"Θα ενοχλήσει. Τόσο το καλύτερο!"

• Από την Έφη Παπαζαχαρίου, φωτογραφίες: Γιώργος Μαυρόπουλος

• Ταχυδρόμος

ΤΑ ΝΕΑ: Παρασκευή 27 Νοεμβρίου 2009

Ο σκηνοθέτης της «Στρέλλας» Πάνος Χ. Κούτρας και η πρωταγωνίστρια Μίνα Oρφανού μιλούν στον «Τ»

"Θα ενοχλήσει. Τόσο το καλύτερο!"
Αυτό ήταν το σχόλιο της «Figaro» για τη «Στρέλλα», την ταινία του Πάνου Κούτρα που υπόσχεται ένα Δεκέμβριο γεμάτο συγκίνηση και... αντεγκλήσεις.

Πάντως ο σκηνοθέτης και η πρωταγωνίστρια της ταινίας, που ήδη παίζεται σε 16 αίθουσες στη Γαλλία με διθυραμβικές κριτικές, δεν λένε κάτι πρωτότυπο: η Ελλάδα εξακολουθεί να κατασπαράζει τα παιδιά της.

Συνεχίζει να άγεται και να φέρεται από προκαταλήψεις, να απομονώνει, να πληγώνει ή να χλευάζει το «διαφορετικό», όπως κι αν αυτό λέγεται: φυλακισμένος, ομοφυλόφιλος, μετανάστης...

Η Ελλάδα σάς πονάει;

Πάνος Χ. Κούτρας: «Η Ελλάδα με εξοντώνει».

Μίνα Oρφανού: «Με πονάει, ναι. Προτιμώ τα νησιά της! O τουρισμός εκεί βοήθησε στο άνοιγμα του μυαλού...»

Ο Πάνος Χ. Κούτρας έκανε μια ταινία που χρειαζόταν τόλμη και θάρρος (και χιούμορ!). «Με λένε Στέλλα. Oι φίλοι με φωνάζουν Στρέλλα, γιατί λένε ότι είμαι λίγο τρελή»:

Μια ιστορία για έναν πρώην φυλακισμένο, μια τρανσέξουαλ πόρνη, έναν έρωτα, τη ζωή ενός κόσμου δίπλα «μας» – και την αγάπη που ακόμη και τα πιο δύσκολα μπορεί να τα κάνει τόσο απλά. Κι έβαλε πρωταγωνίστρια τη Μίνα Oρφανού. Ερασιτέχνιδα ηθοποιό, τρανσέξουαλ με τόλμη και θάρρος (και χιούμορ!).

Στις 17 Δεκεμβρίου το κοινό θα συναντήσει την ευαίσθητη, γοητευτική, ατίθαση και ανένδοτα προκλητική «Στρέλλα» στις ελληνικές αίθουσες, απλώνοντάς της –ή όχι; –το χέρι. Ήδη η ταινία συγκινεί τη Γαλλία, όπου προβάλλεται σε 16 αίθουσες.

Η εφημερίδα «Libération», χορηγός επικοινωνίας της διανομής της εκεί, τη χαρακτηρίζει «ταινία από αυτές που σύντομα δεν θα γίνονται πια», η «Le Monde» μιλάει για «...διάθεση ελευθερίας, απρόσμενες εκρήξεις σκηνοθεσίας και αισθητικής (ανάμεσα στην πικάντικη ζωντάνια ενός Πέδρο Αλμοδόβαρ και τον οπερατικό λυρισμό ενός Βέρνερ Σρέτερ)», ενώ η «Figaro» διατείνεται πως «η υπέροχη ταινία του Κούτρα, που ξαναδιαβάζει τους κώδικες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, θα ενοχλήσει. Τόσο το καλύτερο!»

Έτσι είναι: το βαρύ «μυστικό» της «Στρέλλας» θα σοκάρει. Είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό; Αλλά μήπως ήμασταν έτοιμοι πριν από 50 χρόνια και για την άλλη ασυμβίβαστη κι ανυποχώρητη «Στέλλα»;

Προς το παρόν, τόσο με τον άκρατο ρομαντισμό όσο και με το συγκλονιστικό ρεαλισμό της, η «Στρέλλα» έχει «αναστατώσει» τον κινηματογραφικό κόσμο εντός κι εκτός της χώρας, συμμετέχοντας στο επίσημο πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ Βερολίνου (τμήμα «Πανόραμα») και σε είκοσι ακόμη φεστιβάλ, παίρνοντας διακρίσεις και ενθουσιώδεις κριτικές –«ένα διαμάντι που ξεπερνάει κάθε σύνορο» έγραψαν οι Γερμανοί– και βάζοντας υποψηφιότητα, μαζί με τον επίσης σημαντικό «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου, για τα φετινά Βραβεία Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.

