Ο διαβόητος γκάνγκστερ Τζον Ντίλιντζερ

• Στον «Δημόσιο κίνδυνο» ο σκηνοθέτης Μάικλ Μαν επιστρέφει στην ταραγμένη Αμερική του μεγάλου οικονομικού κραχ

Ο Ιούλιος ήρθε με μια μεγάλη χολιγουντιανή πρεμιέρα, τον «Δημόσιο κίνδυνο» και με έναν διάσημο γκάνγκστερ, τον Τζον Ντίλιντζερ που έδρασε στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Κι αυτό, περίπου δύο μήνες από την προβολή του γαλλικού δίπτυχου «Υπ’ αριθμόν 1 δημόσιος κίνδυνος» γύρω από τη μυθιστορηματική ζωή του επίσης διάσημου γκάνγκστερ Ζακ Μεσρίν. Σε καιρούς που όλοι μιλούν για οικονομικό κραχ, τα αντανακλαστικά της κινηματογραφικής βιομηχανίας λειτουργούν άψογα. Φέρνουν στην επικαιρότητα ήρωες που σπάνε τους κανόνες και γίνονται εύκολα συμπαθείς σε ένα ευρύ κοινό το οποίο τείνει να απομυθοποιεί τους θεσμούς σε καιρούς ρευστότητας, γενικευμένης κρίσης και ανασφάλειας. Στην εποχή του Μεσρίν (η Γαλλία του ’70) κυρίαρχη δεν ήταν η οικονομική κρίση, αλλά η κοινωνική αμφισβήτηση. Η εποχή του Ντίλιντζερ, όμως, έχει αρκετά κοινά σημεία με το παρόν.

Η γκανγκστερική περιπέτεια εμφανίστηκε στο Χόλιγουντ στη δεκαετία του ’20 και ωρίμασε ως είδος, μορφολογικά και θεματολογικά, προς τα τέλη της δεκαετίας του ’30 λειτουργώντας ως προπομπός του φιλμ νουάρ. Πίσω από τα κλισέ της (αστυνομική πλοκή, ανθρωποκυνηγητά, αποδράσεις από φυλακές) βρίσκονταν οι έκπτωτοι του αμερικανικού ονείρου. Κεντρική θέση σε αυτό το κοινωνικό δράμα έχει ο μύθος του γκάνγκστερ - λαϊκού ήρωα. Τέτοιος ήρωας είναι ο Ντίλιντζερ του «Δημόσιου κινδύνου». Ο Μάικλ Μαν ακολουθεί πιστά το χρονικό της ζωής του διαβόητου παρανόμου, για να μετατοπιστεί σιγά σιγά προς μια σπουδή χαρακτήρων.

• Τρελός από έρωτα

Την περίοδο 1932-1934 στις μεσοδυτικές πολιτείες έδρασαν παράνομοι ιδιαίτερα αγαπητοί στο Χόλιγουντ: το ζευγάρι Κλάιντ Μπάροου - Μπόνι Πάρκερ, ο Μπέιμπι Φέις Νέλσον, ο Πρίτι Μπόι Φλόιντ, ο Μασίν Γκαν Κέλι, η Μα Μπάρκερ. Ο διασημότερος, ο Τζον Ντίλιντζερ, απέκτησε φήμη εφάμιλλη με αυτήν του Τζέσε Τζέιμς. Στο πρόσωπό του εκφράστηκε η συλλογική οργή των Αμερικανών για τους τραπεζίτες. Η διασημότητά του αποδίδεται και στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε όταν συνελήφθη τον Ιανουάριο του 1934 στην Ιντιάνα. Ο Ντίλιντζερ είχε άνεση, ευθύτητα και αίσθηση του χιούμορ. Ηταν ένας σταρ. Για πρώτη φορά στα χρονικά η εικόνα ενός αληθινού γκάνγκστερ δεν διέφερε και πολύ από αυτήν που είχε πλάσει το Χόλιγουντ. «Η φυλακή στην οποία μπήκε για ασήμαντη αφορμή τον έκανε εγκληματία. Ο Ντίλιντζερ ήταν ένας εραστής και όχι ένας κοινός δολοφόνος. Ηταν τρελός από έρωτα για την Μπίλι Φρεσέτ», υποστηρίζει ο Μπράιαν Μπάροου, συγγραφέας ενός βιβλίου στο οποίο βασίζεται η ταινία του Μαν.

