Penelope Spheeris : «Θαύμαζα τον υγιή θυμό της ροκ»

• Η σκηνοθέτις Penelope Spheeris μιλάει για την πανκ μουσική, το ανδροκρατούμενο Χόλιγουντ και για μια καινούργια επανάσταση

Η Penelope Spheeris είναι μια γυναίκα πρωτοπόρος. Δημιούργησε την πρώτη εταιρεία παραγωγής εξειδικευμένη στα μουσικά video, στο Λος Αντζελες το 1974, τη χρονιά που τελείωσε και το masters της στις Θεατρικές Σπουδές στο UCLA. Στα τέλη της δεκαετίας ’70 στην Καλιφόρνια, το εκρηκτικό κίνημα της punk μουσικής άρχισε αργά, αλλά σταθερά να διαδέχεται την προηγούμενη μόδα του glamrock, ενώ τις χρυσόσκονες και τα ψηλά τακούνια αντικατέστησαν επί σκηνής οι παραμάνες, τα καρφιά και τα ματωμένα μπλουζάκια.

Η Penelope παρακολουθούσε τις εξελίξεις. Οταν άρχισε και η ίδια να συμμετέχει σε αυτές όμως, αποφάσισε να παίρνει μαζί της και τη βιντεοκάμερά της. Ετσι δημιουργήθηκε το «Decline Of Western Civilization», η ταινία με την οποία η Spheeris έκανε το μεγάλο άλμα από μια σχετική ανωνυμία σε cult σκηνοθέτη μεγάλου βεληνεκούς. Τα φεστιβάλ και οι κριτικοί λάτρεψαν την ταινία αν και το μεγαλύτερο μέρος του κοινού στην Αμερική τη φοβήθηκε. Οχι μόνο την ταινία αλλά και τη δημιουργό της. Η Spheeris, η οποία είναι και πρώτη ξαδέλφη του Kώστα Γαβρά, συνέχισε να δημιουργεί εντός και εκτός της μηχανής των studios του Hollywood, ακροβατώντας μεταξύ της underground κοινωνικής και μουσικής σκηνής του Λ.Α. και της mainstream κουλτούρας την οποία έπρεπε εν μέρει να ενστερνισθεί αν ήθελε να ορθοποδήσει οικονομικά. Και τα δύο συνδυάστηκαν στην εισπρακτική επιτυχία «Wayne’s World», την ταινία που την έκανε «εκατομμυριούχο μέσα σε μια νύχτα».

Αρνήθηκε να σκηνοθετήσει το blockbuster «Spinal Tap», παρότι της έγινε μια γενναιόδωρη προσφορά, γιατί της φάνηκε ότι «κορόιδευε το heavy metal και δεν υπάρχει κανένας λόγος να το κάνει κανείς αυτό». Παιδί διαλυμένης οικογένειας, ευαίσθητο ροκαμπίλι, ελεύθερο πνεύμα και «λίγο πιο Ελληνίδα τώρα παρά ποτέ», η Spheeris βραβεύεται φέτος στο Ελληνικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Λος Αντζελες για την πορεία της στο σινεμά και για την αγάπη της στη μουσική ροκ. Συναντηθήκαμε ένα πρωί του Ιουνίου στο γραφείο της στο Studio City και συζητήσαμε για τον υγιή θυμό που βγαίνει μέσα από τη ροκ μουσική, τον παραμελημένο ρόλο του Johny Rotten, τον σεξισμό στο Χόλιγουντ και για μια καινούργια επανάσταση…

Η επανάσταση της πανκ

– Τι σας έκανε αρχικά να απορροφηθείτε από την πανκ;

