Ο Φρόιντ ήταν η Ιερά Εξέταση του 20ού αιώνα

Καθόλου ιδιότροπος, όπως τον θέλει ο μύθος του. Φιλικός και ευγενικός ήταν ο Βέρνερ Χέρτσογκ. Αιτία η ενός έτους εγγονή του Αλεξάνδρα, στης φλέβες της οποίας κυλάει αίμα ελληνικό, αφού η μαμά της είναι Ελληνίδα και επίσημη μεταφράστρια του Χέρτσογκ στο ταξίδι του. Οπου και να εμφανιζόταν ο σκηνοθέτης του «Φιτσκαράλντο» και του «Αγκίρε», η μικρή Αλεξάνδρα ήταν δίπλα του. Ακόμα και επί σκηνής, όταν ο παππούς της παρέλαβε τον Χρυσό Αλέξανδρο από τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο.

Η μικρή Αλεξάνδρα παίζει με τον «Χρυσό Αλέξανδρο» που πήρε ο παππούς της, διάσημος Γερμανός σκηνοθέτης Βέρνερ Χέρτσογκ. Στη φωτογραφία και η Ελληνίδα μαμά της, Μαρίνα Ο Γερμανός σκηνοθέτης μονοπώλησε το ενδιαφέρον το τελευταίο τριήμερο του φεστιβάλ - έριξε αυλαία χθες βράδυ στο «Ολύμπιον». Ολοι έτρεχαν πίσω του: στη συνέντευξη Τύπου, στο masterclass, στην έκθεση που εγκαινίασε («Σημάδια ζωής. Ο Βέρνερ Χέρτσογκ και ο κινηματογράφος). Ανατρεπτικός, όπως και το σινεμά του, επέλεξε μια αντισυμβατική εισαγωγή για το masterclass του: την προβολή του «Swing Time» (1936) του Τζορτζ Στίβενς, συγκεκριμένα τη σκηνή που ο Φρεντ Αστέρ χορεύει παράλληλα με τη σκιά του.

«Επειτα από αυτή, θα έπρεπε να πάμε σπίτια μας, να σταματήσουμε το σινεμά για ένα μήνα και να αρχίσουμε ξανά από την αρχή. Σε αυτή την απλή σκηνή, όπου η κάμερα δεν αλλάζει θέση, διαφαίνεται η πεμπτουσία του σινεμά: οι σκιές παίρνουν ζωή. Το σινεμά δεν θα γίνει καλύτερο από αυτό που βλέπετε εδώ», είπε, δίνοντας και το στίγμα της φιλοσοφίας του για τον κινηματογράφο.

Κι αν ο Χέρτσογκ θεωρείται συνώνυμο της γερμανικής πρωτοπορίας και οι ταινίες του έχουν θέση σε όλα τα παγκόσμια κινηματογραφικά λεξικά, θα αισθανόταν πιο άνετα, αν, όπως είπε, ήταν ένας από τους 300 ανώνυμους Σπαρτιάτες του Λεωνίδα. Η αναφορά του στην αρχαία ελληνική ιστορία δεν είναι τυχαία. Ο παππούς του ήταν αρχαιολόγος στην Κρήτη ενώ και ο ίδιος την πρώτη του ταινία, τα «Σημάδια ζωής» (1968), τη γύρισε σε Κρήτη και Κω.

Ακούγοντάς τον ανακάλυπτες την ανθρώπινη, καθημερινή του πλευρά. Σίγουρα, πάντως, δεν περιμέναμε ότι ο πρόεδρος της φετινής Μπερλινάλε βλέπει 2-3 ταινίες τον χρόνο, όπως εξομολογήθηκε. Τουλάχιστον διαβάζει πολύ. Και αποφεύγει τα βιβλία ψυχανάλυσης, καθώς τη θεωρεί μία από τις «μεγαλύτερες βλακείες και ένα από τα μεγαλύτερα λάθη του 20ού αιώνα. Πιστεύω ότι το να εξηγούμε κάθε σκοτεινή γωνία του εαυτού μας είναι νοσηρό, βλακώδες και επικίνδυνο. Αν φωτίσεις κάθε γωνιά του σπιτιού σου με εκτυφλωτικό φως, τότε το σπίτι γίνεται μη κατοικήσιμο. Ετσι ακριβώς και ο άνθρωπος γίνεται ανυπόφορος για τον εαυτό του εάν αναλύσει κάθε σημείο της ύπαρξής του. Ο Φρόιντ ήταν υπαίτιος για ένα καταστροφικό γεγονός ανάλογης έκτασης με την Ιερά Εξέταση».

Το τελευταίο τριήμερο είχαμε και άλλες αφίξεις διασημοτήτων. Ανάμεσά τους ο παραγωγός Τζέρεμι Τόμας, Οσκαρ για τον «Τελευταίο αυτοκράτορα» του Μπερτολούτσι, ο σεναριογράφος Τόνι Γκρισόνι, συνεργάτης του Τέρι Γκίλιαμ και του Μάικλ Γουιντερμπότομ και ο Τζιμ Γιαννόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Φοξ, ο οποίος στο masterclass που έδωσε χθες αποκάλυψε πολλά μυστικά για το πολυαναμενόμενο «Avatar» του Τζέιμς Κάμερον. Κλείνοντας, αναρωτήθηκε αν το σλόγκαν του φεστιβάλ «why cinema now?», έχει νόημα. «Θα δυσαρεστήσω τη διευθύντρια και φίλη μου Δέσποινα Μουζάκη αλλά το σινεμά υπάρχει πάντα».

Το ταξίδι των 50 χρόνων του φεστιβάλ το παρακολουθήσαμε μέσα από την παρουσίαση ενός επετειακού λευκώματος (εκδ. «Ιανός») το Σάββατο το μεσημέρι. Ηταν μοναδική ευκαιρία να ανατρέξουμε στις σημαντικές στιγμές του θεσμού -το αντιφεστιβάλ, τη διεθνοποίησή του, καλεσμένους, βραβεία κτλ.- καθώς το φεστιβάλ δεν φρόντισε να γιορτάσει τα 50 χρόνια ζωής του όπως θα του άξιζαν.

Μπορεί να είχε ακουστεί μαξιμαλιστικό το αίτημα των «κινηματογραφιστών στην ομίχλη» να αναβληθεί η επέτειος των 50 χρόνων -κάτι που η Δέσποινα Μουζάκη είχε εξαρχής αρνηθεί- τελικά όμως κατάφεραν με την απουσία τους να δημιουργηθεί ένα πένθιμο κλίμα και οι ξένοι καλεσμένοι να ψάχνουν ελληνικές ταινίες με το κιάλι.

Επιπλέον το φεστιβάλ ήταν... πανάκριβο. Κόστισε 4,5 εκατ. ευρώ (3,5 πέρυσι). Και να σκεφτεί κανείς ότι στην τελετή έναρξης ο υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος προειδοποιούσε ότι φέτος θα υποφέρει όχι μόνο η τέχνη, αλλά και ο πολίτης. *

• Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 23 Νοεμβρίου 2009