμα του χρόνου» ο «Καμικάζι» ανταλλάσσει ένα ζευγάρι γυαλιά ηλίου μ' ένα σχολικό τετράδιο, στο οποίο ένα παιδί έχει περιγράψει με σαφήνεια πώς βλέπει τον κόσμο. Ο Βέντερς στρέφεται στον ψυχισμό της παιδικής ηλικίας γιατί δεν έχει και τόση σημασία ο κόσμος γύρω μας, αλλά με το τι μάτια τον κοιτάμε.

Δείτε

• Η Αλίκη στις πόλεις (Alice in den St�dten, 1974)

Στο πρώτο μέρος της ταινίας υπάρχει η Αμερική και το όνειρό της μέσα από το κουρασμένο βλέμμα ενός Γερμανού φωτορεπόρτερ (το alter ego του Βέντερς) που ταξιδεύει στην αμερικανική ενδοχώρα, τραβώντας φωτογραφίες με μια Πολαρόιντ, με σκοπό να γράψει μια ιστορία. Στο δεύτερο μέρος, ο φωτορεπόρτερ πετάει από τη Νέα Υόρκη στο Αμστερνταμ μαζί με ένα δωδεκάχρονο κορίτσι και στη συνέχεια περιπλανιέται μαζί του σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας. Στο τέλος, θα βρει τις λέξεις για να αφηγηθεί την ιστορία του.

• Στο πέρασμα του χρόνου (Im Lauf der Zeit, 1976)

Ενας «καμικάζι», ο Ρόμπερτ, οδηγεί το φολκς βάγκεν του σαν βολίδα στα νερά του Ελβα, «τέμνοντας» σαν νυστέρι τη αδιάφορη και επαναλαμβανόμενη διαδρομή ενός επιδιορθωτή κινηματογραφικών προβολών, του Μπρούνο. Στη συνέχεια, η δύο άντρες θα ζήσουν μια περιπέτεια κατά μήκος των συνόρων των δύο Γερμανιών.

• Η κατάσταση των πραγμάτων (Der Stand der Dinge, 1982)

Η τραυματική σχέση Αμερικής και Ευρώπης ως θανάσιμη σύγκρουση των μεγάλων στούντιο με τους ανεξάρτητους παραγωγούς και σκηνοθέτες. Ενας Γερμανός σκηνοθέτης, ο Φρίντριχ Μάνροου (σαν να λέμε, Μουρνάου), αντιμετωπίζει προβλήματα με τον Αμερικανό παραγωγό του. Η ταινία αναφέρεται εμμέσως στην επεισοδιακή σχέση του Βέντερς με τον Κόπολα στα γυρίσματα του «Χάμετ».

Και οι τρεις ταινίες κυκλοφόρησαν προσφάτως σε ένα box set από την Odeon.

• Του Δημητρη Μπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17/5/2009