Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ
Ξενοδοχείο «Plaza», Ρώμη. Η μεγαλοπρεπής σκάλα, κινηματογραφημένη πριν από χρόνια από τον Φελίνι, παρουσιάζει την εικόνα ενός βομβαρδισμένου τοπίου. Συντρίμμια παντού. Ενας άντρας κρατά ένα σφυρί και όλο μένος σπάει μια τηλεόραση. Είναι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, που συμμετέχει... ενεργά στο στήσιμο μιας δυνατής σκηνής για τη νέα του ταινία «Η σκόνη του χρόνου», με τους Γουίλεμ Νταφόε, Μισέλ Πικολί, Μπρούνο Γκανζ και τη μούσα του Κισλόφσκι Ιρέν Ζάκομπ. Στην εν λόγω σκηνή ομάδα εξτρεμιστών επιτίθεται στο λόμπι του θρυλικού ξενοδοχείου, που, παρά την εικόνα διάλυσης, παρέμεινε ανοιχτό κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι συνηθισμένος στις χαμηλές θερμοκρασίες, όμως εδώ έφτασαν τους -25. |
- Εκδίκηση για την τηλεόραση
Οπως του είπε αργότερα ο σκηνοθέτης μπρος στη δική του κάμερα, «η τηλεόραση έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα ως προς την αισθητική, την ψυχαγωγία, τη μόρφωση. Λειτουργεί αντίθετα απ' ό,τι λειτουργεί ένα βιβλίο. Στριμώχνει τα γεγονότα, τα απλοποιεί και η γλώσσα της είναι ταπεινωτική».
Το ντοκιμαντέρ του Ι. Λεοντή, που τιτλοφορείται «Filming dreams» (μια παραγωγή της Art in Vision με προϋπολογισμό 140.000 ευρώ), ήδη απέσπασε το πρώτο βραβείο σε φεστιβάλ του Λονδίνου και της Κύπρου, παρουσιάζοντας έντονο εικαστικό και κινηματογραφικό ενδιαφέρον.
Και ως ένα εναλλακτικό οδοιπορικό στη Ρωσία, το Καζακστάν, τη Γερμανία και την Ιταλία, ιδωμένες υπό το πρίσμα του Αγγελόπουλου, ώς μια καταβύθιση στην ψυχοσύνθεση και τον τρόπο δουλειάς του σκηνοθέτη, ο οποίος σχολιάζει πολλά απ' όσα βλέπουμε στη «Σκόνη του χρόνου» (το δεύτερο μέρος της τριλογίας του, που ξεκίνησε με το «Λιβάδι που δακρύζει»).
Και βλέπουμε πολλά: αυτή τη φορά όχι μόνο τα επικών διαστάσεων ποιητικά «αγγελοπουλικά» πλάνα, αλλά και τοίχους γεμάτους γκράφιτι, νεανικά δωμάτια με αφίσες του Τσε και του Μόρισον, μηχανόβιους φίλαθλους, κόντρες μεταξύ συμμοριών -ακόμα και μαχαιρώματα. Εικόνες που έχει αιχμαλωτίσει και ο φωτογραφικός φακός του Ισίδωρου Λεοντή για το προσεγμένο δίγλωσσο λεύκωμα «The making of Dust of time» (εκδόσεις «Μίλητος»).
Επί σειρά ετών σκηνοθέτης, παραγωγός και για τις πολεμικές ανταποκρίσεις του αμερικανικού CBS, ο Ι. Λεοντής, συνεργάτης σήμερα της ΕΡΤ, έχει γυρίσει ένα ακόμα ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του σκηνοθέτη («Theo Angelopoulos -Α lifework in Film»). Σήμερα ετοιμάζει ταινία τη «Μητέρα του σκύλου» του Παύλου Μάτεσι.
Κεντρικό πρόσωπο στη «Σκόνη του χρόνου» ένας σκηνοθέτης που εργάζεται στη Ρώμη, ο χαρακτήρας Α (Γ. Νταφόε): χωρισμένος, εργασιομανής, με προβληματική σχέση με την έφηβη κόρη του.
