Ο θρίαμβος του τρελοκομείου!

• Του Δημήτρη Δανίκα, ΤΑ ΝΕΑ: Πέμπτη 30 Ιουλίου 2009
  

Και μετά μου λέτε εσείς για τις αλυσίδες που κουβαλάει κάθε σοβαρός σκηνοθέτης της χολιγουντιανής σκηνής. Ακόμα και μέσα στα κάτεργα εργασίας μπορείς το ταλέντο, την άποψη και την προσωπική σου δημιουργία να αναδείξεις. Φανταστείτε, μισό αιώνα πίσω από εμάς των απόλυτων ανθρώπινων δικαιωμάτων, ο Μπίλι Ουάιλντερ έφερε τα πάνω του Αmerican dream εντελώς κάτω!

«Μερικοί το προτιμούν καυτό», λοιπόν («Some like it hot»). Αθάνατο, αρυτίδωτο, σαρωτικό, αιρετικό, ανατρεπτικό και ολότελα απολαυστικό. Από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό, Και μη σας περνάει από το μυαλό πως κάνω αναπαραγωγή εντυπώσεων από την πρώτη προβολή όταν ήμουνα μωρό. Το ξανάδα σε φρέσκια κόπια, το ευχαριστήθηκα και καρφώθηκα. Ζωντανό και εντελώς σπαρταριστό. Μasterpiece χωρίς κανέναν ενδοιασμό!

Τρία τα μεγιστοτεράστια και αξεπέραστα πλεονεκτήματα αυτού του αχόρταγου τρελοκομείου. Το πρώτο είναι η σκηνοθεσία. Κουρδισμένη σαν ωρολογιακή βόμβα με μια ρυθμολογία που μετατρέπει την ανάσα σου σε slow motion ακινησία. Το δεύτερο είναι το καστ, με καλύτερο όλων τον Τζακ Λέμον. Όμως πριμαντόνα ανελέητης, κατάξανθης και μέχρι λιποθυμίας ομορφιάς είναι η Μέριλν Μονρό. Θεέ μου, τι χυμός! Ακόμα και η πιο ασήμαντη λέξη που κατρακυλάει από τα χείλη της μοιάζει με υποσχετική για ένα αδιανόητο κολαστήριο ηδονής. Τέτοιο πράγμα δεν ξανάγινε! Το τρίτο και καλύτερο είναι το story, Γραμμένο από τον Ι. Α. L. Diamond και τον Μπίλι Ουάιλντερ. Τότε 53 ετών στα μπουτέλια του δηλαδή. Εννιά χρόνια μετά το αλησμόνητο «Η λεωφόρος της Δύσεως» (μέσα στα top δέκα φιλμ νουάρ όλων των εποχών). Και έναν χρόνο πριν από την «Γκαρσονιέρα». Το story ο απόλυτος οδηγός της ταχείας αμαξοστοιχίας κάθε ογκόλιθου του Χόλιγουντ. Στοιχειώδες. Άνευ παραμυθίας γιοκ ταινία. Με μια κολοσσιαία διαφορά από τη συντριπτική πλειονότητα των σημερινών ποπ κορν. Όταν λέμε story δεν εννοούμε μια ευθύγραμμη περιπετειούλα με αρχή, μέση, τέλος. Πλάνη δυσθεώρητη και παραπλανητική. Εννοούμε, όπως στην περίπτωση του Μπίλι Ουάιλντερ και του μόνιμου συνεργάτη του Ι. Α. L. Diamond, μια ψιλοβελονιά αόρατη και μοναδική. Δηλαδή το επιφαινόμενο- αυτό που λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια μας- διασταυρώνεται με ένα δεύτερο επίπεδο, συνήθως σχόλιο που ροκανίζει πεποιθήσεις και δοξασίες, και έτσι από την εκρηκτική συνάντηση των δύο να προκύπτει μια τρίτη επίσης αόρατη διάσταση που ανατρέπει το σύμπαν. Με απλά λόγια στήνεις μια ιστορία που εξωτερικά φαίνεται απλή. Στη συνέχεια τη δυναμιτίζεις και στο τέλος από το χάος δημιουργείς αρμονία. Πώς γίνεται αυτό; Μα όπως στο «Some like it hot».

