- Τερζής Κ., Η ΑΥΓΗ: 02/01/2011
Ήταν μια δύσκολη αλλά ταυτόχρονα και μεταβατική χρονιά το 2010, όχι μόνο για την κοινωνία αλλά και για τον κινηματογράφο, έστω κι αν ορισμένοι επιμένουν ότι οι εποχές της κρίσης είναι οι πιο γόνιμες για τις τέχνες. Οι εισπράξεις στις αίθουσες πέφτουν, οι δημιουργοί αναζητούν τρόπους για φτηνότερες παραγωγές, χωρίς όμως άλλου είδους εκπτώσεις... Πέρυσι τέτοια εποχή οι θεατές πλημμύριζαν τις αίθουσες για να δουν το “Avatar”, το «τεχνολογικό θαύμα» που προσέφερε το Χόλιγουντ ως σωτηρία για το οικονομικό μέλλον του κινηματογράφου. Σχεδόν με το ξεκίνημα της χρονιάς, μας αποχαιρετούσε ο Ερίκ Ρομέρ, ο μεγάλος εξερευνητής των ηθών, όπως στο κλείσιμο του 2010 χάσαμε τον Νίκο Παπατάκη, τον σκηνοθέτη της αγάπης και της εξέγερσης, που οι ταινίες του, όπως «Οι βοσκοί», «Η φωτογραφία», «Οι άβυσσοι», δεν θα πάψουν ποτέ να αναστατώνουν και να ανακαλύπτονται ξανά...
Τα βραβεία που επιλέγουμε να θυμηθούμε από τη χρονιά που έφυγε είναι εκείνα της νεότευκτης Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Συνήθως οι τελετές απονομής κινηματογραφικών βραβείων φέρνουν αυτομάτως στο μυαλό μια γερή δόση γκλαμουριάς, τουαλέτες, στρας και προβολείς... Ήταν λοιπόν έκπληξη για πολλούς η «έξοδος στην πραγματικότητα» τη Δευτέρα το βράδυ στις 3 Μαΐου με την ομιλία του προέδρου της Ακαδημίας Κινηματογράφου Τάσου Μπουλμέτη, που άνοιξε την τελετή: «Η εικόνα των Νεοελλήνων, που στηριζόταν σε μια ψευδαίσθηση ευημερίας χωρίς αξίες, έχει σήμερα καταρρεύσει. Αναδείχτηκαν στη δημόσια ζωή πρόσωπα αμφισβητούμενα, χωρίς πολιτισμό, ξόδεψαν αλόγιστα τον δημόσιο πλούτο, αγνόησαν επιδεικτικά τον πολιτισμό. Η κρίση που βιώνουμε σήμερα είναι πρώτα απ` όλα κρίση πολιτισμού...». Επιπλέον, η Ακαδημία στην πρώτη της δημόσια εκδήλωση φάνηκε να γνωρίζει πολύ καλά ότι ο κινηματογράφος πρέπει να λειτουργήσει σαν ένα «ανοιχτό παράθυρο στον κόσμο», προσκαλώντας στη γιορτή ανθρώπους που δημιουργούν αλλά και συνθλίβονται σήμερα -γιατί η παρουσία του προέδρου της Αφγανικής Κοινότητας της Αθήνας πλάι στον ποιητή Μιχάλη Γκανά υπενθύμιζε τον αδικοσκοτωμένο 15χρονο Χαμιντουλά και τη δεκάχρονη αδελφούλα του που έχασε το φως της.
