Ο διάφανος κόσμος του Μαξ Οφίλς

• Η «Πτώση της Λόλα Μοντές» προβάλλεται σε επανέκδοση στα θερινά σινεμά της Αθήνας σε αποκατεστημένες ψηφιακά κόπιες

Η «Πτώση της Λόλα Μοντές» υπήρξε μια από τις πιο φιλόδοξες παραγωγές στην ιστορία του γαλλικού σινεμά. Ενα ερωτικό δράμα, σκανδαλώδες για το θέμα του και ανορθόδοξο στη δομή και την εξέλιξή του, που κορυφώνεται στην τελευταία του σκηνή, στη σκηνή ενός τσίρκο, με ένα άλμα στο κενό της πρωταγωνίστριάς του. Η «Λόλα Μοντές» ήταν ένα άλμα στο κενό και για τον δημιουργό της Μαξ Οφίλς, έναν από τους πιο φινετσάτους στυλίστες από συστάσεως κινηματογράφου.

Οι παραγωγοί πανικοβλήθηκαν όταν είδαν την ταινία. Την πετσόκοψαν για να περισώσουν ό, τι μπορούσαν από ένα δράμα εποχής που δεν ήταν μελόδραμα. Ο κόπος τους αποδείχτηκε μάταιος. Η «Λόλα Μοντές», ο «Πολίτης Κέιν» του ρομαντικού Οφίλς, ήταν μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές αποτυχίες του γαλλικού σινεμά. Δύο χρόνια μετά, ο Οφύλς εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο. Το 1963 η ταινία ξαναμονταρίστηκε σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο του σκηνοθέτη. Πέρυσι, αποκαταστάθηκε ψηφιακά και έκανε πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη και στις Κάννες. Αυτή η κόπια, που είναι υπόδειγμα επανέκδοσης, προβάλλεται στα θερινά σινεμά της Αθήνας συστήνοντας στο νεαρό κοινό έναν παραγνωρισμένο δημιουργό που επηρέασε ένα μεγάλο φάσμα κινηματογραφιστών, από τον περφεξιονιστή Κιούμπρικ μέχρι τον ανατρεπτικό Γκοντάρ.

• Η ζωή σαν ατραξιόν

Η «Λόλα Μοντές» είναι η ιστορία της «πιο σκανδαλώδους γυναίκας του κόσμου». Η έντονη ζωή μιας φαμ φατάλ του 19ου αιώνα, που υπήρξε ερωμένη διασήμων και ασήμων αντρών. Τη Λόλα Μοντές τη γεύτηκε ο Φρανς Λιστ, την ερωτεύτηκε με πάθος ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος ο Πρώτος, την αγάπησαν καλλιτέχνες, φοιτητές και στρατιώτες. Ο Οφύλς μάς τη συστήνει στη σκηνή ενός τσίρκο στη Νέα Ορλεάνη. Η δική του Λόλα Μοντές είναι μια τραγική ύπαρξη που έζησε τον έρωτα και τα πλούτη σαν μια χίμαιρα, όπως η ομορφιά που χάνεται στο πέρασμα του χρόνου. Τη βλέπουμε στη σκηνή σαν ένα εξωτικό πλάσμα σε κλουβί, σε μια ατραξιόν που είναι η ίδια η ζωή της. Ιδού ο βόας, ιδού ο κροταλίας λοιπόν. Ιδού η Λόλα Μοντές, πληροφορεί το αδηφάγο κοινό του τσίρκο ένας κονφερασιέ και το παρακινεί να τη ρωτήσει τα πάντα για τις γαργαλιστικές περιπέτειές της. Οι πιο ενθουσιώδεις μπορούν με ένα δολάριο να της φιλήσουν το χέρι.

Ο Οφίλς χρησιμοποιεί το τσίρκο σαν ένα καρουζέλ που γυρίζει διαρκώς και δημιουργεί μιαν ανάλαφρη ατμόσφαιρα ρευστή σαν ομίχλη, φέρνοντας σαν όνειρο το παρελθόν της Λόλα Μοντές στη σκηνή. Στη «Λόλα Μοντές» ο ακαδημαϊσμός αχρηστεύεται με τον πιο κομψό τρόπο. Η κάμερα κινείται διαρκώς (η χρήση του μονοπλάνου είναι μοναδική) σαν σε ρυθμό βιεννέζικου βαλς, δίνοντας μιαν αίσθηση αέρινης ομορφιάς στο μπαρόκ σκηνικό.