Ε, ναι, λοιπόν, «το ελληνικό σινεμά αυθαδιάζει!».

Η «Στρέλλα» προτείνει ένα νέο, εναλλακτικό μοντέλο οικογένειας;

Π.: Η «Στρέλλα» καταλήγει στο συμπέρασμα πως, όταν υπάρχει η ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκονται κοντά και σεβασμός γι’ αυτό που είναι ο καθένας, όλα είναι πιθανά. Δεν υπάρχουν όρια ούτε στεγανά. Η οικογένεια είναι κάτι πολύ ισχυρό και μεγαλειώδες όταν υπάρχει αλληλοσεβασμός και αγάπη. Δυστυχώς, οι σχέσεις αίματος δεν το κατοχυρώνουν αυτό.

Μ.: Η «Στρέλλα» προτείνει να σεβόμαστε τους ανθρώπους που αγαπάμε.

Εσείς έχετε ξεπεράσει το πρότυπο οικογένειας, τα στερεότυπα, αξίες και ταμπού, με τα οποία προφανώς –όπως όλοι– μεγαλώσατε, ή ακόμη παλεύετε γι’ αυτό;

Π.: Ποτέ δεν ξεπερνάς πραγματικά τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις – απλά τα απομονώνεις και τα θέτεις σε καταστολή! Η πάλη ενάντια στο ρατσισμό, την ομοφοβία, την ξενοφοβία, τη μισαλλοδοξία είναι καθημερινή. Όπως η πάλη σε κάθε μορφή αδικίας. Τίποτα και καμία στιγμή δεν πρέπει να θεωρείται κερδισμένο.

Μ.: Προτίμησα να ζήσω μακριά από τα «πρέπει» των άλλων. Ακολούθησα το δικό μου δρόμο. Δεν ήταν εύκολος.

Πόση τόλμη και τρέλα χρειάζεται για να εκθέσει κάποιος τη διαφορετικότητά του;

Π.: Η διαφορετικότητα δεν κρύβεται. Εν αντιθέσει, φαίνεται – για τον απλό λόγο πως είναι διαφορετική. Η ομοιότητα εξαφανίζεται μέσα στο όλον. Είναι τρελό να προσπαθείς να κρύψεις τη διαφορετικότητά σου. Είναι τόσο μάταιο. Μου φαίνεται ένας αγώνας χαμένος από την αρχή.

Μ.: Χρειάζεται τόλμη και τρέλα έτσι κι αλλιώς. Για να μπορέσεις να επιβιώσεις.

Η «Στρέλλα» έχει λάβει μέρος σε πολλά gay and lesbian φεστιβάλ. Αρκετοί την αποκαλούν «queer ταινία». Συμφωνείτε ή θεωρείτε πως έτσι την απομονώνουν;

Π.: Φυσικά και συμφωνώ. Είναι μια queer ταινία. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν αφορά ένα ευρύτερο κοινό. Oι περισσότερες ταινίες μιλάνε για ετεροφυλόφιλες σχέσεις, χωρίς αυτό να εμποδίζει ένα queer κοινό να ταυτίζεται. Θυμώνω με τους ανθρώπους που βλέπουν τα πράγματα μονοδιάστατα. Δεν με πειράζουν οι ετικέτες, με πειράζει η αντιμετώπισή τους.

Μ.: Είναι μια ταινία αληθινή και συγκινητική! Και κοινωνική, και πολιτική, και από όλα. Όπως θέλει ο καθένας ας την ονομάσει...

