Το φεστιβάλ είναι η μοναδική μας ευκαιρία

• Δύο κοινωνικές ταινίες, που έχουν τη βία στο επίκεντρο, στη μία την υφίστανται οι μετανάστες και στην άλλη τα συναισθήματα, είναι οι ελληνικές συμμετοχές στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (από αύριο ώς 22 Νοεμβρίου).

Τρεις γυναίκες μετανάστριες (Ελένη Βεργέτη, Αρχόντισσα Μαυρακάκη, Μαρία Πρωτόπαππα) περνούν τα πάνδεινα για να βρεθούν στα ελληνικά σύνορα στην ταινία «Χορεύοντας στον πάγο» του Σταύρου Ιωάννου

Πρόκειται για τις ταινίες «Χορεύοντας στον πάγο» του Σταύρου Ιωάννου και «Μικρές εξεγέρσεις» του Κυριάκου Κατζουράκη. Είναι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Ελληνες που συμμετέχουν στο Διεθνές, ένα τμήμα στο οποίο συνήθως επιλέγονται νέοι σκηνοθέτες. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι φέτος είναι μια ειδική χρονιά για το φεστιβάλ μετά την αποχή των «κινηματογραφιστών στην ομίχλη».

Στο «Χορεύοντας στον πάγο» παρακολουθούμε τρεις γυναίκες, από τη Ρουμανία (Μαρία Πρωτόπαππα), τη Βουλγαρία (Ελένη Βεργέτη) και τη Ρωσία (Αρχόντισσα Μαυρακάκη), οι οποίες συναντιούνται στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Με οδηγό έναν Ελληνοσκοπιανό (Μιχάλης Ιατρόπουλος) που ξέρει τα περάσματα μέσα από τα βουνά, προσπαθούν να περάσουν στη χώρα μας.

Οι δύο μέρες δρόμος γίνονται ολόκληρη... οδύσσεια για τις μετανάστριες, τις οποίες εκμεταλλεύεται ο οδηγός. Από ένα σημείο κι έπειτα, βρίσκονται μόνες τους στο ταξίδι. Αποπροσανατολίζονται από την ομίχλη και χάνουν τον δρόμο τους στα βουνά.

«Είναι μια περιπέτεια γυναικών γιατί σε τέτοιες συνθήκες οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από τους άντρες. Τις εκμεταλλεύονται για κάθε είδους εργασία και για πορνεία», λέει ο 54χρονος Σταύρος Ιωάννου. Τις ιστορίες των μεταναστών τις ξέρει από πρώτο χέρι ο έμπειρος ντοκουμενταρίστας. Με το ίδιο θέμα άλλωστε ασχολήθηκε και στην ταινία μυθοπλασίας «Κλειστοί δρόμοι» (2000) και στο ντοκιμαντέρ «Ικέτες» (2006).

Είχε στο αρχείο πολλές αφηγήσεις γυναικών μεναστατριών, γι' αυτό και η ταινία βασίζεται σε αληθινές ιστορίες. «Δεν θα μπορούσα να τα σκεφτώ μόνος μου γιατί οι καταστάσεις που βιώνουν αυτές οι γυναίκες ξεπερνούν τη φαντασία», εξηγεί.

Θα περίμενε κανείς ότι ο Σταύρος Ιωάννου θα επέλεγε το είδος του ντοκιμαντέρ και όχι της μυθοπλασίας. Την εξήγηση δίνει ο ίδιος: «Ισως να ακούγονταν "άδειες" οι περιγραφές σε ένα ντοκιμαντέρ. Δεν θα δημιουργούσε τα ίδια συναισθήματα μια καλοντυμένη γυναίκα, καθισμένη στην καρέκλα».

Οι πρωταγωνίστριές του πέρασαν καιρό για τα γυρίσματα σε βουνοκορφές και κακοτράχαλα περάσματα, δύσβατα μονοπάτια και καταρράκτες μέσα στις βροχές και τα χιόνια (Ζαγοροχώρια, Εύβοια, Πάρνηθα).

Δεν τίθεται λόγος για χάπι εντ. Ούτως ή άλλως δεν ταιριάζει στην ιδιοσυγρασία του σκηνοθέτη. «Δεν έχω κάνει ταινία με αισιόδοξο τέλος. Οι ήρωες συνήθως εξοντώνονται», ομολογεί.

Με το «Χορεύοντας στον πάγο» έκλεισε ο κύκλος της μετανάστευσης για τον Σταύρο Ιωάννου. Τι τον κράτησε τόσα χρόνια ανοιχτό; «Οι μετανάστες άλλαξαν τη ζωή και τη σκέψη μας. Αυτοί οι άνθρωποι για τη δική μου γενιά δεν υπήρχαν, όχι μόνο δίπλα μας, ούτε στο όνειρό μας».

