Της Μαρίας Κατσουνάκη
Eάν μετρούσαμε την απώλεια του Ινγκμαρ Μπέργκμαν, ένα χρόνο και τρεις μήνες μετά το θάνατό του (30 Ιουλίου 2007), με στερεότυπες και μηχανικές εκφράσεις που θα μιλούσαν «για το κενό της απουσίας του», η υποκριτική γραφή θα έπαιρνε τη θέση της ουσιαστικής αποτίμησης. Γιατί, ο άνθρωπος Μπέργκμαν λείπει οδυνηρά, ενδεχομένως, στην ευρύτερη οικογένειά του, στους φίλους και συνεργάτες του, αλλά ο δημιουργός είχε ολοκληρώσει το έργο του. Φέτος, θα γιόρταζε τα 90ά του γενέθλια, και δύσκολα θα εμπιστευόταν τις δυνάμεις του για να μπει στην επίπονη περιπέτεια μιας καινούργιας ταινίας. Ούτως ή άλλως από το 1983, μετά το «Φάννυ και Αλέξανδρος», δήλωνε ότι αποσύρεται από την κινηματογραφική σκηνοθεσία, διοχετεύοντας όλη του την ενέργεια στο θέατρο και στην τηλεόραση. Ομως, το 2003 αποφάσισε να εκτεθεί πίσω από την κάμερα για «τελευταία φορά» γυρίζοντας το «Saraband», όπου οι ήρωες από το «Σκηνές για ένα γάμο» συναντιούνται ύστερα από 32 χρόνια.
Το «μέγεθος της απώλειας» δεν μετριέται στους επικήδειους αλλά κρίνεται από το κατά πόσο το έργο και η προσωπικότητα του εκλιπόντος οδηγούν μελετητές και ιστορικούς του κινηματογράφου σε περαιτέρω ή νέες «αναγνώσεις», εμπλουτίζουν την εκδοτική δραστηριότητα, προτείνουν μια διαφορετική προσέγγιση της ζωής του. Οπως τα «Αρχεία Ινγκμαρ Μπέργκμαν» (The Ingmar Bergman Archives) που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Taschen «ρίχνοντας νέο φως στην επαγγελματική και προσωπική ζωή του Σουηδού σκηνοθέτη», σύμφωνα με το περιοδικό των Sunday Times. Πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες που συγκεντρώθηκαν από τον Bengt Wanselius, φωτογράφο του Μπέργκμαν για μια 20ετία, παράλληλα με σπάνια κείμενα του δημιουργού και αδημοσίευτες συνεντεύξεις, συνθέτουν ένα υλικό πρωτότυπο και πολύτιμο.
Τι απομένει που δεν γνωρίζουμε για έναν δημιουργό που έχει αφήσει πίσω του 45 κινηματογραφικές ταινίες, εννέα παιδιά, έναν πολυτάραχο βίο με εκδηλωμένα πάθη, εκρηκτικές εντάσεις, αποσύρσεις, αντιδράσεις, ανομολόγητες σκέψεις και δημιουργικό πυρετό; Εάν τον ρωτούσαμε σήμερα πώς αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, ενδεχομένως να έλεγε: «Είμαι ένας σταθμός ραντάρ. Πιάνω διάφορα πράγματα και τα αντανακλώ σαν καθρέφτης ανακατεμένα με μνήμες, όνειρα και ιδέες. Είναι ο πόθος και η θέληση της δημιουργίας».
Μια συνέντευξη που δεν δόθηκε ποτέ
Εκμεταλλευόμενοι τη μετά θάνατον αυθαιρεσία θέτουμε υποθετικές ερωτήσεις, σε μία εκ των υστέρων συνέντευξη, σταχυολογώντας ως απαντήσεις φράσεις και σκέψεις του όπως έχουν διατυπωθεί στην αυτοβιογραφία του («Η μαγική κάμερα», εκδ. Κάκτος) ή στο βιβλίο «Ο Μπέργκμαν μιλάει για τον Μπέργκμαν» (Ροές).
- Εξακολουθείτε να διαβάζετε κ. Μπέργκμαν;
Δεν είμαι κανένας βιβλιοφάγος. Ποτέ δεν ήμουν. Αλλά καταβροχθίζω ό,τι έχει να κάνει με εικόνες και παραστάσεις. Ο,τι βλέπουμε και ακούμε -η εικόνα και ο ήχος- είναι πράγματα που με επηρεάζουν βαθιά.
- Η σύγχρονη πολιτικοκοινωνική κατάσταση πόσο σας επηρεάζει;
Πιστεύω ότι ο κόσμος μας είναι έτοιμος να πάρει την κάτω βόλτα. Τα πολιτικά μας συστήματα είναι βαθιά συμβιβασμένα και δεν έχουν πια καμιά χρησιμότητα. Τα μοντέλα της εσωτερικής και εξωτερικής κοινωνικής μας συμπεριφοράς αποδείχτηκαν φιάσκο. Το τραγικό είναι ότι δεν μπορούμε, δεν θέλουμε και ούτε έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε πορεία. Είναι πολύ αργά για επαναστάσεις, και άλλωστε βαθιά μέσα μας δεν πιστεύουμε πως έχουν θετικά αποτελέσματα. Ενας κόσμος εντόμων μας περιμένει στη στροφή και μια μέρα θα καλύψει την υπερ-εξατομικευμένη μας ύπαρξη. Κατά τα άλλα είμαι ένας αξιοσέβαστος σοσιαλδημοκράτης.