Ο Α (που σύμφωνα με τον Ισίδωρο Λεοντή «είναι προφανώς ένα άλτερ έγκο του Αγγελόπουλου») αποφασίζει να κινηματογραφήσει την σημαδιακή και πολύπαθη ζωή των γονιών του κι αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος του σήμερα με το χθες: η ελληνίδα μάνα του, νέα και όμορφη το 1953 (έτος θανάτου του Στάλιν) που αρχίζει η ιστορία, βρίσκεται εξόριστη στη Σιβηρία. Ο πατέρας του, και μεγάλος της έρωτας μέχρι τέλους, βρίσκεται στην Αμερική. Ο αποχωρισμός σκληρός. Κόντρα όμως στις δυσκολίες, καταφέρνουν να συναντηθούν στη Σιβηρία και καρπός αυτής της σύντομης συνάντησης είναι ο Α. Παιδί πια, ο Α. θα πάει να ζήσει με τον πατέρα του σε άλλη μια σκληρή σκηνή αποχαιρετισμού στο σιδηροδρομικό σταθμό. Η Ιστορία θα χωρίσει άλλη μία φορά την οικογένεια. Μοναδικό αποκούμπι της Ελένης στην 20χρονη εξορία της ο πιστός φίλος Γιακόμπ (Μπρούνο Γκανζ) -πάντα ερωτευμένος μαζί της. Οι τρεις αυτοί άνθρωποι, γερασμένοι πια, θα ξανασυναντηθούν και πάλι στο σήμερα λέγοντας το οριστικό αντίο....
«Είναι μια ερωτική ιστορία που εξελίσσεται μέσα στη μεγάλη Ιστορία», εξηγεί ο Θ. Αγγελόπουλος, που, σύμφωνα με τον Γουίλεμ Νταφόε, «είναι ένα είδος σκηνοθέτη υπό εξαφάνιση! Αφέθηκα στα χέρια του».
«Δεν μπορώ να φανταστώ την προσωπική μας ιστορία ανεξάρτητα από τη μεγάλη Ιστορία», εξηγεί στην κάμερα ο σκηνοθέτης.
«Η μεγάλη Ιστορία σημαδεύει τις ζωές μας και τις τροφοδοτεί ή τις καταστρέφει. Εγώ γεννήθηκα μέσα σε φοβερά γεγονότα για την Ελλάδα και τον κόσμο: το ξημέρωμα του δεύτερου Παγκοσμιου Πολέμου, δικτατορίες, πολέμους, αναζητήσεις ενός πατέρα που είχε συλληφθεί και νομίζαμε ότι είχε εκτελεστεί, τα γεγονότα του '50 με τις φοιτητικές αναταραχές, τις μετατοπίσεις των ανθρώπων της αριστεράς, εξορίες, φυλακές, μια Ελλάδα άνω κάτω που ποτέ δεν μπόρεσε να συνέλθει από τα τραύματα του εμφυλίου. Υπάρχουν άνθρωποι που περνάνε πάνω από αυτά και τα ξεχνούν. Εμένα με σημάδεψαν».
Οι θερμοκρασίες σε Ρωσία και Καζακστάν φτάνουν τους -25 βαθμούς κελσίου. Τα προβλήματα μεγάλα. Οι κομπάρσοι δεν άντεχαν από το κρύο και σκόρπιζαν. Το ψύχος επηρέαζε και το απαιτητικό μακιγιάζ. Ο Αγγελόπουλος απευθύνθηκε στον έμπειρο Ιταλό Βιτόριο Σοντάνο. «Η σκόνη του χρόνου τι κάνει; Πέφτει», λέει ο νεαρός καλλιτέχνης. «Και αφήνει τα σημάδια της στους γερασμένους πια ανθρώπους. Ομως με -25 οι ηθοποιοί πάγωναν, εμείς παγώναμε, το μακιγιάζ πάγωνε».
