Στα χέρια «λογιστάκων» ο κινηματογράφος;

• 50ό ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

«Ταξίδια του μέλιτος»

(ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 21/11/2009. Της απεσταλμένης μας Σοφίας ΑΔΑΜΙΔΟΥ).--

Εκτός διεθνούς διαγωνιστικού οι καλύτερες ταινίες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Απογοήτευση για τις περισσότερες του διαγωνιστικού. Αυτό είναι ένα πρώτο συμπέρασμα λίγο πριν την εκπνοή του 50ού Φεστιβάλ. Μια σημαντική στιγμή η βραδιά της Πέμπτης, όταν πραγματοποιήθηκε η βράβευση του Σέρβου δημιουργού Γκόραν Πασκάλιεβιτς, οι ταινίες του οποίου προβλήθηκαν στο πλαίσιο του αφιερώματος στο έργο του.

Μετά τη βράβευσή του προβλήθηκε η μικρού μήκους ταινία του «Ο κύριος Χράσκα» και η τελευταία του «Ταξίδια του μέλιτος», η οποία «γεφυρώνει» κινηματογραφικά τη Σερβία και την Αλβανία. Μια ταινία δυνατή που ασκεί κοινωνική κριτική, μέσα από τη συμβολική μεταφορά της, που καυτηριάζει το ρατσισμό και την ανισότητα. Οι ήρωές του αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες. Ομως η πίστη στα όνειρα και στις αξίες τους αποπνέει μια μοναδική αισιοδοξία, κάτι που συμβαίνει στις περισσότερες ταινίες του.

Κάποιες ώρες νωρίτερα ο Σέρβος κινηματογραφιστής, σε ένα ενδιαφέρον masterclass, είπε μεταξύ άλλων: «Το θέμα για μένα όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν πώς να βρω μια ιστορία, αφού ποτέ δεν αντιμετώπισα πρόβλημα καλλιτεχνικής στειρότητας. Είχα πάντα τρεις - τέσσερις ιστορίες για να διηγηθώ στον κόσμο, αληθινές ιστορίες, με πραγματικούς χαρακτήρες. Το θέμα μου ήταν πάντα να τις υλοποιήσω χωρίς να έχω χρήματα».

«Το αίμα και η βροχή»

Ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς μίλησε και για το πώς ακόμα και τα πολλά χρήματα μπορούν να περιορίσουν τον κινηματογραφιστή. Αναφέρθηκε στην εμπειρία της συνεργασίας του με μεγάλο αμερικανικό στούντιο, που του παρείχε τον αναγκαίο προϋπολογισμό, αλλά όχι και την καλλιτεχνική ελευθερία να εκφραστεί όπως επιθυμούσε. «Οταν ετοιμάζαμε την ταινία "Τριστάνος και Ιζόλδη", που επρόκειτο να κοστίσει 40 εκατ., ξαφνικά διακόπηκε η παραγωγή. Παρόλο που καλύφθηκαν τα κόστη για το σενάριο και την προεργασία - που διήρκεσε ενάμιση χρόνο - εντούτοις η ταινία δεν γυρίστηκε, γιατί την ίδια περίοδο είχε μόλις κάνει πρεμιέρα μια ταινία με τον Κένεθ Μπράνα, η οποία απεικόνιζε την ίδια ατμόσφαιρα και τελικά δεν πήγε καλά. Ετσι, το συγκεκριμένο στούντιο αποφάσισε να χάσει 1,5 εκατ. δολάρια παρά 40, και διέκοψε την παραγωγή ακριβώς γι' αυτό το λόγο. Τότε κατάλαβα ότι ο κινηματογράφος βρίσκεται στα χέρια λογιστάκων και ότι οι μεγάλοι προϋπολογισμοί εμπεριέχουν και άλλου τύπου υποχρεώσεις».

Μιλώντας για την πολιτισμική διαφορά που χαρακτηρίζει τέτοιες κινηματογραφικές προσεγγίσεις, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς επεσήμανε ότι εντοπίζει κάτι παρόμοιο και σε σχέση με τη Γαλλία, που παρότι αποτελεί τη δεύτερη πατρίδα του, δεν τον ευνοεί προκειμένου να γυρίσει ταινία εκεί: «Στη Γαλλία είναι σαν να έχουν λύσει όλα τους τα προβλήματα και ασχολούνται μόνο με τον έρωτα. Δεν είναι σαν τα Βαλκάνια, όπου υπάρχουν σοβαρές, δυνατές ιστορίες για να διηγηθείς. Γι' αυτό γυρίζω ταινίες εδώ και όχι εκεί. Στη Γαλλία μου ζητούν να δω τη χώρα ως Γάλλος, αλλά δεν τους ενδιαφέρουν τα σενάριά μου, στα οποία βλέπω τη Γαλλία μέσα από το δικό μου πρίσμα. Ισως πιστεύουν ότι οι ταινίες που θα πραγματοποιηθούν με αυτό τον τρόπο δεν θα έχουν εμπορικό αντίκρισμα».