• Τέλος εποχής

Στο εμβληματικό «Μπόνι και Κλάιντ» του Αρθουρ Πεν, η δράση της Μπόνι Πάρκερ και και του Κλάιντ Μπάροου είναι το πρόσχημα για μια αλληγορική περιπέτεια φυγής, πιστή στο πνεύμα της αμφισβήτησης που κυριάρχησε στο Χόλιγουντ στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ο γκανγκστερικός μύθος (η ιστορία του ζευγαριού), η βιβλική αλληγορία (τα μεγάλα πλάνα και το σκηνικό παραπέμπουν σε μια εικόνα της Γης της Επαγγελίας) και η ψυχανάλυση συνδέονται οργανικά. «Δεν πάμε πουθενά, απλώς δραπετεύουμε», λέει ο Κλάιντ στην Μπόνι σε μια κομβική σκηνή της ταινίας. Η Μπόνι είναι το αντίστοιχο του «Επαναστάτη χωρίς αιτία»: ένα άγριο θηλυκό ασφυκτιά. Ο Κλάιντ, ένας θυμωμένος νέος, σεξουαλικά ανίκανος (ή μήπως γκέι;) που αντιμετωπίζει το όπλο σαν φαλλό.

Στον «Δημόσιο κίνδυνο» ο Μαν δίνει ιδιαίτερο βάρος στη σχέση του Ντίλιντζερ με τη Φρεσέτ, όμως τοποθετεί το γκανγκστερικό είδος σε διαφορετικό πλαίσιο γιατί τον ενδιαφέρει ο κλοιός που σφίγγει γύρω από τον Ντίλιντζερ. Η σκηνοθεσία του κλιμακώνει εντάσεις, καθώς ο ψυχρός ρεαλισμός δίνει τη θέση του στην ψυχολογία των χαρακτήρων και αυτή με τη σειρά της στο μελόδραμα. Ο Ντίλιντζερ του Μαν είναι πιο κοντά στους ήρωες του Μελβίλ παρά στους κλασικούς γκάνγκστερ. Είναι ένας αναχρονιστικός τύπος σε μια ταραγμένη Αμερική που αλλάζει, όπως άλλαζε η Αγρια Δύση στα χρόνια του Τζέσε Τζέιμς μετά τον Εμφύλιο. Ο Ρούσβελτ ανακοινώνει το Νew Deal και ο Χούβερ οργανώνει μεθοδικά το FBI με σύγχρονα μέσα και πρακτικές παρακολούθησης. Παράλληλα, οι διορατικοί γκάνγκστερ οργανώνουν το έγκλημα σαν μια επιχείρηση. Ο αδέσποτος Ντίλιντζερ δεν έχει πια θέση σε αυτόν τον κόσμο.

Δείτε

• Δημόσιος κίνδυνος (Public Enemies, 2009)

Ο Μάικλ Μαν ανασυνθέτει με ακρίβεια γεγονότα από τη ζωή του γκάνγκστερ Τζον Ντίλιντζερ. Το σενάριο βασίζεται στο βιβλίο του Μπράιαν Μπάροου «Public Enemies: America’s Greatest Crime Wave and the Birth of the FBI, 1933-34» και αναφέρεται στην περίοδο από τον Μάιο του 1933 έως τον Ιούλιο του 1934. Σε αυτούς τους μήνες ο Ντίλιντζερ απέκτησε φήμη λαϊκού ήρωα. Στο δεύτερο μέρος της ταινίας όλα θυμίζουν την «Ενταση». Με Τζόνι Ντεπ, Κρίστιαν Σλέιτερ, Μαριόν Κοτιγιάρ. (Προβάλλεται στις αίθουσες.)

• Mπόνι και Κλάιντ (Bonnie and Clyde, 1967)

Από τις κορυφαίες γκανγκστερικές ταινίες. Ο Αρθουρ Πεν έδωσε διαστάσεις αλληγορίας γύρω από τη φυγή και την αναζήτηση της ελευθερίας στην ιστορία της Μπόνι Πάρκερ και του Κλάιντ Μπάροου. Με Γουόρεν Μπίτι και Φέι Ντάναγουεϊ (Σε dvd από την Audio Visual.)

• Dillinger (1973)

Βίαιη βιογραφία από τον Τζον Μίλιους με τον Ουόρεν Οουτς στον ρόλο του Τζον Ντίλιντζερ. Ο νεαρός Ρίτσαρντ Ντρέιφους έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως Μπέμπι Φέις Νέλσον. (Σε dvd στο Διαδίκτυο, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους.)

• Bloody Mamma (1970)

Η πιο σοβαρή σκηνοθετική απόπειρα του Ρότζερ Κόρμαν. Η ιστορία της Μα Μπάρκερ απέχει αρκετά από την αληθινή και είναι διάσπαρτη από απλοϊκές αναφορές στην ψυχανάλυση. Με τη Σέλεϊ Γουίντερς και τον Ρόμπερτ ντε Νίρο σε έναν από τους πρώτους ρόλους της καριέρας του. (Σε dvd στο Διαδίκτυο, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους.)

• Tου Δημητρη Mπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 5/7/2009