Δύο μεροκαματιάρηδες μουσικοί της πιάτσας και του καμπαρέ, στη δύσκολη χρονιά του οικονομικού κραχ στο Σικάγο του 1929, μένουν αδέκαροι και χωρίς δουλειά. Δύο οι εχθροί. Έχει σημασία αυτό. Γιατί ενώ εξωτερικά όλα μοιάζουν αυθαίρετα και τρελά, στο βάθος καταλήγουν εξηγήσιμα, λογικά και αναπτύσσονται εντελώς επαγωγικά. Ο πρώτος εχθρός είναι το σύστημα το οικονομικό. Φτώχεια, ανέχεια, ανεργία, πανικός. Ο δεύτερος, οι γκάνγκστερ και η μαφία. Αμφότεροι είναι εχθροί για το δίδυμο των αυτοκόλλητων συνεργατών. Δύο μουσικοί ο Τζέρι (Τζακ Λέμον, τότε 35) και ο Τζο (Τόνι Κέρτις, 34 ετών). Ο Τζέρι του κόντρα μπάσου. Κι αυτό έχει συμβολική σημασία. Όργανο τεράστιο με χορδές, με μπάσα «φωνή» αλλά με καμπύλες θηλυκές. Τα έγχορδα- ως γνωστόν- είναι προτιμήσεως κυρίως των γυναικών μουσικών. Ο Τζέρι δηλαδή παίζει ένα όργανο που εξωτερικά μοιάζει με γίγαντα αρσενικό, αλλά στην κόψη του είναι θηλυκό. Κρατήστε το αυτό. Αντιθέτως, ο Τζο είναι του σαξοφώνου. Των πνευστών. «Φωνάζει» ενίοτε σαν γυναικείο ουρλιαχτό, αλλά το μήκος και η κοψιά του παραπέμπουν σε σύμβολο φαλλικό. Με έναν λόγο αρσενικοθήλυκα τα όργανα των δύο μουσικών. Δηλαδή η μουσική και τα όργανα προαναγγέλλουν τη συνέχεια και το ψητό αυτής της ανεκδιήγητης ιστορίας. Ακόμα καλύτερα. Οι σφαίρες και ο θάνατος είναι εμπνεύσεως και προέλευσης κράτους και παρακράτους. Η Μουσική που εξημερώνει τα ήθη είναι το σήμα κατατεθέν του έρωτα, των μεταμορφώσεων και του πάθους.

Επειδή εντελώς τυχαία- και η τύχη παίζει ρόλο γιατί κι αυτή είναι μέρος της Λογικής- πέφτουν πάνω σε μια γκανγκστερική σφαγή, κάτι σαν νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου. Και επειδή η μαφία του Σπατς Κολόμπο (Τζορτζ Ραφτ) τους καταδιώκει για να τους σκοτώσει, αναγκάζονται να μεταλλαχθούν σε τραβεστί και να καταλήξουν σε γυναικεία ορχήστρα με προορισμό τη ζεστή και απομακρυσμένη Φλόριντα. Έτσι η κακοτυχία ισοφαρίζεται από την καλοτυχία. Κι έτσι εξ ανάγκης και όχι βίτσιου, η μετάλλαξη του φύλου. Αυτό είναι το εμφανές δεδομένο. Υπάρχει και κάτι άλλο. Εξωτερικά η αναγκαστική μετάλλαξη του φύλου μοιάζει με αναρχία και η συνέχεια που εκ της μετάλλαξης προκαλείται καταλήγει σε χάος. Κι όμως. Η αναρχία είναι ενδογενής αρρώστια του συστήματος και όχι βίτσιο των φουκαράδων. Αναρχία η συνύπαρξη του Κράτους με το οργανωμένο, εγκληματικό, παρακράτος. Από συνήθεια εκλαμβάνουμε αυτήν τη συνύπαρξη ως κάτι το φυσικό. Στην πραγματικότητα εντελώς παράλογο και τρελό. Έτσι το σύστημα σπρώχνει στην απελπισία τους δύο μουσικούς να μεταλλαχθούν για να επιβιώσουν. Δηλαδή ο δικός τους παραλογισμός εντελώς εξηγήσιμος και σωστός.

