Sunday, September 7, 2008

Μια ταινία κατευθείαν στην καρδιά

Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ
Ένας ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης φτάνει στα στούντιο της Τσινετσιτά για να δει τις σκηνές που έχει γυρίσει με βάση τη ζωή των γονιών του. Έτσι αρχίζει η νέα ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Η σκόνη του χρόνου», που είδα σε μια πρώτη, ιδιωτική, προβολή.
Ο χρόνος είναι κι εδώ, όπως και στις περισσότερες ταινίες του σκηνοθέτη, το κυρίαρχο στοιχείο. Ο χρόνος όπως τον αναπαριστά ο σκηνοθέτης, είτε μεσ' από την ιστορία μιας χώρας, όπως στις «Μέρες του '36» και τον «Θίασο», είτε μέσα από την ιστορία ολόκληρης της Ευρώπης, όπως στο «Μια αιωνιότητα και μία μέρα» ή, όπως και τώρα, στη «Σκόνη του χρόνου».

Η σκόνη, ή αν προτιμάτε η μνήμη, είναι πίσω από, και μέσα, στον χρόνο. Η μνήμη του ήρωα-σκηνοθέτη Τζέικομπ (Γουίλεμ Νταφόε) μέσα στην ταινία που γυρίζει, με θέμα την ιστορία των γονιών του, αλλά και η μνήμη του σκηνοθέτη-Αγγελόπουλου, που αναπαριστά την ιστορία μιας οικογένειας προσφύγων μέσα από την ταινία που γυρίζει ο σκηνοθέτης του. Η μνήμη αυτή θα μας οδηγήσει πίσω στην Τασκένδη, όταν ο Ελληνοαμερικανός Σπύρος (Μισέλ Πικολί) φτάνει για να μπορέσει να βοηθήσει την εξόριστη αγαπημένη του, Ελένη (Ιρέν Ζακόμπ), να φύγει μαζί του από έναν άχαρο τόπο εξορίας.
Βρισκόμαστε, όμως, σε περίοδο κρίσιμη, σε χρόνια δύσκολα. Οι φόβοι, οι υποψίες, το πέπλο του σταλινισμού που κυριαρχεί και καθοδηγεί τους οπαδούς μιας κοσμοθεωρίας που στην πορεία της παραστράτησε, δεν τους επιτρέπει να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους. Εκείνος θα αναγκαστεί να φύγει, ενώ η γυναίκα θα παραμείνει στην Τασκένδη. Σε μια Τασκένδη που μετατρέπεται σε φυλακή της. Ο χρόνος γι' αυτήν παραμένει στάσιμος. Μόνη αχτίδα ζεστασιάς η συμπαράσταση από έναν μοναχικό σαν κι αυτήν σύντροφο, τον Τζέικομπ (Μπρούνο Γκανζ).
Ως τη στιγμή του θανάτου του Στάλιν και το σημαντικό για τις επερχόμενες αλλαγές 20ό συνέδριο του κόμματος: η ανακοίνωσή του θανάτου του «πατερούλη», σε μιαν επικών διαστάσεων σκηνή, με τους εκατοντάδες εξόριστους που μαζεύονται για να τον πληροφορηθούν και, παρά τη μιζέρια τους, να κλάψουν για τον χαμό του, ή η επόμενη σκηνή, με τη διαδρομή της γυναίκας με τον φίλο της μέσα από μια τεράστια αίθουσα-μαυσωλείο, φορτωμένη με τα πεταμένα, σε διάφορες πόζες, αγάλματα του Στάλιν, δείχνουν και τη μεγάλη φαντασία, και την αστείρευτη έμπνευση του σκηνοθέτη.
Όταν πια οι καιροί αλλάζουν, η Τασκένδη θ' ανοίξει τις πόρτες της κι ο χρόνος αρχίζει να κυλά κανονικά. Τα πράγματα όμως δεν είναι τα ίδια. Οι σχέσεις έχουν αλλάξει και τώρα μπερδεύονται. Η Ελένη πρέπει ν' αποφασίσει. Το ίδιο κι ο γιος... της. Ο εξόριστος Οδυσσέας θα βρει τελικά την Πηνελόπη του. Μια Πηνελόπη διαφορετική, η οποία, παρ' όλο που την έχουν ξεζουμίσει, δεν λέει να τα βάλει κάτω. Οι μέρες του '40 και του '50 θα περάσουν πια στη μνήμη. Ο θάνατος δεν είναι μακριά. Ο ένας φίλος φεύγει (σε μιαν άλλη θαυμάσια σκηνή της ταινίας), ο άλλος μένει. Η σκόνη του χρόνου μπερδεύει τις μνήμες. Ο σκηνοθέτης, σαν νέος Οδυσσέας, πρέπει ν' αποχαιρετήσει την Ελένη. Ώρα για να καταγράψει στο σελιλόιντ όλα αυτά που θυμάται πριν τα διαλύσει η σκόνη του χρόνου. Ο κινηματογράφος είναι η μόνη ελπίδα να κρατηθούν ζωντανές αυτές οι μνήμες. Αν όχι για μια αιωνιότητα, τουλάχιστον για ένα μεγάλο διάστημα, όσο επιτρέπει το φιλμ (και η νέα τεχνολογία). Το σελιλόιντ έχει την καθαρότητα και τη σταθερότητα (σ' αυτό βοηθάει η με τόση αγάπη φωτογραφία του Γιώργου Σινάνου) που λείπει συχνά από τη μνήμη. Η ταινία, όταν τη βλέπεις πρώτη φορά, έρχεται εκεί όπου ακριβώς δεν το περιμένεις, σαν ένα αναπάντεχο, υποχθόνιο χτύπημα, κατ' ευθείαν στην καρδιά. Δεν σε αφήνει αδιάφορο. Αισθάνεσαι πως μπροστά στα μάτια σου περνάει μια ολόκληρη, ολοζώντανη ζωή, μαζί και η δική σου. Τα χρόνια της αθωότητας, τα χρόνια της καρτερικότητας και της ελπίδας, αλλά και τα χρόνιας της προδοσίας και της απογοήτευσης, τα χρόνια της αποδοχής. Οταν φίλοι χάθηκαν, όταν άλλοι προδόθηκαν και ξεχάστηκαν.
Η ταινία το κραυγάζει στη δίωρη περίπου διάρκειά της, σε κάθε φτιαγμένο με αγάπη, ζεστασιά και κόπο, πλάνο. Με όλα τα μέσα που της έχει κληροδοτήσει μια εικαστικά και ηχητικά πλούσια γλώσσα, από εκείνη που ανέπτυξαν ο Καρλ Ντράγερ και ο Ορσον Γουέλς μέχρις εκείνη του Ινγκμαρ Μπέργκμαν και του Μικελάντζελο Αντονιόνι. Εναν κινηματογράφο σύγχρονο, που με κάθε ξεχωριστή ταινία του υπηρετεί, με το ίδιο πάθος, εδώ και σαράντα περίπου χρόνια, ο Αγγελόπουλος.


Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία / 7 - 07/09/2008

No comments: