Σασπένς, ένταση, κλειστοφοβία

Μυστικές υπηρεσίες και παρασκηνιακά παιχνίδια εξουσίας από τον μετρ Πολάνσκι

• Του Παναγιωτη Παναγοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18/03/2010

• Αόρατος συγγραφέας***1/2, ΘΡΙΛΕΡ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ. Σκηνοθεσία: Ρομάν Πολάνσκι. Ερμηνείες: Γιούαν Μακ Γκρέγκορ, Πιρς Μπρόσναν, Ολίβια Γουίλιαμς, Κιμ Κατράλ, Τομ Γουίλκινσον

Το θρίλερ μυστηρίου είναι το κινηματογραφικό είδος που ταιριάζει περισσότερο απ' οποιοδήποτε άλλο στον Ρομάν Πολάνσκι, αν και ο ίδιος το αρνήθηκε τα τελευταία χρόνια, πότε με τον συναισθηματικό και υπερβολικά δραματικό «Πιανίστα» (έτσι όμως ήρθε και το Οσκαρ σκηνοθεσίας) και πότε με τον «οικογενειακής» ψυχαγωγίας «Ολιβερ Τουίστ».

Ο Πολάνσκι είναι καλός σκηνοθέτης και μπορεί να ανταποκρίνεται σε όλα τα είδη. Εκεί όμως που πάντα αποδίδει καλύτερα, που πραγματικά δημιουργεί, είναι στις ταινίες με σασπένς, στο θρίλερ με ήρωες που βρίσκονται ξαφνικά σε μυστηριώδεις καταστάσεις και τραβιούνται μέσα τους σαν να βρίσκονται σε δίνη.

Από το «Μαχαίρι στο νερό» και την «Αποστροφή» μέχρι το «Μωρό της Ρόζμαρι», την «Τσάιναταουν», τον «Ενοικο», το «Frantic» και τον «Θάνατο και την κόρη», οι σημαντικότερες ταινίες του Πολάνσκι μεταφέρουν την αίσθηση της κλειστοφοβίας και τον κίνδυνο των μυστικών που ανατρέπουν καταστάσεις όταν αποκαλύπτονται.

Αυτό το κλίμα ακριβώς έχει και ο «Αόρατος συγγραφέας», που βασίζεται στο βιβλίο του Ρόμπερτ Χάρις «Παρασκήνια εξουσίας». Ο ήρωας της ταινίας, ένας ανώνυμος συγγραφέας - δημοσιογράφος (στους τίτλους αναφέρεται απλώς ως το «φάντασμα»), αναλαμβάνει να «χτενίσει» και να συμμαζέψει το χειρόγραφο ενός νεκρού συναδέλφου, ο οποίος έκανε την επιμέλεια της αυτοβιογραφίας ενός πολιτικού.

Το βιβλίο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ο πολιτικός είναι ο Βρετανός τέως πρωθυπουργός, ο οποίος κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου, αλλά και για τις εξαιρετικά στενές σχέσεις του με την Αμερική, όπου έχει καταφύγει. Μέσα από τη συνεργασία του με τον πολιτικό, τη βοηθό και τη γυναίκα του, ο συγγραφέας θα αρχίσει να ανακαλύπτει μυστικά, τα οποία αποκαλύπτουν μια μεγαλύτερη ιστορία και σχέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες και τα παρασκηνιακά παιχνίδια εξουσίας, που βάζουν σε κίνδυνο πολλές ζωές και φυσικά και τη δική του.

Δεν είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς την πορεία της πλοκής κι αυτό είναι το μόνο ίσως μειονέκτημα της ταινίας. Πιο σημαντικός, ωστόσο, είναι ο τρόπος που ο Πολάνσκι χτίζει το σασπένς, δημιουργώντας ένταση και κορυφώσεις μέσα σε κλειστούς χώρους ή ακόμη και σε ανοιχτούς χώρους που δεν έχουν οδό διαφυγής. Πολύ καλό είναι όλο το καστ, με τον Γιούαν Μακ Γκρέγκορ και τον Πιρς Μπρόσναν σε ένα ωραίο ντουέτο και μαζί τους την Κιμ Κατράλ σε ρόλο χιτσκοκικής ξανθιάς και τον Τομ Γουίλκινσον γαλήνια απειλητικό.