Από εδώ και εμπρός αρχίζει ένα παιχνίδι τρελό. Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται ότι είναι. Ο Τζέρι μεταμορφώνεται σε Δάφνη και ο Τζο σε Ζόζεφιν. Γυναίκες οι Άντρες και Άντρες οι Γυναίκες. Ποιος είναι ποιος. Ταυτόχρονα η Σούγκαρ Κέιν Κοβάλτζικ (Μέριλιν Μονρό στα 33 τότε και τρία χρόνια αργότερα, δηλαδή το 1962, βρίσκεται νεκρή από ναρκωτικά, λένε, αλλά οι υποψίες για δολοφονία πλανώνται άνωθεν της οικογένειας Κέννεντυ), που ψάχνει στη Φλόριντα κάποιον διοπτροφόρο ζάμπλουτο για να εξασφαλίσει τα... γεράματά της, πέφτει πάνω στον Τόνι Κέρτις που στο μεταξύ ενδεδυμένος με μπλέιζερ ως κληρονόμος της πετρελαϊκής Shell τη φλερτάρει για να τη ρίξει στο κρεβάτι. Δεύτερη λοιπόν οφθαλμαπάτη. Ο εκατομμυριού- χος είναι μπατίρης. Δεν τελειώσαμε. Τρίτη ανατροπή και οφθαλμαπάτη ο ακαριαίος έρωτας και η πρόταση γάμου ενός γερομπισμπίκη εκατομμυριούχου με το όνομα Όσγκουντ Φίλντινγκ ΙΙΙ (Τζόε Μπράουν) προς τον Τζέρι/ Δάφνη. Ο διάλογος που λαμβάνει χώρα στην τελευταία σκηνή αυτής της ανεπανάληπτης μυθοπλασίας έχει γράψει με χρυσά γράμματα σελίδες Ιστορίας: «Μα δεν μ΄ αρέσει το νυφικό της μαμάς σου» (λέει η Δάφνη). «Θα σου πάρω άλλο». «Μα καπνίζω». «Δεν πειράζει», απαντάει ο ερωτοχτυπημένος Όσγκουντ. «Δεν μπορώ να κάνω παιδιά». «Θα υιοθετήσουμε». Και τότε απελπισμένος ο Τζακ Λέμον, βγάζει τη γυναικεία περούκα και ορμάει: «Επιτέλους, είμαι άντρας». Και ο Όσγκουντ απαντάει: «Νobody is perfect» (Κανείς δεν είναι τέλειος).

Τι σημαίνει αυτό το perfect; Απλό. Όλα άνω- κάτω. Όπως στη ζωή. Το απρόβλεπτο είναι αναπόσπαστο μέρος του προβλέψιμου. Όπως το σουρεαλιστικό είναι της Λογικής. Έτσι η Ζόζεφιν / Τζο ασπάζεται φλογερά τη Σούγκαρ Κέιν. Ως εκ τούτου λανθάνουσα λεσβιακή σχέση. Αμφοτέρων των μερών. Έτσι ο Τζέρι/ Δάφνη αρχίζει να φλερτάρει με την ιδέα ενός γάμου με τον ζάμπλουτο Όσγκουντ Φίλντινγκ. Ως εκ τούτου λανθάνουσα ομοφυλοφιλική σχέση. «Μα είσαι boy remember?», λέει ο Τόνι Κέρτις στον μεταλλαγμένο Τζακ Λέμον. «Ναι», απαντάει, «αλλά έτσι θα εξασφαλίσω διατροφή και μια πλούσια ζωή». Έτσι ο ζάμπλουτος γερομπισμπίκης Όσγκουντ Φίλντινγκ ο τρίτος παρακαλώ ερωτεύεται- χωρίς να το πάρει χαμπάρι- μια τραβεστί με το όνομα Δάφνη. Μπας και κατά βάθος ξέρει και η ιδέα του αρέσει να πέσει στο κρεβάτι με έναν άντρα που παριστάνει τη γυναίκα; Το κερασάκι σ΄ αυτό το χάος, η συμβίωση των πάντων με τους πάντες. Των μουσικών με τους γκάνγκστερ, των γκάνγκστερ με την Αστυνομία, των πλούσιων με τους αδέκαρους μουσικούς. Εν ολίγοις κανείς και τίποτα το κανονικό, το φυσικό και το κοινωνικά ορθό. Κι όμως την ίδια στιγμή, όλοι και όλα ενσωματωμένα στον ίδιο κοινωνικό κορμό. Ε μη μου πείτε. Μόνο ο Σαίξπηρ αν ζούσε το 1959, μόνο αυτός ίσως να υπέγραφε κάτι τόσο προχωρημένο, τόσο αναρχικό και παράλληλα τόσο από το σύστημα αποδεκτό. Θρίαμβος μοναδικός!

