Η αθωότητα δεν ταιριάζει στα καρτούν!

Οι εποχές άλλαξαν, το σύγχρονο χολιγουντιανό animation εγκατέλειψε τις χαρούμενες αισιόδοξες οικογενειακές ταινίες

Του Δημητρη Μπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 19 Oκτωβρίου 2008

Το 1937 ο Γουόλτ Ντίσνεϊ δημιούργησε την πρώτη ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους, αφαιρώντας ό,τι θα μπορούσε να τρομάξει την τρυφερή παιδική ηλικία από τη «Χιονάτη» των σκοτεινών αδελφών Γκριμ. Από τη χρυσή εποχή του οραματιστή Γουόλτ Ντίσνεϊ μέχρι την γκρίζα εποχή του μελαγχολικού «Γουόλ–Υ», που προβάλλεται αυτό τον καιρό στις αίθουσες, πολλά άλλαξαν στη Γη και στον πλανήτη Χόλιγουντ. Τα χαρούμενα ζωάκια με τις ανθρώπινες ιδιότητες εξαφανίστηκαν. Οι μοναδικοί κάτοικοι στον πάλαι ποτέ πολύχρωμο πλανήτη, μια κατσαρίδα και ένα ρομπότ–σκουπιδιάρης, κυκλοφορούν ανάμεσα σε ουρανοξύστες από σκουπίδια σε μια τενεκεδούπολη κατ’ εικόνα και ομοίωση της Νέας Υόρκης.

Το «Γουόλ–Υ», που προβάλλεται με επιτυχία εδώ και μερικές εβδομάδες, είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό δείγμα της νέας εποχής για το χολιγουντιανό animation. Οι χαρούμενες και αισιόδοξες οικογενειακές ταινίες κινουμένων σχεδίων συρρικνώθηκαν στα μέτρα ενός Γουίνι, που συγκινεί μόνον τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Το βαρύ πυροβολικό των ψηφιακών πλέον κινουμένων σχεδίων, η ομάδα της Pixar, έχει στρέψει τη θεματολογία του animation σε σημερινούς, καθ’ όλα υπαρκτούς εφιάλτες. Παρομοίως συμβαίνει και σε άλλα στούντιο. Οι εποχές άλλαξαν. Η κατηχητική προτροπή «σεβασμός στους μεγαλύτερους», με την οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές μικρών μαθητών, έγινε «σεβασμός στο περιβάλλον» ή «σεβασμός στο διαφορετικό που υπάρχει δίπλα σου». Δείγμα κι αυτό της αβεβαιότητας μπροστά σε ένα μέλλον που προοιωνίζεται ζοφερό. Η φαντεζί Λιμνούπολη, που αποτύπωσε απλοϊκά, αλλά τόσο ζωντανά, το μεταπολεμικό καταναλωτικό όνειρο φαντάζει ονειρικό παρελθόν.

Η νέα οικογένεια

Η συνοχή της οικογένειας και η εικόνα της ευτυχίας, που έθρεψαν το όνειρο του Ντίσνεϊ, διαλύθηκαν επτά δεκαετίες μετά τη «Χιονάτη» – στα πρώτα λεπτά του «Ψάχνοντας το Νέμο», που απευθύνεται κυρίως σε παιδιά και εφήβους της σημερινής εποχής. Ενα ψαράκι, ο Νέμο, που μεγαλώνει στη σκιά του θανάτου της μητέρας του, ζει μια περιπέτεια πρόωρης ενηλικίωσης. Ο μικρός Νέμο το σκάει από την αυστηρή επιτήρηση του μπαμπά του, του Μάρλιν, και πέφτει στην απόχη ενός δύτη. Στη συνέχεια, ο Μάρλιν, που είναι γεμάτος ανασφάλειες, θα αναγκαστεί να πολεμήσει τους φόβους του ζώντας και αυτός μια περιπέτεια μακριά από τον ήσυχο ύφαλό του, στον άγνωστο ωκεανό. Παράλληλα, ο λιλιπούτειος Νέμο θα αποδείξει στα ταλαίπωρα ενήλικα ψάρια ενός ενυδρείου πώς μπορούν να πετύχουν το αδύνατο: Να δραπετεύσουν από τη γυάλα.