– Για το ευρύ κοινό μπορεί να μοιάζουν περίεργοι, αλλά κατά τη γνώμη μου οι μουσικοί της πανκ ήταν πάντα ενδιαφέροντες, δυνατοί χαρακτήρες, με έντονες απόψεις για τη ζωή και την πολιτική. Η πανκ σκηνή ήταν σαν μια μεγάλη οικογένεια, ίσως επειδή πολλοί από αυτούς προέρχονταν από προβληματικές οικογένειες κάτι το οποίο τους ωθούσε να είναι πολύ δεμένοι μεταξύ τους. Θαύμαζα πολύ το πώς εκδήλωναν άφοβα τον θυμό τους (χωρίς να προκαλέσουν ποτέ κακό σε κανέναν) μέσω της μουσικής τους και της σκηνικής τους παρουσίας. Νομίζω το πρώτο συγκρότημα που είδα ήταν οι Sex Pistols στο Λονδίνο και αμέσως μετά τους Black Flag στο Λ.Α. και αισθάνθηκα ένα απερίγραπτο συναίσθημα ελευθερίας. Ηταν μια καινούργια κοινωνική επανάσταση.

– Περιμένατε την επιτυχία που σας έφερε το «Decline Of Western Civilization»;

– Καθόλου. Με σόκαρε αρκετά! Εγώ άρπαξα μια κάμερα επειδή πίστεψα πολύ στο καινούργιο αυτό μουσικοκοινωνικό κίνημα και ήθελα να το καταγράψω με κάθε λεπτομέρεια γιατί ένιωθα ότι επρόκειτο για γεγονός ιστορικής σημασίας. Ισως αυτή μου την ιστορική ανησυχία να την προκάλεσε το ελληνικό μου DNA! Εκείνη την περίοδο, θα μπορούσα να έχω ήδη αρχίσει να ασχολούμαι με ταινίες blockbuster που μου είχαν προταθεί, αλλά θεώρησα πιο σκόπιμο και πολύ πιο ενδιαφέρον να ασχοληθώ με το πάθος μου, τη ροκ μουσική. Και έτσι είπα ένα προσωρινό «αντίο» στις ταινίες του Χόλιγουντ. Συγκεκριμένα μου προτάθηκε να κάνω την παραγωγή στην ταινία της Goldie Hawn «Private Benjamin» και το θεώρησαν μεγάλο λάθος το ότι δεν δέχτηκα να το κάνω. Και φυσικά δεν το μετάνιωσα ποτέ.

Η Αμερική τη φοβήθηκε

– Γιατί νομίζετε τελικά το «Decline» έγινε τόσο δημοφιλές στο ευρύ κοινό;

– Γιατί τους φόβισε! Αυτοί που δεν είχαν ιδέα τι ήταν το πανκ ροκ το φοβούνταν γιατί «έσπαγε» πολλούς κανόνες δίχως να ζητάει συγγνώμη. Την πρώτη φορά που έπαιξα την ταινία σε ένα μικρό κοινό στην Ενωση Συγγραφέων στο Λ.Α., μια γυναίκα σηκώθηκε εξοργισμένη από τη θέση της και με ρώτησε πώς τολμάω να εκθειάζω άτομα σαν τους punks και για λίγο με έβαλε σε σκέψεις ότι ίσως κανείς να μην κατανοήσει το πνεύμα με το οποίο έγινε η ταινία. Εγώ πάντως δεν το φοβήθηκα ποτέ.

– Επειδή ήσασταν μέρος της καινούργιας επανάστασης.

– Ναι, ήμουν μέρος της. Ημουν κι εγώ πολύ θυμωμένη ως έφηβη και έτοιμη για μια επανάσταση και αυτή δεν άργησε να έρθει. Μου ταίριαζε, ήταν η καινούργια μου οικογένεια, κάτι το οποίο μάλλον χρειαζόμουν μετά τον πρόωρο θάνατο του πατέρα μου και εφτά πατριούς, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αλκοολικοί και επιθετικοί. Η ζωή για μένα ήταν ένας αγώνας και ακόμα και τώρα αυτό που εκτιμώ είναι όχι η ξεκούραση και η καλοπέραση, αλλά η σκληρή προσπάθεια.