• «Μερικοί το προτιμούν καυτό»

Αγέραστο, αρυτίδωτο, αυριανό
Όλοι και όλα άνω - κάτω
Ο θρίαμβος της ανατροπής
Το τέλος και η αρχή του σουρεαλισμού και της Λογικής
Μέριλιν Μονρό, ο ορισμός του θεϊκού χυμού

ΒΑΘΜΟΙ=10 (με τόνο)

• Το λίφτινγκ των σαραντάρηδων
  

Μετά το hot- very hot- του Μπίλι Ουάιλντερ του 1959, τραβήξτε γραμμή. Άπασες οι υπόλοιπες- έξι παρακαλώ- ταινίες μονοδιάστατες, μετριοαδιάφορες και μερικές ασήμαντες. Παράδειγμα, «Οι κρυφές ζωές της κυρίας Λι» («Τhe Ρrivate Lives of Ρippa Lee») της Ρεμπέκα Μίλερ. Συμβίας του Ντάνιελ Ντέι Λιούις, εκ του οποίου αντλεί γνωριμίες και δύναμη προκειμένου να διάγει καριέρα σκηνοθέτη χαρισάμενη. Συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες του σκληρού ανταγωνισμού, της Αμερικής δηλαδή. Τι τρέχει με την κυρία Πίπα Λι; Ό,τι ακριβώς με τη Ρεμπέκα Μίλερ: οι ρυτίδες. Πρόβλημα η ηλικία της. Φοβερή πρωτοτυπία. Τοιουτοτρόπως συνεργάζεται με μερικές διάσημες σαραντάρες- μεταξύ των οποίων και η σαρανταφεύγα Τζούλιαν Μουρ των σαράντα εννιά πατημένων παρακαλώ - και σκαρώνει μια ιστορία καθυστερημένης απελευθέρωσης γυναικών. Όπου η Ρόμπιν Ράιτ Πεν (δηλαδή η Πίπα Λι) του 1966, παντρεμένη με λαμπερό εκδότη και πλούσιο ανήρ, τον Άλαν Άρκιν του 1934, δηλαδή εβδομήντα και πέντε παρακαλώ, ξετυλίγει το προσωπικό της κουβάρι από το παρελθόν. Μέχρι και λεσβιακό με την Τζούλιαν Μουρ η Πίπα η καλή. Και επειδή ο αθεόφοβος ο γερομπισμπίκης ο σύζυγος την πέφτει σε μια καλή της φίλη, έτσι κι αυτή αρχίζει να φλερτάρει μ΄ ένα αθώο παλικάρι, έναν ψιλικατζή, τον Κιάνου Ριβς (ο Ριβς είναι σαράντα πέντε, η Ράιτ Πεν σαράντα τρία όμως η Φύση αδικεί τη γυναικεία ηλικία, γιατί επί της οθόνης μοιάζει σαν η μαμά με τον μεγάλο της γιο).

Έτσι, με τούτα και με τα άλλα, πάει άφαντη και αδιάβαστη η Μόνικα Μπελούτσι η γυναικάρα. Διότι- λέεικάπου στο παρελθόν, ο Άρκιν ήταν παντρεμένος με την Μπελούτσι η οποία στη συνέχεια και με ανταγωνίστρια τη Ρόμπιν Ράιτ Πεν, έδωσε μία και πήδηξε από το μπαλκόνι. Μα είναι ποτέ δυνατόν. Ν΄ αφήνει την Μπελούτσι για μια Πίπα; Κι όμως. Όταν είσαι Ρεμπέκα Μίλερ όλα μπορεί να συμβούν. Ακόμα και η Πίπα με το ζόρι να φάει μια Μπελούτσι!

