Σημάδια μιας ελεύθερης «παρανοϊκής» ζωής

ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΜΕ ΥΦΟΣ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΙΚΟ, Ο ΒΕΡΝΕΡ ΧΕΡΤΣΟΓΚ ΠΟΥ ΤΙΜΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΧΡΥΣΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΚΑΙ «ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΙ» ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΩΝ

• Γράφει ο Παύλος Θ. Κάγιος, ΤΑ ΝΕΑ, 21/11/2009
  

Tο αληθινό του όνομα είναι Βέρνερ Χ. Στίπετιτς και έγινε γνωστός ως Βέρνερ Χέρτσογκ. Μαζί με τον Βιμ Βέντερς και τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ δημιούργησαν το Γερμανικό Νέο Κύμα και επηρέασαν στις αρχές του ΄70 την πορεία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Σκηνοθέτης που γυρίζει συνεχώς ταινίες φιξιόν και ντοκιμαντέρ, ο Χέρτσογκ «θολώνει» ακατάπαυστα τη λεπτή γραμμή μεταξύ ντοκουμέντου και δραματουργίας, ντύνοντάς την με μια γερή δόση παράνοιας. Αυτή η παράνοια άλλωστε χαρακτηρίζει και όλο τον ανορθόδοξο κινηματογράφο του- τις 16 ταινίες του με υπόθεση που έχουν κερδίσει βραβεία στα Φεστιβάλ Καννών, Βενετίας, Βερολίνου, τα 32 ντοκιμαντέρ του και τα 5 τηλεοπτικά του. Αυτή η ιδιαίτερη προσωπικότητα αναδύεται μέσα από τα Σημάδια ζωής, μια έκδοση που συγκεντρώνει οκτώ συνεντεύξεις του, παρακολουθεί τη θυελλώδη ζωή του και αναφέρεται σε όλες τις ταινίες του, με πλήρη φιλμογραφία, ζενερίκ και συνόψεις. (Οι ταινίες του προβάλλονται από προχθές στην Αθήνα, τόσο στο Ινστιτούτο Γκαίτε όσο και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης).

Ο ακραίος κόσμος του Χέρτσογκ προκαλεί από την αρχή της καριέρας του, καθώς στο τολμηρό «Ακόμη και οι νάνοι ξεκίνησαν μικροί» (1970) εξιστορεί την επανάσταση που εκτυλίσσεται σε ένα ίδρυμα, χρησιμοποιώντας καστ αποτελούμενο μόνο από πραγματικούς νάνους. Η σταύρωση ενός πιθήκουκαι η ακύρωση κάθε νόμου ορθολογικής αφήγησης συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ρεαλιστικά εφιαλτικού κόσμου που επιτίθεται σε κάθε ανθρώπινο νόμο και λογική. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ταινία καταδικάστηκε απ΄ όλους: δεξιοί, αριστεροί, Εκκλησία, Κράτος, βρήκαν ο καθένας για διαφορετικούς λόγους κάτι το οποίο έθιγε την ιδεολογία τους. Στο «Καρδιά από γυαλί» (1976) δεν διστάζει να «υπνωτίσει» κυριολεκτικά όλο το επιτελείο του για να καταδείξει την πτώση μιας πόλης στην τρέλα και την ανομία. Στο «Αίνιγμα του Κάσπαρ Χάουζερ» (1974) δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον διαταραγμένο ψυχικά Βruno S. και παρατηρεί τη σταδιακή απομόνωση ενός «ιδιαίτερου» ατόμου σε μια καθωσπρέπει κοινωνία.

Απόλυτα καταξιωμένες δουλειές του Βέρνερ Χέρτσογκ θεωρούνται οι συνεργασίες του με τον ιδιόρρυθμο ηθοποιό Κλάους Κίνσκι. Λειτουργώντας σαν το τελευταίο κομμάτι ενός ψυχοφθόρου παζλ, ο τρελο-Κίνσκι ώθησε με τις «ακραίες» ερμηνείες του τον εξίσου «σχιζοφρενικό» σκηνοθέτη να μας δώσει τις πιο αξέχαστες εικόνες του.