Οσο για την επιλογή του να στείλει την ταινία του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, παρά τη μεγάλη αποχή από τους «κινηματογραφιστές στην ομίχλη», η θέση του είναι ξεκάθαρη: «Δεν είναι ευχάριστο το κλίμα. Το φεστιβάλ όμως είναι μονόδρομος για μια ταινία σαν τη δική μου, που δεν έχει διανομή και είναι φεστιβαλική. Φυσικά δεν θα συμμετείχα στα Κρατικά Βραβεία. Είναι σαν να κλέβεις από κάποιους τη νίκη».

Η Αννα (Κάτια Γέρου) της ταινίας «Μικρές εξεγέρσεις» του Κυριάκου Κατζουράκη είναι μια ταλαιπωρημένη και κακοποιημένη γυναίκα

Τη δική του άποψη έχει και ο Κυριάκος Κατζουράκης. «Το φεστιβάλ έχει στηρίξει το ελληνικό σινεμά. Είναι η μόνη ευκαιρία να δείξω την ταινία μου. Εννοείται ότι δεν θα συμμετείχα στα Κρατικά Βραβεία. Το πλαίσιο ορίζεται από αυτούς που απέχουν. Κατά τα άλλα, η καρδιά μου χτυπάει στον ίδιο παλμό με τη δική τους. Πονάμε το σινεμά, που δεν στηρίζεται από το κράτος», λέει.

Η ιστορία της ταινίας «Μικρές εξεγέρσεις» στήνεται γύρω από τη συνάντηση δύο προσώπων, του Μάνου (Δημήτρης Πλεώνης) και της Αννας (Κάτια Γέρου). Ο Μάνος είναι ένας ζωγράφος που τα έχει παρατήσει. Θαυμάζει τον γλύπτη του 13ου αιώνα Εμμανουήλ Πανσέληνο. Η εμμονή του όμως αυτή δεν τον αφήνει να ξεδιπλώσει τη δική του ιδιότητα ως καλλιτέχνη.

Η Άννα είναι μια γυναίκα 40 χρόνων που έχει κακοποιηθεί από τον πατέρα της και υποφέρει από τον βίαιο σύζυγό της, ο οποίος κάνει τράφικινγκ γυναικών. «Εχει φύγει όλη η ζωή από τα χέρια της, μην μπορώντας να εξηγήσει με λέξεις τα τραύματά της», εξηγεί ο Κυριάκος Κατζουράκης.

Ο τίτλος «Μικρές εξεγέρσεις» αναφέρεται στις υπερβάσεις που θα κάνουν οι ήρωες όταν αποφασίσουν να προχωρήσουν στη ζωή τους. Η γνωριμία τους είναι καταλυτική. «Δεν πρόκειται για love story», λέει ο 65χρονος σκηνοθέτης-εικαστικός.

Ολα αυτά συμβαίνουν σε μια μικρή επαρχία της Βόρειας Ελλάδας. Ο Κυριάκος Κατζουράκης ήθελε έτσι να κάνει ένα σχόλιο στη ζωή των μικρών πόλεων. «Είναι εγκαταλελειμμένες, χωρίς μέλλον και οι άνθρωποι δεν έχουν προοπτικές», λέει.

Αφετηρία της ταινίας, πάντως, ήταν η προσωπικότητα του Εμμανουήλ Πανσέληνου, ο οποίος είχε ζωγραφίσει εκκλησίες κατά μήκος των βορείων συνόρων. «Με την ταινία μου τιμώ την επαναστατικότητά του. Εσπασε τον κώδικα αναπαραγωγής των εικόνων της εποχής και εφηύρε τον ρεαλισμό», λέει. Και μπορεί να είναι ο ίδιος ζωγράφος, αλλά ο ήρωάς του, Μάνος, δεν είναι σε καμία περίπτωση αυτοπροσωπογραφία του.

Ούτε τον απασχολεί η εικαστικότητα των ταινιών του. «Προέχει η φόρμα της αφήγησης. Εχεις πλούσια εικόνα, όταν υπάρχει αλήθεια στην ιστορία. Γι' αυτό λατρεύω τον Μπέργκμαν. Οι ταινίες του είναι σαν πορτρέτα του Ρέμπραντ», λέει.

Θεωρεί άλλωστε ότι η ζωγραφική είναι μια πρώιμη μορφή σκηνοθεσίας. «Αν είχε ανακαλυφθεί το σινεμά στην εποχή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, θα ήταν με μία ψηφιακή κάμερα στο χέρι». *

info: Ημέρες και ώρες προβολών: «Χορεύοντας στον πάγο»: 19/11, «Ολύμπιον» (11 μ.μ.) και 20/11, «Τώνια Μαρκετάκη» (6 μ.μ.), «Μικρές εξεγέρσεις»: 17/11, «Ολύμπιον» (5.45 μ.μ.) και 18/11, «Τώνια Μαρκετάκη» (6 μ.μ.)

• Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2009