Καινούργια επανάσταση

– Νομίζετε ότι υπάρχει χώρος ή λόγος στην εποχή μας να δημιουργηθεί ξανά κάτι αντίστοιχο του κινήματος της πανκ;

– Εχω προσευχηθεί για κάτι τέτοιο στη εποχή μας, διότι λατρεύω το κλίμα κάθε καινούργιας επανάστασης. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να φανταστώ τι μορφή ή ήχο θα είχε ένα καινούργιο πανκ κίνημα, αλλά κατανοώντας την ανθρώπινη φύση πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει ξανά. Από την άλλη πλευρά, η καινούργια επανάσταση ίσως να είναι το Ιντερνετ, όπου όποιος θέλει μπορεί να κοινοποιήσει τη γνώμη του, τον θυμό του ή ακόμα και τη μουσική του, χωρίς να χρειαστεί την έγκριση κανενός. Ισως αν υπήρχε το Διαδίκτυο την εποχή των Pistols να μην υπήρχε η έντονη ανάγκη μιας underground συσπείρωσης με τη μορφή της πανκ σκηνής.

– Σε πολλές από τις ταινίες σας διακρίνεται ένας κοινός παρονομαστής, αυτός της νεολαίας που χάνει τα όνειρά της. Τι σήμαινε για εσάς τότε το «Αmerican Dream» και τι σημαίνει σήμερα;

– Καταρχήν θα ήθελα να επισημάνω ότι ο τίτλος της ταινίας μου «Decline Οf Western Civilization» ήταν ίσως λίγο προφητικός. Οταν όμως γύριζα την ταινία το 1980 ο τίτλος ήταν ειρωνικός. Ονόμασα την ταινία έτσι επειδή ένιωθα την αλλαγή να έρχεται και τα κοινωνικά θεμέλια να σείονται. Κάθε πολιτισμός που έχει υπάρξει στον πλανήτη έχει φτάσει κάποια στιγμή σε ένα τέλος. Ισως είχαν αρχίσει να φαίνονται τα πρώτα σημάδια ότι κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Αμερική. Οι Αμερικάνοι, πάντα αθώοι, νόμιζαν ότι οι ΗΠΑ είναι μια υπερδύναμη που δεν θα έπεφτε ποτέ, ίσως αυτός να είναι και ένας από τους λόγους που η ταινία μου προκάλεσε τόσο φόβο και απέχθεια στο αμερικανικό κοινό.

Σεξισμός

– Ως γυναίκα σκηνοθέτης στο Χόλιγουντ αισθανθήκατε ποτέ προκατάληψη απέναντί σας;

– Θυμάμαι ότι μια μέρα είχα μια συνάντηση με τον George Harrison στη Warner Brothers μαζί με μερικούς άλλους τύπους με κουστούμια, γιατί ο Harrison μού είχε ζητήσει να σκηνοθετήσω το καινούργιο του μουσικό βίντεο. Ηταν φανερό από τον υποτιμητικό τρόπο που μου μίλησαν οι υπόλοιποι -πλην του George- ότι κανείς άλλος, εκτός από αυτόν, δεν με ήθελε να σκηνοθετήσω το video. Αυτό ήταν ένα από τα πιο απογοητευτικά επαγγελματικά ραντεβού που είχα ποτέ και με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι ζω και εργάζομαι σε έναν αυστηρά ανδροκρατούμενο χώρο. Το τελικό χτύπημα ήταν ένα ραντεβού που είχα με ένα γκρουπ χεβιμεταλάδων για να σκηνοθετήσω το δικό τους βίντεο. Οταν όμως εμφανίστηκα στη συνάντησή μου είπαν «μπορείτε να φύγετε»! Ο σεξισμός, κυρίως τη δεκαετία του ’80 ήταν προφανής, αλλά για κάποιο λόγο, δεν τον άφησα ποτέ να με επηρεάσει. Αποφάσισα να τον αγνοήσω παντελώς! Ο πατέρας μου, ο οποίος ήταν Ελληνας μετανάστης ήταν αρκετά βάρβαρος στη συμπεριφορά του, αλλά με έμαθε πώς να είμαι σκληρή και να ξεπερνάω εμπόδια. Με άφηνε στο χιόνι ως μωρό, φορώντας μόνο τα εσώρουχά μου. Με πήγαινε στην ταράτσα του σπιτιού και με κρατούσε στο κενό για να με σκληραγωγήσει! Μάλλον του χρωστάω το χοντρό μου πετσί, το οποίο με βοήθησε πολύ στο Χόλιγουντ.