Τα προβλήματα δεν κρύβονται

Τα αγεφύρωτα - δηλαδή το καπιταλιστικό κέρδος και τη δημιουργική ανάγκη - προσπαθούν, φαινομενικά, να «γεφυρώσουν» τα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ για τον κινηματογράφο. Φυσικά, αποτυγχάνουν. Αλλωστε, ο στόχος των οπτικοακουστικών μονοπωλίων για πλήρη εμπορευματοποίηση του κινηματογράφου αποτελεί μια από τις βασικές «πολιτιστικές» πλατφόρμες της πολιτικής της ΕΕ.

Βέβαια, τίποτα από τα παραπάνω δεν ακούστηκε στην προχτεσινή συζήτηση των εκπροσώπων του «Eurimages», του ευρωπαϊκού ταμείου ενίσχυσης συμπαραγωγών, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της «Αγοράς» του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το «Eurimages» ιδρύθηκε το 1988, συμμετέχουν 34 κράτη και στοχεύει «να προωθήσει την ευρωπαϊκή κινηματογραφική βιομηχανία, ενθαρρύνοντας την παραγωγή και διανομή ταινιών και δημιουργώντας κατάλληλες προϋποθέσεις για γόνιμη συνεργασία μεταξύ των επαγγελματιών του χώρου». Δηλαδή, στοχεύει στην απρόσκοπτη λειτουργία της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής κινηματογραφικής αγοράς στην Ευρώπη.

Ωστόσο, παρεμβάσεις όπως της εκπροσώπου του «Eurimages» της Πολωνίας δείχνουν ότι τα πραγματικά προβλήματα που προκύπτουν από τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις δύσκολα κρύβονται. Σημείωσε χαρακτηριστικά, ότι «τα δύο τελευταία χρόνια η κρατική τηλεόραση απέσυρε κάθε χρηματοδότηση». «Δεδομένου ότι στην Πολωνία υπάρχουν τρεις εμπορικοί τηλεοπτικοί σταθμοί, αυτοί εστιάζουν σε εμπορικές ταινίες και μπορούν να διασφαλίσουν τη διανομή αυτών των ταινιών στην Πολωνία και στο εξωτερικό, πράγμα που δεν είναι απολύτως βέβαιο για τις καλλιτεχνικές ταινίες. Η αλήθεια είναι πως είναι δύσκολο να βρούμε συμπαραγωγούς στο εξωτερικό, μεταξύ άλλων, και εξαιτίας της γλώσσας».

Από όλες τις παρεμβάσεις προέκυψε ότι το πρόγραμμα χρειάζεται «αλλαγές». Καμία όμως συμπαραγωγή δεν μπορεί να «σώσει» τις ευρωπαϊκές εθνικές κινηματογραφίες, όσο βασικό κριτήριο παραμένει το καπιταλιστικό κέρδος.