Οι νέες ταινίες της εβδομάδας

Η κατάσταση των πραγμάτων

Το απόλυτο must της βδομάδας είναι ο «Αόρατος συγγραφέας» του Ρομάν Πολάνσκι που βραβεύτηκε με την «αργυρή άρκτο» σκηνοθεσίας στο φετινό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου. Καταπληκτικό σινεμά από έναν μεγάλο δημιουργό που υποτάσσει τη δεξιοτεχνία του στην έκφραση και το έργο του επιβάλλεται σαν ολότητα και όχι μέσα από τα επιμέρους. Είναι κρίμα που η προβολή της σημαντικής αυτής ταινίας συμπίπτει με μια 32 ετών παλιά ιστορία βιασμού μιας ανήλικης Αμερικανίδας από τον σκηνοθέτη. Ο Πολάνσκι που βρίσκεται υπό περιορισμό στο σαλέ του στην Ελβετία περιμένει, σαν τον πολιτικό της ταινίας «Αόρατος συγγραφέας», ένταλμα έκδοσής του στις ΗΠΑ. Η παραγωγή «Αγιασμός» που εγώ τοποθετώ στο δεύτερο, μετά τον Πολάνσκι, πόστο της βδομάδας, δεν έχει καμιά σχέση με την ταινία της πρώτης θέσης. Είναι όμως υγιής, μικρή, χαριτωμένη και ανυπότακτη και τυγχάνει να είμαι επιρρεπής στον ανυπότακτο κινηματογράφο. Και δεν πρόκειται για ζήτημα εκπτώσεων. Πρόκειται για συμπάθεια σε ταινίες με κοινωνικό αγκυροβόλι, που αρνούνται να προσφέρουν παραμυθιάσματα, που ανταποκρίνονται σε υπαρκτές ανάγκες και που όταν χρειάζεται γίνονται ανελέητες και σκληρές. Η στενή σχέση του Ρόμπερτ Ντε Νίρο με την Ιταλία, τη χώρα των προπάππων του από την περιοχή του Καμπομπάσο ενισχύεται μέσα από το ριμέικ του κλασικού πλέον φιλμ του Τζιουζέπε Τορνατόρε με τίτλο «Είναι όλοι τους καλά», ταινία που δε δικαιώνει τις προσδοκίες για κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο. Τέλος, η ελληνική ταινία της βδομάδας είναι ανάξια λόγου, πνιγμένη στην απόλυτη έλλειψη σεναρίου και συνείδησης του γεγονότος ότι κινηματογράφος δεν είναι οτιδήποτε συνίσταται σε κινούμενες εικόνες.

• ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΩΝ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 18/03/2010
  

ΡΟΜΑΝ ΠΟΛΑΝΣΚΙ: Αόρατος συγγραφέας

Λέγεται ότι η συγκεκριμένη ταινία είναι το πρώτο σημαντικό φιλμ του 2010. Ο 76χρονος αριστοτέχνης Πολάνσκι επανέρχεται πιο ώριμος από ποτέ, διατηρώντας εμφανώς τον απόλυτο έλεγχο αυτού του εκπληκτικού και ιδιαίτερα επίκαιρου πολιτικού θρίλερ, το σενάριο του οποίου βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Χάρις που ο ίδιος και ο Πολάνσκι επεξεργάστηκαν από κοινού. Στο ρεαλισμό της γκρίζας, και υγρής από την βροχή και την θάλασσα, ταινίας ΑΟΡΑΤΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ όλα τα αφηγηματικά στοιχεία επικεντρώνουν στη δόμηση σουσπάνς, κάτι που δηλώνεται ευκρινώς ήδη από την αρχική σεκάνς. Το φέριμποτ πλησιάζει αργά με αναμμένους προβολείς μες στην ομίχλη και τη βροχή, δένει στην προβλήτα, άνθρωποι κι οχήματα αποβιβάζονται. Μένει ένα μόνο ακριβό αυτοκίνητο αζήτητο, κάτι πρέπει να έχει συμβεί στον οδηγό... Η τεχνική της χρήσης πλάνων εκτεταμένου χρόνου, η σύνθεσή τους, οι ακριβείς γωνίες λήψης, οι ήχοι που επιτείνουν την εικόνα, φορτίζουν την ατμόσφαιρα με ένταση σε αντίθεση με τις σύγχρονες τάσεις στον κινηματογράφο που θέλουν γρήγορο μοντάζ και κάμερα σε συνεχή κίνηση. Ο Πολάνσκι που κατέχει άριστα το είδος γνωρίζει ότι στο θρίλερ δε φοβίζει αυτό που βλέπει κανείς, αλλά εκείνο που δε βλέπει.