Εισπρακτική επιτυχία

– Τελικά αρχίσατε σε κάποιο σημείο της καριέρας σας να σκηνοθετείτε ταινίες blockbuster της Paramount Studios, όπως το «Wayne’s World» το οποίο αποτέλεσε και τεράστια εισπρακτική επιτυχία. Πώς ήταν η εμπειρία αυτή, την πρώτη μέρα που πατήσατε στο πλατό για μια σκηνοθέτιδα επαναστάτρια σαν κι εσάς;

– Αυτή ήταν η έβδομη mainstream ταινία που έκανα, παρ’ όλο που πολλοί θεωρούν ότι ήταν η πρώτη. Την πρώτη μέρα, ήρθε να με πάρει ένας σοφέρ για να με πάει στο πλατό, κάτι το οποίο δεν είχε ξαναγίνει και κατάλαβα κατευθείαν τι σημαίνει μεγάλη παραγωγή. Σκέφτηκα «ωραία, τώρα θα μπορώ επιτέλους να κοιμάμαι στη διαδρομή από το στούντιο μέχρι το σπίτι!». Μετά όταν με άφησε στο πλατό, ρώτησα κάποιον αν είμαι στο σωστό μέρος γιατί είχε δεκάδες φορτηγά και συνεργεία και όλοι περίμεναν εμένα. Ηταν πολύ περίεργο, δεν πίστευα ότι θα χρειαζόμουν όλους αυτούς τους ανθρώπους. Τα πράγματα είχαν αλλάξει δραστικά από τις εποχές που εγώ, δυο τρεις βοηθοί και μια κάμερα γυρίζαμε ταινίες. Το «Wayne’s World» ήταν και η πρώτη ταινία που μου έδωσε μια σημαντική οικονομική ευχέρεια και δεν χρειαζόταν πλέον να δανείζομαι από την αδερφή μου. Εγινα εκατομμυριούχος μέσα σε μια νύχτα!

Steven Tyler, Ozzy Osborne, Johnny Rotten

– Το «Decline Οf Western Civilization 2» ήταν αφιερωμένο στη μουσική heavy metal. Ποιοι από τους μουσικούς με τους οποίους δουλέψατε ξεχώρισαν;

– Οι λιγότερο γνωστοί. Αυτοί που πάντα με ενδιέφεραν ήταν τα συγκροτήματα του περιθωρίου, τα οποία ελάχιστος κόσμος γνωρίζει. Από τους πιο γνωστούς, θυμάμαι ότι είχα περάσει πολύ καλά με τους Aerosmith, παρόλο που περνούσαν περίοδο αποτοξίνωσης και είχαν μαζί τους μπράβους, οι οποίοι ακολουθούσαν τον Steven Tyler όπου και αν πήγαινε και έψαχναν ώς και την πολυθρόνα στην οποία καθόταν για κρυμμένα ναρκωτικά. Ο αγαπημένος μου, όμως, ήταν ο Ozzy Osborne, με τον οποίον συνεργαστήκαμε και μετά το Decline 2. Εχει την πιο πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ που έχω συναντήσει ποτέ σε άνθρωπο.