Πιστεύετε πως η σύγχρονη κοινωνία ακόμη σήμερα μάχεται το «διαφορετικό» απ’ όπου κι αν προέρχεται ή τα πράγματα έχουν αλλάξει;

Π.: Ελάχιστα έχουν αλλάξει τα πράγματα. Το διαφορετικό είναι κάτι που φοβίζει πολύ. Σε πάρα πολλές χώρες ακόμα δυστυχώς αντιμετωπίζεται σκληρά. Ακόμα και με φυλάκιση ή θανατική ποινή. Είμαι από αυτούς που πιστεύουν πως ο άνθρωπος γεννιέται άγριος, βίαιος, ρατσιστής... Είναι ένας αγώνας ζωής να αλλάξει. Αυτό για μένα είναι και ο πολιτισμός.

Μ.: Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Κάθε άνθρωπος προσπαθεί μόνος του να βρει τη δική του θέση σε αυτόν το σκληρό κόσμο.

Η αγάπη είναι τελικά το μεγάλο όπλο μας απέναντι σε όλα; Σε κάνει να ξεπεράσεις προκαταλήψεις και ταμπού που ποτέ ίσως δεν πίστευες πως ήταν δυνατόν;

Π.: Η αγάπη μού φαίνεται μια πολύ αφηρημένη λέξη. Φυσικά και τη χρησιμοποιώ, αλλά πάντα με μια χαριτωμενίστικη διάθεση. Στην ταινία δεν λένε ποτέ «σ’ αγαπώ - μ’ αγαπάς», αλλά «δεν θέλω να σε χάσω» ή «μου λείπεις». Αυτό μου φαίνεται σημαντικό. Την αγάπη τη μετράω με την έλλειψη που αισθάνομαι για τον άλλον ή με την αδυναμία μου να συνεχίσω χωρίς τον άλλον. Αυτά είναι πραγματικά και μετρήσιμα. Αυτά βέβαια είναι η αγάπη – και η αγάπη είναι πάνω και πέρα από όλα.

Μ.: Πιο πολύ από την αγάπη πιστεύω στο μυαλό...

Πάνος Χ. Κούτρας: «Είναι δειλοί όσοι το κρύβουν»

Το διαφορετικό, το αλλόκοτο, το περιθώριο, το υπερβολικό τον συνάρπαζαν πάντα – και στις προηγούμενες ταινίες «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά» (1999) και «Αληθινή ζωή» (2004), όπωςστη «Στρέλλα»:

«Γι’ αυτό αισθάνομαι πως είμαι όλα αυτά. Μιλάω για τον εαυτό μου». Όλα διανθισμένα με τη σπίθα τού–συχνά σαρκαστικού ή δηκτικού– χιούμορ. Σπουδές κινηματογράφου στο London’s Film School και στη Σορβόνη,ζωή και δουλειά στο Παρίσι, πριν γυρίσει στην Αθήνα.

Η «Στρέλλα», ιδέα που είχε χρόνια στο μυαλό, πήρε επιτέλους τώρα σάρκα και οστά: «Μέσω αυτής μπορούσα να μιλήσω για πράγματα που με απασχολούν πολύ τα τελευταία χρόνια...»

«Στρέλλα», «Κυνόδοντας», «Ακαδημία Πλάτωνος». Είναι σύμπτωση ότι τρεις νέες ταινίες ασχολούνται με τη δομή της ελληνικής οικογένειας και κοινωνίας;

Πολλοί στην Ελλάδα θέλουν την αλλαγή. Ζητούν να ξεφύγουμε από μια στενή ελληνορθόδοξη ηθική που περιθάλπει μοντέλα αναχρονιστικά, αντιδραστικά, τη μισαλλοδοξία και το συντηρητισμό.

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι ερωτήματα ουσίας. Θέτουν υπό ερώτηση τη βάση. Και φυσικά η βάση είναι η οικογένεια. Ειδικά όταν αυτή συνεχίζει να έχει την ιερότητα που έχει στην Ελλάδα – παρόλο που βλέπουμε πόσο έχει αποτύχει.

Όμως οι ταινίες του Λάνθιμου, του Τσίτου, η δική μου ωχριούν μπροστά σε αυτό που μπορεί να συναντήσεις στις εκπομπές της Πάνια, σε μια βόλτα στην Oμόνοια ή σε ένα τένις κλαμπ. Η εσωτερική κατάρρευση έχει επέλθει χρόνια. Ευτυχώς! Το θέμα τώρα είναι να μιλήσουμε γι’ αυτό, να δούμε τι κάνουμε.