Ο Γιούαν ΜακΓκρέγκορ υποδύεται το συγγραφέα φάντασμα - σπουδαίος μέσα από την υποτονικότητά του - που δεν παράγει πρωτογενή κείμενα, αλλά έχει το ταλέντο να ανασυνθέτει και να καλλωπίζει ήδη υπάρχοντα. Τον προσέλαβε η εκδοτική εταιρεία που έχει αναλάβει την έκδοση της αυτοβιογραφίας του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Ανταμ Λανγκ, σε αντικατάσταση του προηγούμενου αόρατου συγγραφέα, που είδαμε ότι τον ξέρασε πνιγμένο η θάλασσα, να συντάξει σε ελάχιστο χρόνο την ήδη εκπονημένη «αυτοβιογραφία». Ο Λανγκ τώρα βρίσκεται στην Αμερική, αποτραβηγμένος σε ένα νησί, σε μια βίλα οχυρό, με τους προσωπικούς του συνεργάτες, τους άνδρες ασφαλείας του και την ανενδοίαστη, παρά το εύθραυστο παρουσιαστικό της, σύζυγό του. Περιμένουν πιθανή ανακοίνωση παραπομπής του πρώην πρωθυπουργού στο Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης, για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, μετά από επίσημη καταγγελία του υπουργού Εξωτερικών της Κυβέρνησης ότι παρέδωσε - κατ' επιταγή της αμερικάνικης κυβέρνησης - άτομα, φερόμενα ως ύποπτα τρομοκρατίας σε πράκτορες της CIA με συνέπεια το βασανισμό τους και τη δολοφονία ενός εξ αυτών. Κάτι που φυσικά ισχύει... Το παραπάνω σενάριο κινείται στη σφαίρα του ευκταίου και φαντασιακού, είναι γνωστό και αποδεδειγμένο ότι πλήθος ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, μεταξύ αυτών και η ελληνική διευκόλυναν τα μέγιστα το θεάρεστο έργο της CIA το 2002 και το 2003. Το παραπάνω σενάριο ξεθωριάζει ακόμη περισσότερο με την προοπτική ότι τα πολιτικά πρόσωπα που αναφέρονται στην ταινία παραπέμπουν στο ζεύγος Μπλερ και τον Μπους.

Με την εγκατάστασή του στη βίλα του Λανγκ ο συγγραφέας φάντασμα τυχαία ανακαλύπτει πληροφορίες για το παρελθόν του πρώην πρωθυπουργού και του κύκλου των ευυπόληπτων αστών χαμηλού προφίλ και συνειδητοποιεί ότι ο μυστηριώδης θάνατος του προκατόχου του οφείλεται σε δολοφονία και όχι σε δυστύχημα. Στη αναζήτηση της αλήθειας για το τι ακριβώς συνέβη και γιατί, ξεδιπλώνεται το μυστήριο σταδιακά, ως την ύστατη σκηνή που αποκαλύπτονται δεσμοί μεταξύ πολιτικών, πληρωμένων δολοφόνων, εύφημων καθηγητών του Χάρβαρντ, ιδρυτών διαφόρων «έγκυρων» ιδρυμάτων και οργανώσεων που στρατολογούν φοιτητές για την CIA, η οποία τελικά αποτελεί τον κορμό και το μοχλό κίνησης προσώπων και πραγμάτων. Και αυτόματα όλα είναι τόσο ξεκάθαρα, τόσο γνώριμα και τόσο αναμενόμενα...

Παίζουν: Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, Πιρς Μπρόσναν, Ολίβια Γουίλιαμς, Κιμ Κατράλ, κ.ά.

Παραγωγή: Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία.

ΤΟΜ ΡΙΒ: Αγιασμός

Αποσπασματικά έξυπνη κωμωδία, μεταφίλμ που αναφέρεται σε πέντε τουλάχιστον κινηματογραφικές ταινίες και κατορθώνει με ειρωνεία και αλληγορία να συνδέσει το ειδικό με το γενικό και τούμπαλιν. Η Ιρλανδία ακόμη μια φορά καταγγέλλει έμμεσα και άμεσα την αθλιότητα της Ευρωένωσης.