Ο Νέμο δεν είναι παρά ένα συνηθισμένο παιδί που κοιτάζει από το παράθυρο του δωματίου του τον κόσμο. Και ο Μάρλιν, ένας υπερπροστατευτικός πατέρας, χωρίς σύζυγο, χαμένος σε μια εποχή που η έννοια της παραδοσιακής οικογένειας επαναπροσδιορίζεται ποικιλοτρόπως. Στο «Ψάχνοντας το Νέμο» η πρώτη σοβαρή επισήμανση σχετίζεται με την οικογένεια, που είναι μονογονεϊκή (η μητέρα του Νέμο γίνεται βορά ενός άγριου καρχαρία αμέσως μετά τους τίτλους της ταινίας). Η δεύτερη, καθώς προχωράει η ιστορία, αφορά την άγρια φύση του βυθού, που αλλάζει ακολουθώντας τη λογική του πολιτικώς ορθού και με αρκετή δόση χιούμορ, σαν αντίδοτο στην περιπέτεια τρόμου (σαν ίλιγγος στο τρενάκι ενός λούνα παρκ) που ζει ο μπαμπάς Μάρλιν: Ο φοβερός και τρομερός καρχαρίας είναι ένα υστερικό πλάσμα, που καταφεύγει στον… ψυχαναλυτή για να πάψει να σκοτώνει και να γίνει χορτοφάγος!

Στον βυθό εκτυλίσσεται και ο «Καρχαριομάχος» (της ομάδας animation της Dreamworks) που μοιάζει άλλοτε σαν γελοιογραφία του «Νονού» και άλλοτε σαν καρτουνίστικο σκίτσο του τηλεοπτικού γκάνγκστερ Τόνι Σοπράνο. Η ιστορία πλέκεται γύρω από το όνειρο ενός μικροαπατεώνα γύλου, του μυθομανούς Οσκαρ, να αποκτήσει δόξα και πλούτη. Ομως, το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της ταινίας αφορά μια νέα ηθογραφία γύρω από τη διαφορετικότητα (υπαινιγμός στην ομοφυλοφιλία) που φέρνει στα πρόθυρα νευρικού κλονισμού έναν καρχαρία – φόβητρο του βυθού.

Ο Δον Λίνο, ένας αυταρχικός πάτερ φαμίλιας – καρικατούρα του Δον Κορλεόνε, γίνεται έξαλλος και στη συνέχεια χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του όταν ο μικρότερος από τους δυο γιους του, ο χορτοφάγος Λένι, του δηλώνει ευθαρσώς πως δεν πρόκειται να βάλει στο στόμα του ούτε μια γαρίδα. Ο Δον Λίνο τρέμει στην ιδέα ότι θα χαθεί η εξουσία της οικογένειάς του, η οποία στηρίζεται στον τρόμο, αν τα ψάρια και τα μαλάκια μάθουν την ιδιοτροπία του Λένι. Ετσι, αναθέτει στον μεγαλύτερο γιο του, τον «φυσιολογικό» Φράνκι, την «αναμόρφωση» του Λένι, που τελικά μεταμφιέζεται σε άκακο δελφίνι και φεύγει από το σπίτι...

Εμείς και οι άλλοι

Η ιδέα της διαφορετικότητας έχει αναδειχτεί σε κεντρικό πυρήνα των πιο επιτυχημένων animation των τελευταίων χρόνων. Στο «Ηappy Feet», ένας μικρός αυτοκρατορικός πιγκουίνος γεννιέται με ένα «κουσούρι», ύστερα από ένα μικροατύχημα κατά την περίοδο εκκόλαψης του αυγού από το οποίο προήλθε. Ο Μαμπλ, έτσι το βάφτισαν οι γονείς του, είναι φάλτσος – γεγονός που θα τον δυσκολέψει αφάνταστα στο να ζευγαρώσει (οι αυτοκρατορικοί πιγκουίνοι προσελκύουν το ταίρι τους «τραγουδώντας»). Ομως, έχει ένα χάρισμα παρόμοιο με αυτό του… Φρεντ Αστέρ. Χορεύει τόσο καλά ώστε να μπορεί να «σπάει τους πάγους» και να δημιουργεί με ευκολία σχέσεις με όλους όσοι βρίσκονται έξω από την κλειστή και συντηρητική κοινωνία του. Ακόμη και με τους ανθρώπους, που έχουν καταδικάσει σε πείνα την αποικία του στην Ανταρκτική με την υπεραλιεία και με την αλόγιστη επέκταση των δραστηριοτήτων τους μέχρι και στις πιο παρθένες γωνιές του πλανήτη.

Μια παραλλαγή της διαφορετικότητας είναι η ιστορία του περσινού «Ρατατούη», όπου ένας ποντικός με εκλεπτυσμένη όσφρηση και γεύση ονειρεύεται να γίνει κορυφαίος σεφ. Αρνείται τη μοίρα του, που τον θέλει στους υπονόμους και στα σκουπίδια, και δίνει τη μάχη για μια αξιοπρεπή ζωή. Ο μικροσκοπικός Ρατατούης θέλει να σπάσει όλες τις προκαταλήψεις που έχουν καταδικάσει το είδος του να ζει στο περιθώριο. Ενας από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες σε ταινία animation είναι αυτός του Σρεκ στην ομώνυμη σειρά με δεκάδες αναφορές σε μύθους και με προεξέχοντα τον μύθο της Ωραίας και του Τέρατος. Ο Σρεκ είναι ο κατεξοχήν αντιήρωας των σημερινών παραμυθιών. Ενα πράσινο τέρας, σαν διασταύρωση του Κουασιμόδου με το Αλιεν, ζει σε ένα βάλτο χωρίς να ενοχλεί κανέναν. Ο Σρεκ, που έχει αποκρουστική όψη αλλά χρυσή καρδιά, θα χάσει την ηρεμία του όταν τα πλάσματα του παραδοσιακού παραμυθιού θα προσγειωθούν σαν εξωγήινοι στον κόσμο του και θα τον μπλέξουν σε περιπέτειες.