Το «παλιό» ξεθωριάζει, το καινούργιο δεν έχει αποκτήσει ακόμη σαφή χαρακτηριστικά. Ο αναγνωρισμένος πρώτα στο εξωτερικό, φορτωμένος με πλήθος βραβείων, «Κυνόδοντας» του Γιώργου Λάνθιμου, που κέρδισε και όλα τα μεγάλα βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου είναι μια σφοδρή κριτική στις νόρμες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, όπως αποτυπώνονται σε μια οργουελιανής μορφής οικογένεια. Από κοντά και το σινεμά-γροθιά του Γιάννη Οικονομίδη, αλλά και η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα, που αναζητεί ένα άλλο, απελεύθερο μοντέλο οικογένειας, η «Ακαδημία Πλάτωνος» του Φίλιππου Τσίτου που αναζητεί τη δύσκολη συνύπαρξη και καυτηριάζει «οικεία κακά», το «Attenberg» της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη που διαθέτει «ευρωπαϊκή ματιά», ενώ η δημιουργός του κινείται μεταξύ Αμερικής και Ελλάδας, η «Χώρα προέλευσης» του Σύλλα Τζουμέρκα, ο Αλέξης Αλεξίου, ο Αγγελος Φραντζής, ο Βαρδής Μαρινάκης, ο Γιάννης Φάγκρας, ο «παλιός» Κωνσταντίνος Γιάνναρης που η νέα του ταινία είναι ήδη έτοιμη, και ακολουθούν αρκετοί νεότεροι...
«Film Sosialisme», ένα φτηνό, «ανάλαφρο» σαν πρόταση παραγωγής, αλλά κατάφορτο σκέψης και αγωνιώδους προβληματισμού guerilla film, από τον βετεράνο Ζαν Λικ Γκοντάρ στο παράλληλο πρόγραμμα «Ένα κάποιο βλέμμα», στο τελευταίο φεστιβάλ των Καννών. Μια ταινία αγωνίας για το μέλλον της Ευρώπης και του πλανήτη, με τον Γκοντάρ να επισημαίνει πληγές και αναπάντητα ερωτήματα, από την Παλαιστίνη μέχρι το Σεράγεβο, με ιδιαίτερη αναφορά στην ελληνική περίπτωση, ανατρέχοντας μέχρι τον ελληνικό Εμφύλιο. Το καλοκαίρι του 2009 οι αρμόδιοι στην Αθήνα του αρνήθηκαν την άδεια να πραγματοποιήσει γυρίσματα σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως είχε ζητήσει, επειδή δεν... προσκόμισε σενάριο, ωστόσο ο Γκοντάρ αποδεικνύεται βαθιά ελληνοκεντρικός: Σε συνέντευξή του σε γαλλικό περιοδικό επισήμανε ότι «η Ευρώπη οφείλει τα πάντα στην Ελλάδα», ενώ ακύρωσε την τελευταία στιγμή την παρουσία του στο Φεστιβάλ, επικαλούμενος «προβλήματα ελληνικού τύπου» (suite à des problèmes de type Grec). Οι δημοσιογράφοι υποδέχτηκαν με αμηχανία αυτή την τυπικά γκονταρική κίνηση, αδυνατώντας να την ερμηνεύσουν, ενώ εμείς δικαιούμαστε να την εκλάβουμε ως μία ακόμη κίνηση αλληλεγγύης...
Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου 1579/1986 με πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη (“νόμος Μάνου Ζαχαρία” για τους γνωρίζοντες) που οργάνωσε, έστω με ελλείψεις, και σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής εκείνης, μια εθνική κινηματογραφική πολιτική, το “νέο τοπίο” στον οπτικοακουστικό χώρο επιβάλλει ουσιαστικές αλλαγές, που ήδη έχουν καθυστερήσει. Το νομοσχέδιο για τον κινηματογράφο που κατέθεσε στη Βουλή ο υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος δηλώνεται σαν “εργαλείο” προκειμένου να σταθεί η πολιτεία στο πλευρό των μικρομεσαίων ανεξάρτητων παραγωγών και της καλλιτεχνικής δημιουργίας (art house ταινίας) με «ανακατανομή των πόρων, περιορισμό της σπατάλης σε αντιπαραγωγικές διαδικασίες, ενεργοποίηση του 1,5%, απογαλακτισμό των δημιουργών από τον κρατικό εναγκαλισμό και τα συντεχνιακά συμφέροντα, χωρίς όμως να απεμπολείται η ευθύνη της πολιτείας». Είναι έτσι; Το βέβαιο είναι πως καθιερώνει για πρώτη φορά τον πλήρη πολιτικό έλεγχο, καθώς ο υπουργός διορίζει σε τελική ανάλυση τους πάντες... Η σύγκρουση που είχε ξεκινήσει στον κινηματογραφικό χώρο ένα χρόνο πριν, με την εμφάνιση της «Ομίχλης», πήρε νέες διαστάσεις με τη δημοσιοποίηση του νομοσχεδίου και δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η ψήφισή του θα φέρει και την κατασίγαση των παθών. Όσο για το ίδιο το νομοσχέδιο, όλοι γνωρίζουν πια πως η απόσταση ανάμεσα στις προθέσεις και την υλοποίηση, ειδικά στην Ελλάδα είναι τις περισσότερες φορές αβυσσαλέα... Τα φορολογικά κίνητρα για παράδειγμα που ψηφίστηκαν μήνες πριν σε νομοθέτημα του υπουργείου Οικονομικών δεν έχουν υλοποιηθεί ακόμη και το μέλλον τους εξαρτάται από τις διαθέσεις του κ. Παπακωνσταντίνου και της τρόικας. Έχουμε γράψει κατ’ επανάληψη πως απαιτείται γενναία αύξηση του επενδυόμενου ποσού στον ελληνικό κινηματογράφο, προκειμένου να σταθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακόμα και σε συνθήκες κρίσης. Η “πολυσυλλεκτικότητα” που επαγγέλλεται το νομοσχέδιο του κ. Γερουλάνου ως προς τη συγκέντρωση των πόρων για την ενίσχυση της παραγωγής μένει να κριθεί στην πράξη.
- Κινηματογραφικές απουσίες
Εκτός από τους Νίκο Παπατάκη και Ερίκ Ρομέρ που ήδη αναφέραμε, μέσα στο 2010 έφυγαν από τη ζωή οι Ντένις Χόπερ, Τομ Μάνκιεβιτς, Μπλέικ Έντουαρντς, Ντίνο ντε Λαουρέντις, Λιν Ρεντγκρέιβ, Αρθουρ Πεν, Τόνι Κέρτις, Τζιν Σίμονς, Λέσλι Νίλσον, Τζιλ Κλέιμπουργκ, Πατρίσια Νιλ, Γκλόρια Στιούαρτ, και από την Ελλάδα οι Γιάννης Διαλιανίδης, Ανδρέας Βουτσινάς, Πάνος Γλυκοφρύδης, Γιώργος Καμπανέλλης, οι συνάδελφοι Ανδρέας Παγουλάτος και Γιώργος Τζιώτζιος, οι Άννα Καλουτά, Σμάρω Στεφανίδου, Τασώ Καββαδία, Γκιζέλα Ντάλι (κατά κόσμον Αδαμαντία Μαυροειδή). «Τιμής ένεκεν» θα συμπεριλάβουμε σε αυτή τη λίστα και τον φοβερό Αυγουστίνο Καντιώτη, λόγω της ιστορικής σύγκρουσης με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όταν ο τελευταίος «τόλμησε» να εισβάλει στην επικράτειά του. Ο μακαριστός ζηλωτής μητροπολίτης παρακολουθούσε τα πάντα, ακόμη και το Φεστιβάλ των Καννών, και όταν εκείνη τη χρονιά το «Μετέωρο βήμα του πελαργού» δεν κατάφερε να αποσπάσει κάποιο σημαντικό βραβείο εκεί, εξέδωσε μια αλησμόνητη ανακοίνωση όπου γεμάτος ικανοποίηση ανέφερε πως ο... άθεος σκηνοθέτης «απεδοκιμάσθη και από την καλλιτεχνικήν σύναξιν του ομίλου των Καννών».