Προβολές διαγωνιστικού

«St.Nick» ο τίτλος αμερικάνικης παραγωγής ταινίας του Ντέιβιντ Λόουερι. Νόμιζες πως επιστρέψαμε στην εποχή του βωβού κινηματογράφου, χωρίς όμως τις αρετές του βωβού... Από τα 86? της ταινίας, ζήτημα είναι αν οι ήρωες μίλησαν 10 λεπτά. Η ταινία αφηγείται - μόνον εικαστικά ωραία - την ιστορία δυο μικρών αδελφών, που εγκατέλειψαν το σπίτι τους για άγνωστο λόγο και ζουν στο δάσος, κρύβονται σε αχυρώνες και υπόστεγα και επιβιώνουν όπως όπως. Καταφεύγουν σ' ένα εγκαταλειμμένο σπίτι, μέχρι που ο ιδιοκτήτης τα βρίσκει και τα διώχνει. Αναζητούν άλλο χώρο, αλλά καθώς η μικρή αρρωσταίνει και ο αδελφός της πηγαίνει σε φαρμακείο για να κλέψει φάρμακα, τα βρίσκουν. Επιστρέφουν στο σπίτι, αλλά ο μικρός το ξανασκάει. Ε... και; Γιατί το σκάει, τι ψάχνει, από τι θέλει να ξεφύγει; Δεν θεωρεί σημαντικό λόγο ο σκηνοθέτης να δείξει γιατί αυτά τα παιδιά θέλουν να φύγουν. Μόνον ακολουθεί με την κάμερα δύο παιδιά - φυγάδες, χωρίς να μιλάνε, χωρίς να δρουν, χωρίς τίποτε! Πολύ κακό για το τίποτε.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η επόμενη ταινία. Ο Μεξικανός Ριγομπέρτο Περεσκάνο επιχειρεί με το «Προορισμός Βορράς» να καταδείξει το θέμα της μετανάστευσης. Τα πρώτα 15 λεπτά δεν υπάρχει λέξη. Τι να πει άλλωστε ένας άνθρωπος μόνος, που ανεβαίνει βουνά, κατεβαίνει βουνά, κοιμάται, ξυπνάει, περπατάει, περπατάει, περπατάει... Ο Αντρές φτάνει στα μεξικανικά σύνορα για να τα διασχίσει κατευθυνόμενος προς τις ΗΠΑ, ξανά και ξανά. Κάποια στιγμή θα βρεθεί στην Τιχουάνα, σε μια βασανισμένη πόλη που τον υιοθετεί προσωρινά γιατί τίποτε δεν τον κρατά εκεί. Ούτε οι σχέσεις που αναπτύσσει με δύο γυναίκες που του δίνουν στέγη, τροφή, δουλειά και... κάτι περισσότερο, είναι ικανές να τον κρατήσουν, παρά την ευγνωμοσύνη που νιώθει γι' αυτές. Βοηθούμενος από τις δύο γυναίκες και ένα φίλο τους, στο τέλος, χωμένος μέσα στο σκελετό μιας πολυθρόνας, θα περάσει τα σύνορα. Ρηχή προσέγγιση, απόπειρες για χιούμορ που φτάνει μόνο μέχρι το χαμόγελο, χωρίς συγκίνηση, χωρίς αγωνία. Μέτρια αποτελέσματα για ένα τόσο σημαντικό θέμα.

Ενδιαφέρουσα η ταινία του διεθνούς διαγωνιστικού «Το αίμα κι η βροχή» του Χόρχε Νάβας, μια συμπαραγωγή Κολομβίας και Αργεντινής. Με θέμα, πλοκή, αγωνία, ανατροπές, ευαισθησία και συγκίνηση. Ο Χόρχε και η Ανχελα, δύο μοναχικοί άνθρωποι, αναζητούν το νόημα της ύπαρξής τους και συναντιούνται μια βροχερή νύχτα στους σκοτεινούς, βίαιους δρόμους της Μπογκοτά. Ο νεαρός οδηγός ταξί Χόρχε είναι συντετριμμένος μετά τον πρόσφατο θάνατο του αδελφού του στα χέρια μιας συμμορίας εγκληματιών και ζητά εκδίκηση. Η Ανχελα, «πριγκίπισσα» της νύχτας, εθισμένη στην κοκαΐνη και χαμένη στους λαβύρινθους της πόλης. Η μοναξιά της νύχτας - πάντα η ίδια νύχτα - το κενό των δρόμων - πάντα το ίδιο κενό - και η βία της πόλης θα τους οδηγήσουν σε μια σκοτεινή, λυτρωτική γνωριμία με τους εαυτούς τους, με τον ίδιο τρόπο που η βροχή - όπως τα δάκρυα και το αίμα - απαλύνει τη δίψα και δίνει ζωή στην κρύα άσφαλτο.

Ενδιαφέρον το θέμα, όπως τουλάχιστον το περιέγραψε ο ένας εκ των δύο σκηνοθετών, κουραστική ως αδιάφορη όμως η ταινία. «Σταυροδρόμια της ζωής» των Σκαντάρ Κόπτι και Γιαρόν Σάνι, μια ταινία που συμμετείχε στο 1ο Φόρουμ συμπαραγωγών με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (2005). Η γειτονιά Ατζαμί της Τζάφα είναι το χωνευτήρι διαφορετικών πολιτισμών και αλληλοσυγκρουόμενων αντιλήψεων μεταξύ Εβραίων, Μουσουλμάνων και Χριστιανών. Μέσα από τα μάτια διαφόρων χαρακτήρων, γινόμαστε μάρτυρες μιας αδιέξοδης κατάστασης. Κανένας τόπος ίσως δεν εκφράζει καλύτερα τη δραματική σύγκρουση διαφορετικών κόσμων, αλλά και συμφερόντων. Ωστόσο, δεν κατάφεραν οι δύο σκηνοθέτες να το εκφράσουν.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

19/11/2008

-- Συλλογικότητα και αλλαγή προσανατολισμού

30/9/2007

-- Οι μικροί... μεγάλωσαν

31/7/2005

-- Αναζητεί «διέξοδο» στις συμπαραγωγές

9/9/1998

-- Με ελπίδες στη Δράμα

13/4/1997

-- Ενα φεστιβάλ ριζώνει στη Λάρισα