– Πώς σας φαίνεται η μουσική σκηνή του Λος Αντζελες τώρα σε σχέση με τότε;

– Η αλήθεια είναι ότι δεν βγαίνω πολύ τα τελευταία χρόνια, γιατί δεν νιώθω ότι υπάρχει κάτι το καινούριο να δω. Νομίζω ότι το heavy metal έχει αρχίσει να ξαναέρχεται στο προσκήνιο, αλλά κατά τ’ άλλα όλα μου φαίνονται βαρετά.

– Είστε πολύ φίλη με τον Johnny Lydon (Johnny Rotten), με τον οποίον ετοιμάζετε μία ταινία σχετικά με τη ζωή του. Μιλήστε μας γι’ αυτό.

– Ο Johnny είναι πράγματι πολύ καλός φίλος. Εδώ και χρόνια λέμε να κάνουμε μια ταινία για τη ζωή του, αλλά νομίζω πως ο ίδιος δεν είναι ακόμα έτοιμος γιατί νιώθει ότι αν γυρίσουμε τη ζωή του σε ταινία, είναι σαν η ζωή του να έχει τελειώσει και φοβάται ακόμα να δεσμευθεί. Εγώ πιστεύω ότι ο Johnny ήταν ο βασικός υπεύθυνος για την αρχή της πανκ σκηνής και ότι δεν του έχουν δώσει όση σημασία θα έπρεπε. Και αυτό θα είναι και το θέμα της ταινίας μου. Αυτή η ταινία πρέπει πάντως να γίνει πριν πεθάνω εγώ ή αυτός.

Πρώτη ξαδέλφη του Kώστα Γαβρά

– Είστε κοντά με τον ξάδερφό σας, τον Κώστα Γαβρά;

– Η μητέρα του Κώστα και ο πατέρας μου ήταν αδέλφια. Ο Κώστας, εκτός από πρώτος μου ξάδελφος, είναι και ένας από του τρεις αγαπημένους μου σκηνοθέτες, μαζί με τον Κασσαβέτη και τον Wiseman. Εχουμε διατηρήσει μία πολύ καλή επαφή, παρ’ όλο που μένει στο Παρίσι. Θυμάμαι ότι μόλις είχε δει την πρώτη μου ταινία για την πανκ σκηνή δεν ήξερε πώς να αντιδράσει. Είχα φοβηθεί ότι δεν του άρεσε καθόλου η δουλειά μου, αλλά με τα χρόνια έχουμε αναπτύξει έναν αμοιβαίο σεβασμό ο ένας για τη δουλειά του άλλου. Είμαι πολύ τυχερή που είναι συγγενής μου.

– Αισθάνεστε καθόλου Ελληνίδα;

– Οσο περνούν τα χρόνια όλο και πιο πολύ. Οταν ήμουν παιδί, αν και είχα ελληνικό όνομα, δεν είχα πολλές πληροφορίες για την Ελλάδα και δεν ήξερα τι σημαίνει ελληνικότητα. Τώρα αισθάνομαι λίγο πιο συνειδητοποιημένη.

Βραβείο στο Λ.Α.

– Φέτος, είστε το τιμώμενο πρόσωπο στο Ελληνικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Λος Αντζελες. Ποια είναι για εσάς η σημασία ενός τέτοιου φεστιβάλ;

– Είναι πολύ αισιόδοξο ότι το Ελληνικό Φεστιβάλ υπάρχει και το ότι κάθε χρόνο γίνεται και πιο ισχυρό. Είναι ένας καλός τρόπος για την Ελλάδα να αποκτήσει μία πιο έντονη παρουσία στο Χόλιγουντ. Οι συντελεστές του φεστιβάλ έχουν πολύ καλό γούστο και δουλεύουν πολύ σκληρά. Επίσης, νομίζω ότι μέσω των ταινιών φαίνεται και ο ελληνικός τρόπος ζωής και το ότι οι Ελληνες ξέρουν πραγματικά να ζουν, κάτι το οποίο πρέπει να μάθουν και οι Αμερικάνοι.

• Συνέντευξη στην Ελενη Χαρμπιλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 02/08/2009