• «Οι κρυφές ζωές της κυρίας Λι»

Ρόμπιν Ράιτ Πεν «τρώει» Μπελούτσι
Το λίφτινγκ των σαραντάρηδων

ΒΑΘΜΟΙ=4 (πλαστική χειρουργική)

• Καλή αρχή, αλλά...
  

«Εκείνη τη μέρα» («1 journee») από το Βέλγιο του χαρισματικού Τζέικομπ Μπέργκερ από Μ. Βρετανία. Χαρισματικός ως σκηνοθέτης. Μόνο. Γιατί ως σεναριογράφος από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλα.

Το εξηγώ για να μην παρεξηγηθώ. Μέχρι την πρώτη μισή ώρα στο πανί σουλατσάρει επιδέξια η αγωνία. Από εκεί και ύστερα αρχίζει η οικογενειακή συνηθισμένη ιστορία. Ο σύζυγος ξενοκοιμάται κατ΄ εξακολούθηση, η σύζυγος τον τσακώνει χωρίς να φανερωθεί και στη συνέχεια τρελαίνεται, εγκαταλείπει το παιδί στο σχολείο και τότε η ερωμένη καταφθάνει περιμαζεύει το παιδί και η αγωνία μετατίθεται ως εξής. Άραγε η μάνα θα την κοπανήσει προς Λος Άντζελες μεριά και ο σύζυγος θα τα φτιάξει οριστικά με την ερωμένη ή θα επιστρέψει και όλα καλά με την οικογένεια και το παιδί; Άχου, δεν με νοιάζει!

Το πρόβλημα που κουβαλάει στις πλάτες του ο Μπέργκερ είναι το γνωστό εκατοντάδων σοβαρών σκηνοθετών. Καλές προθέσεις, επιδέξιες σκηνοθεσίες, άνθρακας ο θησαυρός. Χωρίς υποστήριξη ουσιαστική, μόνο με το κλίμα και την ατμόσφαιρα δεν γίνεται προκοπή. Και για να τελειώνω χωρίς να αδικώ κανέναν συντελεστή. Ο Μπέργκερ είναι αρμόδιος να υπογράψει θρίλερ. Αισθησιακή γυναικάρα η Νοεμί Κοσέρ που υποδύεται την ερωμένη (η σεξουαλική σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής Μπρούνο Τοντεσκίνι έχει κολλήσει στην όπισθεν πλευρά της Κοσέρ προκαλεί ιδρώτα στους τοίχους). Εξαιρετική και η διαχείριση της σιωπής. Από εκεί και πέρα άνθρακας ο θησαυρός. Ως ιστορία και ολοκληρωμένη, με προσωπικότητα ταινία!

• «Εκείνη τη μέρα»

Στην αρχή θρίλερ
Στη συνέχεια οικογενειακή τρέλα
Καλό κλίμα, άνθρακας η ιστορία

ΒΑΘΜΟΙ=5 (keep trying)

Με δυο λόγια: Γοητευτικός παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής εξαπατά τη γυναίκα του, την ερωμένη του και τον εαυτό του. Έτσι μπερδεμένος, τρελαμένος και διχασμένος τη στιγμή που με το αυτοκίνητο τρέχει «κάτι» ζωντανό παρασύρει, το εγκαταλείπει και φεύγει. Άραγε είναι άνθρωπος ή τετράποδο; Αυτή είναι μόνο η αρχή. Η γυναίκα του- εκείνη την ημέρα, μετά το ατύχημα- τον τσακώνει και αποφασίζει να τον εγκαταλείψει προς Αμερική. Ο ίδιος από τις ενοχές του αναγκάζεται σ΄ έναν αστυνομικό να εξομολογηθεί. Και τη στιγμή που συμβαίνουν όλα αυτά και πατέρας με μητέρα τα ΄χουν παίξει κανονικά, ο μικρός τους γιος εις μάτην περιμένει κάποιος από τους γονείς του να εμφανιστεί και από το σχολείο στο σπίτι να μεταφερθεί. Και από το πουθενά η ερωμένη του μπαμπά είναι ο άνθρωπος που συμπεριφέρεται με λογική και ευαισθησία!

