Στο φως η μαγεία του Αλτμαν.

• Μια «προφορική» βιογραφία αποκαλύπτει τον διάσημο σκηνοθέτη

International Herald Tribune

• Mitchell Zuckoff, Robert Altman. The Oral Biography («Ρόμπερτ Αλτμαν: Η προφορική βιογραφία»), εκδ. Alfred A. Knopf, σελ. 560

Ο Ρόμπερτ Αλτμαν πήρε μέρος κάποτε σε έναν χιουμοριστικό διαγωνισμό επινόησης τίτλων για ανύπαρκτα φολκ τραγούδια. Πρότεινε τελικά έναν που συνοψίζει ολόκληρη τη σταδιοδρομία του: «Ερχομαι κολυμπώντας στις στάχτες όλων των γεφυριών που έκαψα». Τα λόγια αυτά αντανακλούν το αυτοσαρκαστικό χιούμορ του, τη μαχητική ιδιοσυγκρασία του και, πάνω απ’ όλα, την ακούραστη κίνησή του προς τα μπρος. Θυμίζουν πώς ο Αλτμαν κατάφερε να διανύσει έξι δεκαετίες λαμπρής κινηματογραφικής καριέρας, που τελείωσε τον Ιούνιο του 2006 με την προβολή της τρυφερά ελεγειακής ταινίας του «Prairie Home Companion». Πέθανε το Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς.

Πολύ αργά στη ζωή του ο ασυμβίβαστος σκηνοθέτης άρχισε να συνεργάζεται για τη βιογραφία του με τον Μίτσελ Ζούκοφ, ο οποίος τώρα διδάσκει δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Ο Ζούκοφ συνέχισε και μετά το θάνατο του Αλτμαν. Πήρε συνεντεύξεις από δεκάδες συνεργάτες του σκηνοθέτη, από συγγενικά πρόσωπα και φίλους του, ενώ ξέθαψε από αρχεία δημοσιογραφικά κείμενα και κινηματογραφικές κριτικές. Αξιοποίησε όλο αυτό το υλικό μέσα σε μια πολυσέλιδη, συνεκτική και ζωντανή αφήγηση της ζωής και των επιτευγμάτων του Αλτμαν, χωρίς όμως να προχωρήσει σε μια πλήρη ανάλυση της εργογραφίας του.

Πάνω απ’ όλα, το βιβλίο είναι έντιμο. Και είναι σίγουρο ότι ο συγγραφέας έκανε μια προσεκτική και επίπονη δουλειά επιμέλειας, καθώς οι μαρτυρίες και οι απόψεις που εκφράζονται ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Ορισμένοι τον θεοποιούν, ενώ άλλοι θυμούνται τις κακές πλευρές του. Κάποιοι αναφέρονται στην ακατάβλητη ικανότητά του να προκαλεί σύγχυση στη συμβατική χολιγουντιανή σκέψη. «Δεν μ’ αρέσει αυτό που κάνεις», του είπε κάποτε ο Τζακ Γουόρνερ, ο επικεφαλής της εταιρείας, λίγο πριν η ταινία του 1970 «M-A-S-H» εκτοξεύσει τον Αλτμαν στη στρατόσφαιρα της φήμης και κάνει της μόδας τις τελείως αντισυμβατικές μεθόδους του σκηνοθέτη όσον αφορά τους διαλόγους και την καθοδήγηση των ηθοποιών. «Είναι σαν ομίχλη πάνω σε λίμνη», πρόσθεσε ο Γουόρνερ.

Η «Προφορική βιογραφία» είναι ένα βιβλίο που διαλύει την ομίχλη. Ξεκινάει με μια αργόσυρτη αλλά διεισδυτική περιοδεία στα χρόνια που διαμόρφωσαν τον σκηνοθέτη. Γεννήθηκε το 1925, κι έτσι ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τα παιδιά–θαύματα με τα οποία μοιράστηκε τα φώτα του προσκηνίου στο Χόλιγουντ της δεκαετίας του ’70. Μεγάλωσε στο Κάνσας Σίτι του Μισούρι και προερχόταν από οικογένεια της ανώτερης τάξης, παρόλο που ο μελετημένος εξισωτισμός που διαπνέει τις ταινίες του μπορεί να έχει επισκιάσει αυτό το γεγονός.

Οταν πέρασε στην περίοδο της μεγάλης ακμής του, ο Αλτμαν είχε ήδη εδραιώσει τις προσωπικές και επαγγελματικές του συνήθειες. Ερχόταν συστηματικά σε σύγκρουση με άλλα επιθετικά αρσενικά. Εκανε ό, τι του κατέβαινε στο κεφάλι με τα σενάρια. Γοήτευε τις γυναίκες, σε σημείο που ο μακρόχρονος τρίτος γάμος του με την Κάθριν Ριντ Αλτμαν να φαίνεται σαν θαύμα.

Γερός πότης

Ο ηθοποιός Μάικλ Μέρφι αποτέλεσε μια ιδιαίτερα καλή πηγή για τον Μίτσελ Ζούκοφ. «Ο Μπομπ έφτιαχνε το καλύτερο κοκτέιλ Bloody Mary που έχω δοκιμάσει ποτέ», λέει για τον φίλο του, που ήταν γερός πότης. «Και αφού τα πίναμε, σηκωνόταν κι έβγαζε ένα λόγο που ήταν σχεδόν ο ίδιος κάθε βράδυ». Η ουσία του λόγου; «Κανένας άλλος σ’ αυτό το δωμάτιο δεν έχει ιδέα για το τι είναι η ταινία που γυρίζω εκτός από μένα».

Αυτή η θερμή συντροφικότητα, ωστόσο, είχε υψηλό τίμημα, όπως δείχνουν οι μαρτυρίες στην «προφορική βιογραφία». Ο Ρόμπερτ Αλτμαν είχε πει δημόσια και με απερίφραστη σαφήνεια ότι, αν ήταν υποχρεωμένος να διαλέξει ανάμεσα στην οικογένειά του και τη δουλειά του, θα εγκατέλειπε για πάντα την οικογένειά του· τα έξι παιδιά του το άκουσαν αυτό καθαρά και δυνατά.

Ο Αλαν Ράντολφ, ένας από τους πολλούς σκηνοθέτες που η δουλειά τους αντανακλά την ευαισθησία του Αλτμαν, διαβεβαίωσε τον Ζούκοφ ότι το βιβλίο του δεν θα μπορούσε ποτέ να συλλάβει τη μαγεία του Αλτμαν. «Είναι φευγαλέα και ποτέ δεν θα μπορέσεις να φτάσεις στο κέντρο της», επισήμανε ο Ράντολφ. Ωστόσο, το βιβλίο συλλαμβάνει πλήρως αυτό το παράδοξο. Αν ο συγγραφέας ισχυριζόταν ότι γνωρίζει τα πάντα για τον Αλτμαν, αυτό θα σήμαινε πως δεν τον ξέρει καθόλου.

• Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/11/2009