Εσείς ο ίδιος δηλώνετε γκέι. Ποια η άποψή σας για όσους φοβούνται ακόμη σήμερα να δηλώσουν τη διαφορετικότητά τους;

Για μερικούς είναι πολύ δύσκολο και το κατανοώ. Ωστόσο το βρίσκω θλιβερό, με στενοχωρεί. Ειδικά στην Ελλάδα που υπάρχει ακόμα μεγάλη ομοφοβία. Είμαι πιο σκληρός με τους επώνυμους γκέι και λεσβίες που το αρνούνται ή το κρύβουν.

Νομίζω πως φέρουν μεγάλη ευθύνη. Το θεωρώ δειλία και ανήθικο απέναντι στο παιδί που μεγαλώνει στην επαρχία, είναι γκέι ή λεσβία και δεν μπορεί να το ομολογήσει, ενώ συγχρόνως δεν έχει κανένα πρότυπο. Κάπου να κρατηθεί, να ταυτιστεί, να βρει το δρόμο του.

Πολλοί τέτοιοι νέοι οδηγούνται σε ακραίες συμπεριφορές, όπως η αυτοκτονία. Πρέπει να βρουν το θάρρος οι πολιτικοί, οι καλλιτέχνες, οι αθλητές, οι επιχειρηματίες, όποιοι άλλοι, να το πουν. Θα ζήσουν αυτοί καλύτερα – και σίγουρα σε καλύτερο κόσμο.

Πώς είχατε νιώσει όταν δέχθηκε τη «Στρέλλα» το Φεστιβάλ Βερολίνου, ενώ εξακολουθούσαν να την απορρίπτουν στην Ελλάδα;

Η απόρριψη είναι πάντα κάτι πολύ σκληρό, από όπου και αν έρχεται. Από τους γονείς, τον άνθρωπο που αγαπάς ή το Κέντρο Κινηματογράφου. Το πώς τη χειρίζεσαι είναι άλλη υπόθεση. Με κατέβαλε, αλλά ποτέ για πολύ καιρό.

Όσο έπρεπε (χαμόγελο). Είναι δύσκολο να κάνεις ταινίες στην Ελλάδα. Τελεία. Δεν υπάρχουν χρήματα – και, το πιο σημαντικό, δεν υπάρχει κινηματογραφική συνείδηση. Όλα καταλήγουν στο να είναι πρόβλημα. Αλλά είχα μεγάλη βοήθεια από ανθρώπους του χώρου και φυσικά από φίλους.

Είστε μέλος των «Κινηματογραφιστών στην Oμίχλη». Υπάρχει ελπίδα να βγει κάτι σημαντικό από αυτή την κίνηση;

Θέλω να πιστεύω πως ναι. Η κίνηση των «Κινηματογραφιστών» είναι από τα πιο σημαντικά πράγματα που έχουν γίνει στη χώρα εδώ και χρόνια.

Είναι η πρώτη φορά, νομίζω, που τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι του χώρου ενώνουν τις δυνάμεις τους, με σκοπό να καλυτερεύσουν τις συνθήκες για τον κινηματογράφο, να ξεφύγουν από παλαιούς μηχανισμούς, νοσηρές αντιλήψεις και πελατειακές σχέσεις.

Να υπάρξει επιτέλους ένα νέο και σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτιστικό πρόσωπο σ’ αυτή τη χώρα. Ελπίζω να ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα όλο και πιο πολλοί από διαφορετικούς χώρους.

Μίνα Ορφανού: «Οικογένεια είναι οι φίλοι μου... »

Γοητευτική, πληθωρική, χαμογελαστή. Μοιάζει –και νιώθει, λέει– όπως το κορίτσι της διπλανής πόρτας. Δεν διστάζει να πει πως είναι τρανσέξουαλ. Φοβάται όμως πολύ, για κάποιο λόγο, μη χάσει την αξιοπρέπειά της.

Η Στρέλλα είναι ο πρώτος της ρόλος –με Βραβείο Ερμηνείας, που τη συγκίνησε πολύ, στο Φεστιβάλ της Λισαβόνας–, αλλά ίσως όχι ο τελευταίος, αφού «θέλω να ξαναπαίξω, αρκεί να μην είναι ίδιος χαρακτήρας».