• Η σκηνοθεσία είναι το παν

Πριν από τον Οφίλς μόνον ο Ορσον Ουέλς είχε καταφέρει να εκμεταλλευτεί τόσο πολύ τις δυνατότητες της κινηματογραφικής σκηνοθεσίας σε κλειστούς χώρους που θύμιζαν θεατρική σκηνή. Το βάθος πεδίου και κυρίως η αντιστροφή του χρόνου προοιωνίζονται το μοντέρνο υπαρξιακό σινεμά. Ο πληθωρικός Ουέλς ήταν μια μεγαλοφυΐα που ήρθε σε ρήξη με το Χόλιγουντ.

Ο Γερμανοεβραίος Οφίλς ήταν ένας δημιουργός χαμηλών τόνων. Ευέλικτος ανάμεσα στο μπαρόκ και στο κλασικό, επέβαλε μια ανάλαφρη φόρμα σε ταινίες όπου το ζητούμενο ήταν η ανάπτυξη της ψυχολογίας των ηρώων. Για τον Οφίλς, που είχε θεατρικές καταβολές, η σκηνοθεσία ήταν το παν στον κινηματογράφο. Ηταν το στοιχείο που τον προσδιόριζε με κρυστάλλινο τρόπο και τον αυτονομούσε ως τέχνη. Το ανάλαφρο ύφος και το ραφιναρισμένο γούστο ήταν τα στοιχεία της φόρμας του Οφίλς, και η γυναίκα πάντα το θέμα του. Η γυναίκα που αναζητά με πάθος την ευτυχία και την ηδονή. Η γυναίκα, που συνήθως αποτυγχάνει ή προδίδεται.

«Ενα μάτι από γυαλί και μια φωτογραφική μνήμη έδωσαν στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να ξαναδημιουργήσει τον κόσμο με τα ίδια του τα υλικά, δηλαδή να προσφέρει στο ωραίο τα πιο αιχμηρά όπλα του αληθινού», αυτός ο ελεύθερος, ποιητικός ορισμός της σκηνοθεσίας στο κινηματογράφο από τον Γάλλο θεωρητικό Μισέλ Μουρλέ ταιριάζει απόλυτα στο διάφανο σύμπαν του Μαξ Οφίλς.

Δείτε

• Η πτώση της Λόλα Μοντές (Lola Montes, 1955)

Το κύκνειο άσμα του Γερμανοεβραίου Μαξ Οφύλς βασίζεται στη μυθιστορηματική βιογραφία του Σεσίλ Σαιν Λορέν «Η εξαιρετική ζωή της Λόλα Μοντές». Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα τσίρκο. Μια ξεπεσμένη κόμισσα απαντά στις ερωτήσεις του κοινού γύρω από τη σκανδαλώδη ερωτική ζωή της. «Οπως η ηρωίδα του τίτλου, η ταινία μπορεί να προκαλέσει σκάνδαλο και να ξεσηκώσει πάθη. Αν πρέπει να μαλώσουμε για χάρη της, ας το κάνουμε. Η “Λόλα Μοντές” έχει έναν πρωτόγνωρο δυναμισμό. Αν διώχνει κάποιους θεατές είναι επειδή για 50 χρόνια οι περισσότερες ταινίες αφηγούνται ιστορίες με παιδικό τρόπο», έγραψε με ενθουσιασμό ο Φρανσουά Τριφώ σε μια κριτική του το 1955. Με Μαρτίν Καρόλ, Πίτερ Ουστίνοφ, Αντον Γουόλμπρουκ, Οσκαρ Βέρνερ. (Προβάλλεται στα θερινά σινεμά).

• Το γράμμα μιας άγνωστης (Letter From An Unknown Woman, 1948)

Ασπρόμαυρη ταινία της αμερικανικής περιόδου του Οφύλς, βασισμένη στο βιβλίο του Τσέβαν Στέφαν Τσβάιχ. Ενα κορυφαίο δράμα έχει θέμα τον απόλυτο έρωτα και τον γυναικείο ψυχισμό στο επίκεντρό του. «Ο γυναικείος έρωτας είναι σπάνιος, όταν όμως υπάρξει έχει τη δύναμη του κεραυνού και τη λάμψη της αστραπής: είναι ένα φυσικό φαινόμενο», γράφει σε μια κριτική του ο Βασίλης Ραφαηλίδης. Με Τζόαν Φοντέιν, Λουί Ζουρντάν. (Αν τα αγγλικά δεν αποτελούν πρόβλημα, αναζητήστε τη στο Διαδίκτυο σε dvd. Το Αmazon είναι μια σίγουρη πηγή).