Κάποια στιγμή ο Αγγελόπουλος του λέει: «Θέλω να μου κάνεις μια χάρη. Μήνες ψάχνω να βρω κάποιον που να παίξει τον Μισέλ Πικολί νέο. Και τώρα σε βλέπω και είσαι ο καλύτερος. Θα το κάνεις;»
«Μα δεν έχω παίξει ποτέ στη ζωή μου», του απαντά. «Μην ανησυχείς», επιμένει εκείνος. «Ακόμα και βράχους μπορώ να κάνω να παίξουν».
Κάθε χώρα και διαφορετικό συνεργείο. Προβλήματα επικοινωνίας, μεταφράσεις για το καθετί. Ο Αγγελόπουλος προτιμά τα γαλλικά. Ο καιρός δεν είναι πάντα φίλος. Μερικές φορές... έχει ήλιο. Το γύρισμα σταματά για μεγάλα διαστήματα. Το ίδιο και το making of. Και τα έξοδα τρέχουν.
Καζακστάν. Στην πλατεία Τεμιρτάου, ανυψώνεται ένα τεράστιο άγαλμα του Στάλιν. Πλήθος κομπάρσων. Λίγο αργότερα, όλα τα μεγάφωνα της πόλης θα αναγγείλουν τον θάνατο του Στάλιν υπό τους ήχους της Διεθνούς. Οι νεότεροι κομπάρσοι αδιάφοροι, όμως κάποιοι από τους μεγαλύτερους κλαίνε. Κι ας έχουν περάσει χρόνια από το 1953.
- Όταν έπεσε ο Στάλιν
Ο σκηνοθέτης εξηγεί: «Το 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, στο οποίο προήδρευε ο Χρουστσόφ, έκανε κριτική στον Στάλιν. Μέχρι τότε ήταν θεός. Την άλλη μέρα εξαφανίστηκαν όλα τα αγάλματά του απ' όλες τις πόλεις και μεταφέρθηκαν σε αποθήκες...».
Μια τέτοια αποθήκη δημιούργησε ο ίδιος στο παλιό αυτό ωδείο, όπου δεσπόζει ένα εκκλησιαστικό όργανο: «Την εποχή του κομμουνισμού ήταν αποκλεισμένο. Δεν μπορούσε να παίξει ούτε σαν μουσικό όργανο». Με την αποσταλινοποίηση, όμως, ξαφνικά το θυμούνται. Θα ηχήσει και πάλι...
«Το τέλος των δικτατόρων είναι το ίδιο. Ελπίζω μελλοντικά να εκπέσουν και άλλες αυτοκρατορίες απ' αυτούς που αυτή τη στιγμή βάζουν τον κόσμο σε δοκιμασία...», λέει ο Αγγελόπουλος.
Χιόνι παντού (ένα ψυχρό, λευκό πασπάλισμα στα τοπία και τους ανθρώπους), παλιά τρένα και τραμ, δέντρα με πεσμένα φύλλα, εικόνες απίστευτης ομορφιάς, φάτσες που σου εντυπώνονται στο νου... Εικόνες με την υπογραφή του διευθυντή φωτογραφίας Ανδρέα Σινάνου. Το να στηθεί και η παραμικρή σκηνή απαιτεί άπειρο χρόνο -κι όταν όλα είναι έτοιμα, μια χιονόπτωση μπορεί να τα καταστρέψει. Η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου, όπως πάντα, δομικό στοιχείο των ταινιών του σκηνοθέτη.
Τα γυρίσματα επεφύλασσαν και μια έκπληξη: την επίσκεψη του Βιμ Βέντερς στο σετ: «Τις ταινίες του Τεό τις έδειξα στους εικοσάρηδες που διαδάσκω σινεμά. Φοβόμουν πως καθώς είναι αργές θα ξένιζαν τα παιδιά, που έχουν μάθει σε ψηφιακές κάμερες. Ομως τρελάθηκαν. Ηθελαν κι άλλο, κι άλλο...».
*Την αφήγηση και τα κείμενα του αγγλόφωνου ντοκιμαντέρ «Filming dreams» υπογράφει η Μέρι Λίντα Μακνίλι. Οι φωτογραφίες είναι του Ισίδωρου Λεοντή.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 - 25/01/2009
No comments:
Post a Comment