Λίβερπουλ χωρίς Μπιτλς και ποδόσφαιρο

49ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ

Αν ακούσεις τον σπουδαίο Βρετανό κινηματογραφιστή Τέρενς Ντέιβις να σου περιγράφει από το τηλέφωνο, χαμηλόφωνα και με φωνή μπάσα που μοιάζει να απευθύνεται στον εαυτό της, τα βίαια παιδικά του χρόνια σ' ένα αρρωστημένο οικογενειακό περιβάλλον, αναρωτιέσαι πώς μπόρεσε να σταθεί στα πόδια του. Και να ξεχωρίσει ως μια από τις πιο αντισυμβατικές και αυθεντικές φωνές του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Το γεγονός ότι έχει γυρίσει μόνο πέντε μεγάλου μήκους ταινίες, υπακούοντας σχεδόν εμμονικά στον προσωπικό, βιωματικό του μικρόκοσμο, δεν εμπόδισε ένα μεγάλο μέρος του κοινού και της κριτικής να αναγνωρίσουν την αξία και την οικουμενικότητα του έργου του, την ιδιόμορφη ματιά ενός κινηματογραφιστή τολμηρού, απαλλαγμένου από κάθε είδους αφηγηματικές συμβάσεις.

Από τη μικρού μήκους ταινία του «Death an transfiguration»

Το 49ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που ξεκίνησε χθες, και συγκεκριμένα το τμήμα «Ημέρες Ανεξαρτησίας» διοργανώνει μια πλήρη ρετροσπεκτίβα στο έργο του, από τις μικρού μήκους ταινίες του μέχρι την τελευταία του, το «Of time and city», ένα λυρικό, σκοτεινό πορτρέτο της γενέτειράς του, Λίβερπουλ.

Σε αυτό το φιλμ, που έτυχε θερμής υποδοχής στο πρόσφατο Φεστιβάλ των Κανών, ο Ντέιβις αποφεύγει να φιλοτεχνήσει ένα δοξαστικό «πορτρέτο» της γενέθλιας πόλης. Να σκεφτείτε ότι δεν κάνει καμία νύξη στους διάσημους συμπατριώτες του, τους «Μπιτλς». Ενώ και οι αναφορές του στο ποδόσφαιρο είναι φευγαλέες.

«Δεν μου άρεσαν ποτέ οι Μπιτλς», ομολογεί νηφάλια. «Αφήστε που αν αποφάσιζα να συμπεριλάβω κάποιο τραγούδι τους στην ταινία, θα έπρεπε να πληρώσω αρκετά χρήματα σε δικαιώματα. Πρόκειται για μια βαθιά υποκειμενική, καθόλου γραμμική χρονολογικά, προσέγγιση του Λίβερπουλ των παιδικών μου χρόνων. Οι προθέσεις μου ήταν ταπεινές. Οι Μπιτλς και το ποδόσφαιρο δεν ήταν τόσο σημαντικά στοιχεία στη δική μου μνήμη. Προσπάθησα να ανασύρω με ακρίβεια όσα με άγγιξαν βαθιά, να είμαι συνεπής στις προσωπικές μου μνήμες, στον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τον χρόνο», λέει ο δημιουργός ενός φιλμ μελαγχολικού, σκληρού και συνάμα λυρικού, όπου η ασπρόμαυρη αισθητική συναντά την ποίηση του Τ.Σ. Ελιοτ και τα τραγούδια της Πέγκι Λι. Η νοητή επιστροφή του στο Λίβερπουλ του παρελθόντος δεν ήταν ευχάριστη. Οι πληγές των παιδικών του χρόνων δεν έκλεισαν ποτέ. Γι' αυτό δεν διστάζει να τονίσει, ακόμα και σήμερα, στην ηλικία των 63 χρόνων, ότι η ζωή του καταστράφηκε για πάντα εκείνα τα χρόνια.

«Συνέβησαν ορισμένα συνταρακτικά γεγονότα», λέει. «Ο πατέρας μου ήταν πολύ βίαιος. Η μητέρα μου και τ' αδέρφια μου άρχισαν να φεύγουν από το σπίτι αναζητώντας μιαν αξιοπρεπή ζωή, μακριά από την κατεστραμμένη, άθλια καθημερινότητα που ζούσαμε. Αυτή η κατάσταση με κυρίευσε αρνητικά, σχεδόν ψυχωτικά. Ο πατέρας μου ήταν ακραία βίαιος, ιδιαιτέρως με τη μητέρα μου».