«Σχιζοφρενικό» δίδυμο

Η ανθρώπινη ματαιοδοξία, η σύγκρουση φύσης- πολιτισμού, η εμμονοληπτική «δονκιχωτική» συμπεριφορά, όλα αυτά αντικατοπτρίζονται με τον πιο παρανοϊκό κινηματογραφικό τρόπο σε ταινίες όπως τα «Αγκίρε: Η μάστιγα του Θεού» (1972), «Φιτσκαράλντο» (1982), «Πράσινη Κόμπρα» (1987) κ.ά. Με την τρέλα που κουβαλούσαν και οι δυο τους δεν είναι απίθανο ο Χέρτσογκ να απείλησε να πυροβολήσει τον ηθοποιό του στα γυρίσματα του «Αγκίρε», όταν ο τελευταίος δήλωνε αποφασισμένος να παρατήσει το φιλμ. Μία φήμη που ακόμα ελέγχεται... Στο «Φιτσκαράλντο», δημιουργός και πρωταγωνιστής γίνονται ένα, με την προσπάθεια του χαρακτήρα που υποδύεται ο Κίνσκι να μετακινήσει ένα τεράστιο κρουαζιερόπλοιο στην ξηρά, στη ζούγκλα του Αμαζονίου, να γίνεται εμμονή και για τον ίδιο τον σκηνοθέτη. Αυτή η αυτοκαταστροφική και συνάμα τόσο δημιουργική σχέση τους αποτυπώνεται στο «Ο καλύτερός μου εχθρός» (1999). Κι όμως, αυτός ο αντισμβατικός σκηνοθέτης έκανε στα εξηντακάτι του το λεγόμενο big step προς το λαμπερό και mainstream Χόλιγουντ. Η «Αυγή της απόδρασης» συνοδεύτηκετο 2007 από τις γνωστές σε αυτές τις περιπτώσεις κατηγορίες περί «ξεπουλήματος» στα αμερικανικά δολάρια. Κάτι που ισχύει και για την πρόσφατη «Διαφθορά στη Νέα Ορλεάνη» (2009), με τον Νίκολας Κέιτζ.

ΕΦΑΓΕ ΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΤΟΥ!

Τι άλλο, λοιπόν, μπορεί να δώσει ο 67χρονος πια Βέρνερ Χέρτσογκ στο φτωχό από φρέσκιες ιδέες σύγχρονο σινεμά; Ο Γερμανός σκηνοθέτης έχει ήδη έτοιμο το νέο του φιλμ «Μy Son, my Son, what have ye Done» σε παραγωγή Ντέιβιντ Λιντς και με πρωταγωνιστές τον ταλαντούχο Μάικλ Σάνον και τον έμπειρο Γουίλεμ Νταφόε. Ο άνθρωπος που δεν δίστασε να φάει (!) το παπούτσι του όταν έχασε στοίχημα από έναν συνάδελφό του (Έρολ Μόρις), θα συνεχίσει να «πουλάει τρέλα» σε έναν κινηματογραφικό κόσμο γεμάτο ορθολογικούς κανόνες και τυποποιημένα προϊόντα. Το ερώτημα είναι κατά πόσον η κινηματογραφική βιομηχανία θα επιτρέπει τέτοιες ακροβασίες στην ελευθερία των συναισθημάτων και της σκέψης...

«Το νόημα της ζωής είναι στην “Ιλιάδα” και την “Οδύσσεια”»

Ρώτησα τις προάλλες τον Βέρνερ Χέρτσογκ γιατί όλοι οι ήρωες στις ταινίες του είναι τόσο ακραίοι. «Μα, επειδή είμαι ερωτευμένος με τον κόσμο! Το νόημα της ζωής για μένα είναι στην “Ιλιάδα” και την “Οδύσσεια”», μου απάντησε.

• Υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να καταπατούμε;

«Υπάρχει ένα όριο που δεν πρέπει να υπερβούμε ποτέ, κι αυτό είναι ο ιδιωτικός χώρος και ο σεβασμός στον θάνατο ενός ατόμου».

• Πιστεύετε ότι το ένστικτο της επιβίωσης είναι το ισχυρότερο στον άνθρωπο, και αυτό που θα τον διασώσει;

«Η επιβίωση του ανθρώπου πάνω σε αυτόν τον πλανήτη δεν είναι διόλου εξασφαλισμένη. Η φύση θα αυτορρυθμιστεί, όπως την εποχή των δεινοσαύρων. Αυτός ο υψηλής τεχνολογίας πολιτισμός στον οποίο ζούμε- με τον υπερπληθυσμό και τους σκανδαλωδώς καταναλωτικούς τρόπους σκέψης και δράσης των ανθρώπων- δεν μπορεί να αντέξει για πολύ ακόμα».

• Τι σημαίνει για σας η λέξη έκσταση;

«Να υπερβείς τα ανθρώπινα όρια μέχρι να φτάσεις στην ενόραση, όπως στη θρησκεία ή όπως έκαναν οι μυστικιστές του Μεσαίωνα που βίωναν την αλήθεια εκστατικά. Η αλήθεια έχει και μια αρνητική σημασία. Σημαίνει παίρνω κάτι και το κρύβω, το αφαιρώ από το ορατό, από το απτό. Αυτό είναι για μένα ο κινηματογράφος, να “κρύβεις” την αλήθεια δείχνοντάς την»!