- Η ηθική σας όμως είναι πουριτανική;
Αυτό να λέγεται: Μήπως δεν μεγάλωσα στη δεκαετία του '20 σε ένα τυπικά αστικό περιβάλλον; Οποιος σεβόταν τον εαυτό του δεν μιλούσε ποτέ για δύο πράγματα: για το σεξ και τα λεφτά… Οταν ήμουν δεκατεσσάρων γνώρισα μια κοπέλα της ηλικίας μου που της χρωστώ ευγνωμοσύνη ώς τα σήμερα. Τα τέσσερα χρόνια του γυμνασίου φτάσαμε σε ένα κάποιο αποτέλεσμα, σε κάποιο τρόπο να είμαστε μαζί. Από σύντροφοι στη μεταμέλεια, στην αμαρτία, στην ενοχή και στο φόβο του έρωτα, φτάσαμε σε μια ανοιχτή, φυσική συναδέλφωση. Ηταν ένα ψηλό, χοντρό κορίτσι, φοβερά ευγενικό και καλό και όχι ιδιαίτερα όμορφο, Μάλιστα νομίζω ότι την έβρισκα άσχημη. Αλλά αν δεν υπήρχε κι αυτή, εγώ σίγουρα θα είχα τρελαθεί.
- Ποια είναι η πολυτιμότερη φράση που έχετε διαβάσει ή ακούσει και σας ακολουθεί;
Σε όλη μου τη συνειδητή ζωή έχω ζήσει με αυτό που ο Σεμπάστιαν Μπαχ έλεγε «χαρά του». Ο Μπαχ μόλις είχε γυρίσει από ένα ταξίδι· η γυναίκα και δύο από τα παιδιά του είχαν πεθάνει κατά την απουσία του. Στο ημερολόγιό του έγραψε: καλέ μου Θεέ, μόνο να μη χάσω τη χαρά μου. Η φράση αυτή μ' έχει σώσει από κρίσεις και συμφορές και λειτουργούσε το ίδιο πιστά όπως η καρδιά μου: καμιά φορά υπερβολική και δυσκολόχρηστη, αλλά ποτέ εχθρική ή καταστροφική.
- Η τέχνη μας βοηθάει να κρατήσουμε τη «χαρά»; Πότε μια ταινία έχει εκπληρώσει, κατά τη γνώμη σας, το σκοπό της;
Αν μπορείς να καταφέρεις τον μέσο άνθρωπο να κλείσει το στόμα του για ένα λεπτό μετά το κλείσιμο της αυλαίας, αν μπορείς να τους κάνεις να φτιάξουν ένα σάντουιτς και να καθίσουν στην κουζίνα μαζί και να συζητήσουν για πέντε λεπτά μετά την ταινία, αν μπορείς να κάνεις κάποιον ξαφνικά ευτυχισμένο καθώς θυμάται μερικές σκηνές γυρίζοντας σπίτι του μετά την ταινία, αν μπορείς να τον κάνεις να βάλει ξαφνικά τα κλάματα, να τον συγκλονίσεις, να τον κάνεις να γελάσει, να τον κάνεις να νιώσει πιο ωραία ή πιο άσχημα - αν καταφέρεις να επηρεάσεις έστω και στο ελάχιστο τους ανθρώπους, τότε η ταινία εκπλήρωσε το σκοπό της.
- Η τέχνη μας προετοιμάζει για το θάνατο;
Πριν από μερικά χρόνια επισκέφθηκα ένα φίλο που πέθαινε από καρκίνο, διαλυόταν, μεταβαλλόταν σ' ένα ζαρωμένο δαιμόνιο με μεγάλα μάτια και τεράστια κίτρινα δόντια. Ηταν ξαπλωμένος στο πλευρό, συνδεμένος μ' ένα σωρό μηχανήματα, κρατούσε το αριστερό του χέρι μπροστά στο πρόσωπο και κουνούσε τα δάχτυλα. Χαμογέλασε μ' ένα τρομερό χαμόγελο και είπε: κοίτα, μπορώ ακόμα να κουνάω τα δάχτυλα, είναι κι αυτό μια διασκέδαση. Το θέμα είναι να προετοιμαστείς, να μικρύνεις το μέτωπο, η μάχη είναι έτσι ή αλλιώς χαμένη, τίποτα άλλο δεν μπορείς να περιμένεις, παρ' όλο ότι ζούσα με την ευχάριστη πλάνη ότι ο Μπέργκμαν θα παρέμενε για πάντα ο ίδιος: δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τους ηθοποιούς; Ρωτάει ο Σκατ στην «Εβδομη σφραγίδα» και γαντζώνεται στην κορφή του Δέντρου της ζωής. Δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τους ηθοποιούς, λέει ο Θάνατος και βάζει το πριόνι στον κορμό του δέντρου.
Info :The Ingmar Bergman Archives, εκδόσεις Taschen, 592 σελίδες, τιμή: 150 ευρώ
No comments:
Post a Comment