Η Τζίνα Ρόουλαντς στην ταινία «The neon bible» βασισμένη στην αυτοβιογραφική νουβέλα του αυτόχειρα Τζον Κένεντι Τουλ

Στον κατεστραμμένο παιδικό του κόσμο ήρθαν να προστεθούν το βάρος του Καθολικισμού -ήταν ο νεότερος γιος μιας πολυμελούς εργατικής οικογένειας καθολικών Ιρλανδών- και οι βασανιστικές ενοχές για την ομοφυλοφιλία του. «Ηταν αρκετά δύσκολο να την αποδεχτώ. Μην ξεχνάτε, ότι εκείνη την εποχή στην Βρετανία η ομοφυλοφιλία ήταν αδίκημα, που μπορούσε να σε οδηγήσει στη φυλακή. Επιπλέον η σεξουαλικότητά μου ερχόταν σε σύγκρουση με τους αυστηρούς θρησκευτικούς κανόνες. Προσπαθούσα με προσευχές, μέχρι να ματώσουν τα γόνατά μου, να ζητήσω από τον Θεό να με συγχωρέσει. Αν μπορούσα να αλλάξω, να γίνω "κανονικός", όπως κάθε άλλος άνθρωπος, θα το είχα κάνει. Σήμερα η κατάσταση για τους γκέι έχει, σαφώς, αλλάξει προς το καλύτερο. Αν και θεωρώ την τρέχουσα γκέι κουλτούρα ρηχή, επικεντρωμένη στην εμμονή να παραμένεις νέος, σ' ένα λάιφ στάιλ μάλλον αποκρουστικό».

Οι αγωνιώδεις συγκρούσεις του Τέρενς Ντέιβις όξυναν την αντίληψή του και πυροδότησαν τη δημιουργικότητά του, οδηγώντας τον κατευθείαν στην αγκαλιά της τέχνης. Η σχέση που ανέπτυξε μαζί της δεν ήταν προβλέψιμη. Με μαγιά τα βιώματά του, θέλησε να διερευνήσει μέσω του κινηματογράφου το παράδοξο του χρόνου και την αποσπασματική φύση της ανθρώπινης μνήμης. Αν εξαιρέσει κάποιος τη βαθιά μελαγχολική διάσταση αρκετών ταινιών του, το σινεμά του δεν είναι αναιτίως αυτοαναφορικό ή δύστροπο. Πώς εξηγεί ο ίδιος την εμμονή του με τον χρόνο;

«Η ζωή μου καταστράφηκε για πάντα στα παιδικά μου χρόνια», λέει ο Τέρενς Ντέιβις

«Από την ηλικία των 18, άρχισαν να με απασχολούν έντονα ζητήματα σχετικά με τη φύση του χρόνου· η ανθρώπινη μνήμη, η θνητότητα. Αρχισα να γοητεύομαι από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο. Η ανθρώπινη μνήμη δεν ακολουθεί γραμμική πορεία. Περνάμε από τη μια συναισθηματική κατάσταση στην άλλη, ανακαλούμε αστραπιαία μια στιγμή που συνέβη σαράντα χρόνια πριν. Αυτή η αποσπασματικότητα δεν μας προκαλεί σύγχυση, επειδή ο άνθρωπος εντάσσει κάθε μεμονωμένο περιστατικό σε μια αλληλουχία γεγονότων. Στο σινεμά έχεις τη δυνατότητα να οργανώσεις το υλικό σου με τέτοιο τρόπο για να μην προκαλέσεις σύγχυση στον θεατή. Αν γνωρίζεις τι θέλεις να εκφράσεις, ακόμα και μέσα από μια κατοπτρική, αποσπασματική διαχείριση της μνήμης, οι θεατές ανταποκρίνονται αναγνωρίζοντας την καταγωγή και το νόημα των εικόνων».

Οπως αντιλαμβάνεστε, το προσωπικό σινεμά του Τέρενς Ντέιβις είναι «ξένο σώμα» στην κινηματογραφική βιομηχανία. Δεν είναι τυχαίο που εδώ και χρόνια ταλαιπωρείται για να βρει χρήματα για τις ταινίες του. Οι δυσκολίες, αντί να αμβλύνουν τις απόψεις του, τον κάνουν ακόμα πιο επιθετικό. «Για να μπορέσεις να γυρίσεις μια ταινία σωστά, πρέπει να βρεις εννιά διαφορετικούς παραγωγούς. Αν και αυτή η δύσκολη κατάσταση δεν με εκπλήσσει πια. Ζούμε σε μια από τις λεγόμενες πιο πολιτισμένες χώρες της Ευρώπης και είμαστε εντελώς απολίτιστοι σε πάρα πολλούς τομείς. Είμαστε έτοιμοι να καταρρεύσουμε. Αρκετοί νέοι άνθρωποι στην Βρετανία παλεύουν να κάνουν τέχνη ακόμα και σε πρωτόγονες συνθήκες. Μας έχει καταβροχθίσει η αμερικανική κουλτούρα, οι πάντες μιμούνται τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Σε είκοσι χρόνια δεν θα υπάρχει ίχνος βρετανικής κουλτούρας. Δυστυχώς, γίναμε η 51η Πολιτεία της Αμερικής». *

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 15/11/2008