Προς τη χωματερή

Στον πυρήνα του πρόσφατου «Γουόλ–Υ» υπάρχουν το μελόδραμα και το απλοϊκό ρομάντζο μεταξύ δυο ρομπότ. Στο κέλυφος, οι αποχρώσεις της σκουριάς και μια μελαγχολία σαν κι αυτήν του «Μπλέιντ Ράνερ». Στη Γη, η οποία το έτος 2700 μ.Χ. είναι ένας απέραντος σκουπιδότοπος, η ατμόσφαιρα θυμίζει την επόμενη μέρα μιας πυρηνικής καταστροφής. Στο Διάστημα, η κιβωτός στην οποία επιβαίνουν οι επιζήσαντες άνθρωποι περιγράφεται με τα χρώματα της διαφήμισης και της καταναλωτικής ευφορίας του ’50 και του ’60. Το «Γουόλ–Υ» διατρέχεται από έναν φόβο: Η παγκοσμιοποίηση του καταναλωτικού ονείρου της Δύσης οδηγεί με αυξανόμενη ταχύτητα σε μια τεράστια χωματερή.

Μπορείτε να δείτε

- «Γουόλ–Υ» (2008) του Αντριου Στάντον

Το 2700 μ.Χ. στη Γη, που είναι καλυμμένη από σκουπίδια, συνυπάρχουν ένα ρομπότ και μια κατσαρίδα. Η μοναδική ελπίδα αναγέννησης βρίσκεται σε ένα σπόρο που φυτρώνει ανάμεσα στα σκουπίδια και που πρέπει να διασωθεί. Οπως το Θείο Βρέφος. (Προβάλλεται στις αίθουσες.)

- Ρατατούης (2007) του Μπραντ Μπερντ

Κυνικοί άνθρωποι και γκουρμέ ποντίκια! (Σε dvd από την Audio Visual.)

- Ψάχνοντας τον Νέμο (2003) του Αντριου Στάντον

Ταινία–τομή στον τρόπο που το animation βλέπει την οικογένεια. Με το «Νέμο» η «ανεξάρτητη» Pixar μετέτρεψε την Ντίσνεϊ από παραγωγό σε διανομέα κινουμένων σχεδίων. (Σε dvd από την Audio Visual.)

- Happy Feet (2006) του Τζορτζ Μίλερ

Το πρώτο ψηφιακό μιούζικαλ στην ιστορία του Χόλιγουντ. Ενας μικρός πιγκουίνος, που το ταλέντο του στον χορό θεωρείται «κουσούρι», φέρνει την κλειστή και αγκυλωμένη κοινωνία του σε επαφή με τον έξω κόσμο και τη σώζει από την πείνα. Οικολογία και διαφορετικότητα. (Σε dvd από την Audio Visual.)

- Σρεκ (2001) των Αντριου Ανταμσον και Βίκι Τζένσον

Οι ήρωες των παραμυθιών εκδιώχνονται από τη χώρα τους, φτάνουν σε ένα βάλτο και ζητούν βοήθεια από ένα πράσινο τέρας. (Σε dvd από τη Videosonic.)

- Καρχαριομάχος (2004) της Βίκι Τζένσον

Το αμερικανικό όνειρο, η παρωδία «Νονού» και «Σοπράνος» σε έναν ύφαλο του βυθού, παραπλεύρως του διασημότερου ναυαγίου – του Τιτανικού. (Σε dvd από τη Videosonic.)

- Πέρα από το φράχτη (2006) του Τιμ Τζόνσον

Τα ζώα του δάσους ξυπνούν από τη χειμερία νάρκη τους και ανακαλύπτουν ένα νεόδμητο προάστιο νέοπλουτων στη γειτονιά τους. Στη συνέχεια, πέφτουν στην παγίδα της κατανάλωσης εξαιτίας ενός ρακούν -απατεώνα. (Σε dvd από την Odeon.)

- Antz (1998) των Ερικ Ντάρνελ και Λόρενς Γκούτερμαν

Ενας ερωτευμένος μέρμηγκας αλλάζει τον κόσμο του, που παραπέμπει στον ολοκληρωτισμό. Παράλληλα, σχολιάζεται η ισοπεδωτική κοινωνία της κατανάλωσης. (Σε dvd από τη Videosonic.)