Βέρνερ Χέρτζογκ: «Εάν δεν νιώθεις την ανθρώπινη ψυχή μείνε μακριά από την κάμερα»

ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ. Μόλις τελείωσε το masterclass του Βέρνερ Χέρτζογκ, το περασμένο Σάββατο το μεσημέρι, στην αίθουσα Τζων Κασσαβέτης, κανένας δεν κινήθηκε προς την έξοδο. Και δεν οφειλόταν στο αδιαχώρητο - ήταν κατειλημμένα ακόμη και τα σκαλάκια. Κανείς δεν ήθελε αυτόν τον «αποχωρισμό». Ούτε το κοινό ούτε ο Χέρτζογκ. Το χειροκρότημα κράτησε πολύ κι εκείνος όρθιος το αποδεχόταν με εμφανή συγκίνηση. Οταν κόπασε, ύστερα από λίγα λεπτά, ευχήθηκε στους νέους σπουδαστές της κινηματογραφικής τέχνης κουράγιο και να τελεσφορήσουν τα σχέδιά τους. Υστερα δημιουργήθηκε μια μεγάλη ουρά από ανθρώπους που ήθελαν κάτι να του πουν, να του σφίξουν το χέρι, να ζητήσουν αυτόγραφο.

Ανεξάντλητος αφηγητής

Ο 67χρονος Γερμανός σκηνοθέτης δεν δυσφόρησε ούτε στιγμή. Η επικοινωνία με την αίθουσα είχε συντελεστεί με τον πληρέστερο τρόπο και απολάμβανε τώρα τους καρπούς της. Ούτως ή άλλως, η μεγάλη ρετροσπεκτίβα στο έργο του που παρουσιάστηκε στο 50ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου, ήταν από τις ευτυχέστερες επιλογές της φετινής διοργάνωσης. Με περισσότερες από 50 ταινίες στη φιλμογραφία του ο Χέρτζογκ είναι ένας ριψοκίνδυνος, ακαταπόνητος ταξιδιώτης και ανεξάντλητος αφηγητής. «Εάν δε νιώθεις την ανθρώπινη ψυχή μείνε μακριά από την κάμερα», είπε, συμβουλεύοντας τους μελλοντικούς σκηνοθέτες.

H γνωριμία του με την ανθρώπινη φύση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα διαρκών μετακινήσεων αλλά και δεκάδων χιλιομέτρων πεζοπορίας. Από τις πιο χαρακτηριστικές επιδόσεις του το ταξίδι Μόναχο - Παρίσι με τα πόδια, μέσα της δεκαετίας του ’70 για να συναντήσει τη σπουδαία ιστορικό και κριτικό του κινηματογράφου Λότε Αϊσνερ, που πέθαινε. «Πώς είναι να περπατάει κανείς σήμερα σε έναν κόσμο γεμάτο αυτοκίνητα και δρόμους ταχείας κυκλοφορίας;» ρωτήθηκε. Διαχώρισε τη θέση του από τους τουρίστες: «Ο μαζικός τουρισμός είναι καταστροφή, όχι ο μοναχικός εξερευνητής». Θυμήθηκε την πορεία του στην Κρήτη, στο εσωτερικό τμήμα του νησιού, αποφεύγοντας τις πολυσύχναστες παραλίες. «Είχα μαζί μου ένα γαϊδουράκι και ένα περίστροφο για να πυροβολώ πέρδικες. Οταν έφτασα στο Λασίθι είδα σε μια πεδιάδα 10.000 ανεμόμυλους και δεν μπορούσα να πιστέψω στην ομορφιά του τοπίου. Ηταν μια στιγμή που με επηρέασε πολύ και έγινε η αφορμή για να γυρίσω τα “Σημάδια ζωής”, στην Κρήτη και στην Κω. Οι ανεμόμυλοι ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της ταινίας. Εμοιαζαν με λουλούδια που είχαν τρελαθεί και γύριζαν γύρω γύρω μανιασμένα».

Οχι στην καταγραφή

Τίποτα στον Χέρτζογκ δεν είναι απευθείας μεταφορά του «πραγματικού». Εξάλλου, όπως είπε, «η μεγαλύτερη ηλιθιότητα του cinema verite ήταν η άποψη ότι ο σκηνοθέτης πρέπει απλώς να καταγράφει, να είναι αμέτοχος. Ο σκηνοθέτης οφείλει να “κατασκευάσει” την ιστορία του». Ετσι και τα τοπία του, είναι τοπία ψυχής: «Σαν να ανακαλύπτουμε έναν μυστικό αδελφό μέσα μας. Στο “Φιτζκαράλντο, για παράδειγμα. Δεν πρόκειται απλώς για μια ζούγκλα. Συμβολίζει κάτι βαθύτερο και σταδιακά μεταμορφώνεται και συνδέεται με την ανθρώπινη ψυχή και τα χαρακτηριστικά της. Με τη σκοτεινιά, τη μεγαλομανία, το μυστήριό της».

Αναφέρθηκε στους δύο αγαπημένους ζωγράφους του (προβάλλοντας στην οθόνη τοπία τους): τον Βρετανό Τζον Μάρτιν και τον Ολλανδό Hercules Seghers (1589 - 1638): «Ο Seghers πέθανε αλκοολικός και πάμφτωχος. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του τύπωνε τους πίνακές του στα σεντόνια του. Τα περισσότερα από τα έργα του καταστράφηκαν, ενώ ο ίδιος ο Ρέμπραντ διέσωσε μερικά από αυτά, τα οποία σήμερα βρίσκονται στην Γκαλερί Ουφίτσι στη Φλωρεντία».

Πολλές φορές, με διαφορετικούς τρόπους, στη διάρκεια του masterclass, ο Χέρτζογκ επανέλαβε τη βαθύτερη πεποίθησή του, παροτρύνοντας το ακροατήριο: «Βρείτε τους καλλιτέχνες και τους ποιητές που βρίσκονται κοντά στην καρδιά σας. Οταν τους ανακαλύψετε και συνδεθείτε μαζί τους, θα δημιουργήσετε κάτι που θα υπερβαίνει την ύπαρξή σας και τότε αυτό θα είναι σινεμά».

• Της Μαριας Kατσουνακη, Η Καθημερινή, 24/11/2009