• Ουδείς, ουδεμία, ουδέν

«Είμαι περίεργη κίτρινη» (Jag ar nyfiken- en film i gult) του Σουηδού Βίλγκοτ Σιόμαν και του 1969. Θρυλική ιστορία. Λόγω τολμηρής θεματολογίας και σεξουαλικής ελευθερίας, λογοκρίθηκε και ταλαιπωρήθηκε σε πολλές χώρες της Οικουμένης, με πρώτη και καλύτερη τις ΗΠΑ. Οι συνταγματάρχες του Παπαδόπουλου της επιφύλαξαν ιδιαίτερη μεταχείριση και παραλίγο που λέει ο λόγος να τη στείλουν φυλακή. Μια εικοσάχρονη Λένα συλλέγει εμπειρίες και από την άλλη συνεργείο κινηματογραφιστών αυτοσχεδιάζει. Η Ιδεολογία παρέα με την αισθητική πρωτοπορία. Για την εποχή της φυσικά. Σήμερα ούτε κίτρινη, ούτε περίεργη, Απλώς ξεπερασμένη.

ΒΑΘΜΟΙ=5 (μόνο για Ταινιοθήκη)

«Ο Άλλος» (Τhe Οther Μan). Δράμα με ψήγματα θρίλερ από τον Ρίτσαρντ Έιρε και καστ από Λίαμ Νίσον (ο κερατωμένος σύζυγος), Αντόνιο Μπαντέρας (ο Λατίνος εραστής) και Λόρα Λίνεϊ, η οποία την τελευταία στιγμή αντικατέστησε την άτυχη Μιράντα Ρίτσαρντσον (η σύζυγος). Κι εδώ όπως και στο «Εκείνη τη μέρα» το στόρι μπλόφα χωρίς ουσία. Στην αρχή θρίλερ, στη συνέχεια συνηθισμένη ιστορία απιστίας. Όπου η σύζυγος και σχεδιάστρια γυναικείων παπουτσιών εξαφανίζεται από προσώπου γης, οπότε ο σύζυγος, ένας πετυχημένος επιχειρηματίας και σχεδιαστής λογισμικών, τα παίρνει στο κρανίο, καταφθάνει στο Μιλάνο (λόγω fashion) και ψάχνει τον λεγάμενο που του άρπαξε τη γυναίκα μέσα από τα χέρια. Αποφασισμένος για όλα ακόμα και για φόνο. Έτσι καταλήγει σε παραδοσιακό cafe και έτσι αφού πρώτα εντοπίσει τον άθλιο εραστή αρχίζει να παίζει κάθε μέρα μαζί του μια παρτίδα σκάκι. Ε και; Έλα ντε!

ΒΑΘΜΟΙ=3 (ο σύζυγος, η σύζυγος και ο εραστής)

«Τransporter 3». Αction movie με παραγωγό τον Γάλλο Λικ Μπεσόν, σκηνοθέτη τον Ολιβιέ Μπεγκατόν και πρωταγωνιστή τον Τζέισον Στέιθαμ. Δράση θέλετε; ρωτάει ο Μπεσόν. Ορίστε λοιπόν. Τοιουτοτρόπως εισβάλλει στο αμερικανικό Βox office. Κατά τ΄ άλλα, μπαμ μπουμ και κάτω!

ΒΑΘΜΟΙ= ΜULΤΙΡLΕΧ

• Χασμουρητά Τριφό

«Δύο Αγγλίδες στην Ευρώπη» (Les deux anglaises et le continent) του Φρανσουά Τριφό και του 1971 με Ζαν Πιερ Λεό, Κίκα Μάρκαμ και Στέισι Τέντετερ. Το στόρι της μιας γραμμής. Γάλλος κριτικής τέχνης διχασμένος ανάμεσα σε δύο Βρετανίδες της Ουαλίας. Τελικά αποφασίζει να παντρευτεί τη μία εξ αυτών με αποτέλεσμα το μπέρδεμα να συνεχιστεί στο Παρίσι. Να πω τη γνώμη μου; Ίσως η πιο βαρετή ταινία του μακαρίτη Τριφό.

ΒΑΘΜΟΙ=5 (μόνο για Ταινιοθήκη)