Το κινηματογραφικό Ελντοράντο του Χέρτσογκ

• Ο Γερμανός σκηνοθέτης παραδίδει σήμερα masterclass και τιμάται με τον Χρυσό Αλέξανδρο στο Φεστιβάλ

Με τον Βέρνερ Χέρτσογκ συμβαίνει το εξής παράδοξο: νομίζει κανείς ότι τον γνωρίζει αρκετά έχοντας δει αναγνωρίσιμες ταινίες του (όπως το «Αγκίρε η οργή του Θεού», το «Φιτσκαράλντο» ή το «Νοσφεράτου») και την ίδια στιγμή ότι πρόκειται για έναν δημιουργό μάλλον αδιάγνωστο. Με μισόν αιώνα σκηνοθετικής δραστηριότητας και περισσότερες από πενήντα ταινίες στο ενεργητικό του, το σύμπαν του Χέρτσογκ συνοψίζεται στη φράση του ίδιου: «Νιώθω σαν επιστήμονας που χειρίζεται μια άγνωστη ύλη και μόνο όταν τη δοκιμάσει σε ακραίες συνθήκες, κατανοεί την ουσία της».

Η μεγάλη ρετροσπεκτίβα στον Γερμανό δημιουργό, που οργάνωσε το 50ό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ήταν ίσως η πληρέστερη πρόταση και από τις πιο σημαντικές στιγμές του φετινού προγράμματος. Για σήμερα το πρωί έχει προγραμματιστεί το masterclass που θα δώσει, ενώ το βράδυ, σε τιμητική εκδήλωση, η διευθύντρια του Φεστιβάλ Δέσποινα Μουζάκη θα του απονείμει τον Χρυσό Αλέξανδρο για τη συνολική προσφορά του στην 7η Τέχνη.

Ολο το έργο του Χέρτσογκ εμφανίζεται ταγμένο στην αναζήτηση πρωτοφανέρωτων εικόνων. Δείχνει άγνωστους τόπους, κόσμους που δεν αντίκρισε ανθρώπου μάτι, επιδιώκοντας «να συλλάβει αυτό που βρίσκεται πέρα από την επίφαση του πραγματικού, να υπερβεί το κατώφλι που χωρίζει την επιφάνεια από το βάθος, το γνωστό από το άγνωστο και το αινιγματικό, το στερεότυπο από την αλήθεια», επισημαίνει ο θεωρητικός Αλμπέρτο Μπαρμπέρα. Κανένας κινηματογραφιστής δεν απέδειξε με τόση σαφήνεια το άτοπο του διαχωρισμού ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στη μυθοπλασία.

Η τάση του 67χρονου Χέρτσογκ για ακραίες περιπλανήσεις και περιπέτειες μοιάζει να έχει τις ρίζες της στην παιδική του ηλικία. Μεγάλωσε σε ένα απομονωμένο χωριό στα βουνά της Βαυαρίας χωρίς να έχει δει ποτέ κινηματογράφο και τηλεόραση. Την πρώτη τηλεφωνική συνομιλία έκανε στα 17 του! Αρχισε να ταξιδεύει, πάντα πεζοπορώντας, στα 14 του και το 1961, 19 χρόνων, αποπειράται να γυρίσει την πρώτη του ταινία. Ο «Ηρακλής» είναι ένα μοντάζ φαινομενικά ασύμβατων μεταξύ τους εικόνων: αυθεντικές λήψεις από την προετοιμασία των μπόντι μπίλντερ, αρχειακό υλικό από ένα τρομακτικό ατύχημα στη διάρκεια ενός αγώνα αυτοκινήτων, μια κατεστραμμένη από σεισμό πόλη, ένας σκουπιδότοπος…

Γεμάτες οι αίθουσες

Οι αίθουσες στην Αποθήκη του Λιμανιού ήταν ασφυκτικά γεμάτες όλη την εβδομάδα, από ένα ανάμεικτο κοινό που ανακάλυπτε μέσα από το βλέμμα του Χέρτσογκ ένα κινηματογραφικό Ελντοράντο. Η νομαδική φυλή των Ουοντάαμπε στο Σαχέλ της νότιας Σαχάρας, η κορυφογραμμή του Σέρο Τόρε στην Παταγωνία, η γη των Αβορίγινων, η ζούγκλα του Αμαζονίου, οι παγετώνες της Ανταρκτικής…

Στα φιλμικά τοπία του, οι ακραίες συνθήκες παίρνουν τη μορφή ενός άλματος στο σκι που μπορεί να σημάνει βέβαιο θάνατο («Η μεγάλη έκταση του ξυλογλύπτη Στάινερ»), της παραμονής στο χείλος ενός ηφαιστείου που πρόκειται να εκραγεί («La Soufriere»), της κατάκτησης μιας από τις πιο δύσκολες κορυφές του κόσμου («Κραυγή της πέτρας»), της ανάβασης εκατό κομπάρσων και ζώων στις Ανδεις για μια σκηνή στο «Αγκίρε».Κάθε ταινία του Χέρτσογκ είναι ένας «ριζοσπαστικός προβληματισμός πάνω στη δύναμη του κινηματογράφου», μια εξαντλητική έρευνα πάνω στη γλώσσα του και τα εκφραστικά του μέσα.

Και ταυτόχρονα μια μοναχική, οραματική σχέση με το σινεμά αλλά και την πραγματικότητα. Ο Χέρτσογκ δεν σταματάει να εκπλήσσει, αναζητώντας ακατάπαυστα «την εκστατική αλήθεια». Το μότο του: «Τα γεγονότα δημιουργούν κανόνες και η αλήθεια φως».

Παράλληλα με το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας φιλοξενεί αφιέρωμα στον Χέρτσογκ ώς τις 25 του μηνός, όπου την ερχόμενη Δευτέρα ο σκηνοθέτης θα παρουσιάσει την ταινία του «Ανίκητος».

• Της Μαριας Κατσουνακη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21/11/2009