Εξηγούμαι: Το χαμένο Κίλκουλιν'ς Λιπ , έξω από το Μπέλφαστ όπου διαδραματίζεται η ιστορία, αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματά. Ποιο πρόβλημα μπορεί να είναι σημαντικότερο από την ανεργία και την φτώχεια που φέρνει η ανεργία , που πρακτικά σου απαγορεύει να ζεις, να κάνεις οικογένεια, και να ανταποκρίνεσαι στοιχειωδώς στις σύγχρονες ανάγκες; «Σε λίγο θα κλείσουν και τα Ταχυδρομεία της περιοχής» λέει ένας, ενώ σε άλλο σημείο του φιλμ αναφέρεται «Περισσότερα ταχυδρομεία κλείνουν». Καλή ώρα... Τέσσερις φίλοι στο Κίλκουλιν'ς Λιπ, για να αποφύγουν την οικονομική μετανάστευση αποφασίζουν να ληστέψουν το μοναδικό προϊόν αξίας που παράγεται στην περιοχή τους. Ενα φορτίο χάπια «Βιάγκρα» που η αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία «Pfizer» κατασκευάζει έξω από το Μπέλφαστ και κατόπιν μεταφέρει αεροπορικώς στην υπερατλαντική της έδρα. Τα κλεμμένα «Βιάγκρα» σχεδιάζουν να πουλήσουν στο Αμστερνταμ όπου τα ναρκωτικά είναι ελεύθερα. Οταν όμως καταφθάνουν στο χωριό οι Αμερικανοί σεκουριτάδες της ιδιωτικής εταιρείας οι τέσσερις τρομοκρατημένοι πετούν το τεράστιο φορτίο «Βιάγκρα» στο πηγάδι της Παναγίας, απ' όπου αρδεύεται ολόκληρη η περιοχή...

Η τριμελής ιδιωτική αμερικάνικη εταιρεία ασφάλειας, με φουσκωτούς και προδιαγραφές αντιτρομοκρατικής, επελαύνει στα σοκάκια του χωριού με χάμερ, ραδιογωνιόμετρα, τεχνολογικό εξοπλισμό και την Λίντα Χάμιλτον από το φιλμ ΕΞΟΛΟΘΡΕΥΤΗΣ επικεφαλής και επιδίδεται σε κυνήγι μαγισσών. Η γελοιοποίηση και η αποδοκιμασία της αμερικανιάς της παγκόσμιας αντιτρομοκρατικής εκστρατείας είναι απόλυτη και καθολική. Μέχρι και η κρατική αστυνομία του τόπου που υποχρεούται να τεθεί, αυτονόητα σχεδόν, στην υπηρεσία της ιδιωτικής αμερικάνικης δεν πιστεύει σε αυτό που κάνει. «Τι είναι χειρότερο από την Αγγλία; Η Αμερική» λέει κάποιος. Το κλεμμένο φορτίο κοστολογείται 63 εκατομμύρια δολάρια και η εταιρεία δίνει αμοιβή 2 εκατομμυρίων σε πληροφοριοδότες για την ανεύρεση των ληστών. Η αμοιβή καθιστά το γεγονός πρώτο θέμα σε κανάλια τηλεοπτικά τοπικά, εθνικά και ξένα, το χωριό γεμίζει κόσμο από παντού που ψάχνει για ρουφιάνικο πλουτισμό. Ολοι οι κάτοικοι του Κίλκουλιν'ς Λιπ γνωρίζουν τους δράστες, δε βρίσκεται όμως ούτε ένας να τους καρφώσει για λεφτά... Αισιόδοξο.

Παίζουν: Λίντα Χάμιλτον, Τζον Λιντς, Κορνήλιους Κλαρκ, Λίντα Λιντς κ.ά.

Παραγωγή: Βρετανία

ΚΕΡΚ ΤΖΟΟΥΝΣ: Είναι όλοι τους καλά

Συμβατικό, χωρίς εκπλήξεις και ζωντάνια αμερικάνικο ριμέικ της ομότιτλης ταινίας του Τζιουζέπε Τορνατόρε από το 1990.

Ο Φρανκ (Ρόμπερτ Ντε Νίρο), βιομηχανικός εργάτης, δούλεψε σκληρά σ' όλη του τη ζωή. Οπως λέει κι ο ίδιος «έχω επιστρώσει με PVC εκατομμύρια μέτρα καλώδια». Με τη δουλειά του μεγάλωσε και σπούδασε τα τέσσερα παιδιά του. Σήμερα οι ενήλικες κόρες και γιοι του συνταξιούχου και χήρου - εδώ κι ένα οκτάμηνο - Φρανκ, βρίσκονται εγκατεστημένοι στις τέσσερις γωνιές της Αμερικής. Μια συμφωνημένη για το πατρικό σπίτι συνάντηση αποτυγχάνει και όλοι έχουν κάποια δικαιολογία να προβάλουν... Ο Φρανκ πεισμώνει και αποφασίζει να επισκεφθεί κάθε παιδί του ξεχωριστά, χωρίς να ειδοποιήσει, θέλει να τους κάνει έκπληξη. Η έκπληξη τελικά θα είναι όλη δική του όταν θα βρεθεί αντιμέτωπος με βεβιασμένα, χλιαρά καλωσορίσματα, δυσάρεστες αλήθειες και συλλογή απογοητεύσεων.