Γεννήθηκε στη Ρόδο, ένιωσε νωρίς τη διαφορετικότητά της και θέλησε να βρει τον κόσμο της. Oι δικοί της την αγκάλιασαν. Δεν είναι πολλοί τόσο τυχεροί. Ζωγραφίζει, ετοιμάζει την 8η ατομική έκθεση το Δεκέμβριο και συχνά-πυκνά τραγουδάει ηλεκτρονική όπερα.

Παράλληλα διατηρεί, με άλλους, κομμωτήριο. Το μαγνητόφωνο την τρομάζει. Μόλις κλείσει, ο λόγος της χειμαρρώδης.

Στρέλλα - Μίνα: υπάρχουν κοινά σημεία; Πόσο δύσκολο ήταν να παίξετε αυτό το ρόλο – ακόμη κι αν ο χαρακτήρας σάς είναι οικείος;

Στην εμφάνιση είμαστε ίδιες, στο χαρακτήρα όχι ακριβώς. Η Στρέλλα είναι μια γυναίκα δυνατή, γενναία, γενναιόδωρη και αποφασισμένη να επιβιώσει σε έναν κόσμο που δεν της έχει δώσει τις ευκαιρίες για ευτυχία, σαν και μένα.

Από την άλλη, πάει στα άκρα χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες – κάτι που εγώ προσπαθώ να μην κάνω. Με τον ΠάνοΚούτρα κάναμε σχεδόν ένα χρόνο πρόβες.

Κατάλαβα πως είναι τρελός, αλλά όχι τόσο ώστε να είναι επικίνδυνος. Δεν καταλάβαινα τι ήθελε να κάνει, ούτε κι εγώ ήξερα ακριβώς τι έπρεπε να κάνω, αλλά ένιωθα πως δεν θα με εξέθετε ποτέ!

Αυτό για μένα ήταν το πιο σημαντικό. Όταν ήρθε η μέρα που άνοιξε η κάμερα, όλα προχώρησαν ομαλά. Ήταν πολύ κουραστικά τα γυρίσματα και μερικές σκηνές πολύ δύσκολες, αλλά τα καταφέραμε.

Η οικογένεια είναι όντως «η κατάρα των τρανς», όπως λέει σε μια ατάκα της η Στρέλλα;

Ακόμη και η χειρότερη οικογένεια τελικά αποτελείται από ανθρώπους που αγαπάς. Αν και οικογένεια μπορεί να είναι και οι φίλοι σου, το κουνελάκι μου, η Μόκα, τα τραγούδια μου.

Πόσο δύσκολη είναι η καθημερινότητά σας στην Ελλάδα; Νιώθετε έκδηλα ρατσισμό γύρω σας;

Όσο δύσκολη και των υπόλοιπων Ελλήνων. Ειδικά αν μένεις στην Αθήνα, που η ζωή είναι αγχωτική και νευρική. Δεν έχω βιώσει το ρατσισμό, γιατί η εικόνα μου δεν προδίδει αυτό που είμαι, δεν αποκαλύπτεται στον κόσμο.

Ποια είναι η άποψή σας για την πορνεία των τρανσέξουαλ στην Ελλάδα; Θα μπορούσαν να είναι αλλιώς τα πράγματα; Να έχουν κανονικές δουλειές;

Η πορνεία είναι επιλογή του καθενός. Θεωρώ πως στη χώρα μας δεν δίνεται η δυνατότητα για άλλες δουλειές κι εξαναγκάζονται να προωθηθούν στην πορνεία. Και δεν κατηγορώ τις τρανσέξουαλ που εκτίθενται στο δρόμο, αφού οι πιο πολλοί οίκοι ανοχής έχουν κανονικές γυναίκες.

Όταν διαβάσατε στο σενάριο το «μυστικό» της ταινίας, εκπλαγήκατε; Ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση;

Ναι, ήταν μια έκπληξη, αλλά μου φάνηκε λογικό για το χαρακτήρα της Στρέλλας, που είναι ένα πληγωμένο παιδί και λίγο σ-τρελή (γέλια). Είμαι και εγώ, αλλά όχι τόσο!

Info
Η "Στρέλλα" θα αρχίσει να προβάλλεται στους ελληνικούς κινηματογράφους στι; 17 Δεκεμβρίου.