Η ταινία δομείται πάνω στο ταξίδι του Φρανκ - πιστή στις συμβάσεις των road movies - και σε οτιδήποτε καταγράφει η μνήμη του και αποτυπώνει ο φωτογραφικός φακός του. Και είναι η πρώτη φορά στη ζωή του που ο Φρανκ διαθέτει την πολυτέλεια του χρόνου. Εχει χρόνο να κοιτάζει και να βλέπει, να επεξεργάζεται βιώματα και να κάνει απολογισμό ζωής. Παράλληλα με το ταξίδι του Φρανκ εξελίσσεται και αναπτύσσεται σταδιακά στην ηχητική μπάντα, η ιστορία της τύχης του ενός αδελφού, του ζωγράφου Ντέιβιντ, που συνελήφθη στο Μεξικό για κατοχή ναρκωτικών και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Οι πυκνές τηλεφωνικές συνδιαλέξεις ανάμεσα στα τρία αδέλφια, μας διαβεβαιώνουν για τη στενή σχέση μεταξύ τους και δικαιολογούν κατά κάποιον τρόπο την αμηχανία τους και την απόσταση που κρατούν προς τον πατέρα, δεδομένου ότι του αποκρύπτουν την αλήθεια για τον Ντέιβιντ. Από την άλλη, παρατηρούμε ότι και ο Φρανκ αισθάνεται ένα χάσμα και αμηχανία απέναντι στα ενήλικα πια παιδιά του. Οι εικόνες τους πραγματοποιούν ακατάσχετο πήγαινε έλα στα μάτια του Φρανκ και όλες οι εικόνες εμφανίζουν τα παιδιά πάντα στην ίδια μικρή ηλικία. Το φιλμ του Τορνατόρε με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι στο ρόλο του Σικελού πατέρα, συνταξιούχου του Δημοσίου, που ξεκινά να επισκεφθεί τα πέντε του παιδιά σε πέντε διαφορετικές ιταλικές μεγαλουπόλεις, δεν ήταν καλύτερο από την αμερικάνικη εκδοχή του. Η μεταξύ τους ειδοποιός διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ο Τορνατόρε ύφανε στα αφηγηματικά του συστατικά αρκετές δόσεις απτής κοινωνικής πραγματικότητας και προβληματισμού, καταστάσεις που απέρρεαν ευθέως ή συνδέονταν κατά κάποιο τρόπο με το οξύ τότε πρόβλημα της εσωτερικής μετανάστευσης και το «ζήτημα του Νότου». Στην αμερικάνικη βερσιόν η κοινωνική διάσταση λείπει και προβάλλει απογυμνωμένη μια συναισθηματική ενδοοικογενειακή ιστορία με υπαρξιακές παραφυάδες.

Σκηνοθεσία: Κερκ Τζόουνς. Παίζουν: Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Ντριου Μπάριμορ, Κέιτ Μπεκινσέιλ.

Παραγωγή: ΗΠΑ, Ιταλία.

ΝΙΚΟΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ: 180 Μοίρες

Κραυγαλέα φτηνιάρικη, επαρχιώτικα νεοπλουτίστικη και ευτελής μικρομεσαία ασημαντότητα, μπάζει απροκάλυπτα στις κινηματογραφικές αίθουσες τηλεοπτικές αντιλήψεις «αρπαχτής». Προσφέρεται όμως για κοινωνιολογικής τάξης μονογραφία με θέμα τη σύγχρονη γυναίκα σαν αντικείμενο πολυτελείας, είτε με τη μορφή κακέκτυπου της Μπελούτσι, είτε της Φόσετ, δίπλα σε μια ολόκληρη συλλογή τυποποιημένων προϊόντων - στην προκειμένη περίπτωση, ιδιοκτησία απορρέουσα από την «αρπαχτή» - όπως, το τελευταίο μοντέλο αυτοκινήτου, το πολυτελές σπίτι, πολυτελή είδη τρέχουσας κατανάλωσης κλπ. Και να φανταστεί κανείς ότι η στροφή 180 μοιρών της πρωταγωνίστριας αναπαράγει την οικονομική της εξάρτηση από την «αρπαχτή» εναντίον του κακού συζύγου. Ηθικό δίδαγμα: Επειδή ο σύζυγος είναι κακός, αυτή η «αρπαχτή» είναι καλή και ηθική...

Παίζουν: Παναγιώτα Βλαντή, Μιχάλης Μαρίνος, Βλαδίμηρος Κυριακίδης, Γιώργος Γιαννόπουλος κ.ά.

Παραγωγή: Ελλάδα.