Μελό για το αμερικανικό όνειρο

• Ο Μάικλ Μουρ αναπολεί τις ευτυχισμένες μέρες της Αμερικής και επιτίθεται στους άπληστους τραπεζίτες και χρηματιστές

• Του Δημητρη Mπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29/11/2009
  

Ο Μάικλ Μουρ είναι πριν απ’ όλα ένας entertainer. Ενας αρτίστας, κράμα δηκτικού δημοσιογράφου και προικισμένου ηθοποιού της stand up κωμωδίας που καταγγέλλει τα κακώς κείμενα. Τα ντοκιμαντέρ του είναι ιστορίες με καλούς και κακούς σε μια Αμερική που μοιάζει να ’χει ξεχάσει το αληθινό όνειρό της. Στο «Kαπιταλισμός: ιστορία ενός έρωτα» περιγράφει την πρόσφατη οικονομική κρίση σαν μια καλοστημένη απάτη. Η ταινία αρχίζει με μια ένοπλη ληστεία (με εικόνες από κάμερα ασφαλείας στο εσωτερικό μιας τράπεζας) και τελειώνει με τον Μουρ να σφραγίζει ένα οικοδομικό τετράγωνο της Γουόλ Στριτ με την κίτρινη ταινία με την ένδειξη: crime scene do not cross, που χρησιμοποιεί η αστυνομία για να αποκλείει περιοχές όπου έχουν τελεστεί εγκλήματα. Ο κακός στο προκείμενο έγκλημα είναι οι σύγχρονοι Γραμματείς και Φαρισαίοι: οι άπληστοι τραπεζίτες και χρηματιστές, και ο καλός η πάλαι ποτέ ευημερούσα μεσαία τάξη. «Δεν υπάρχει πια τίποτα ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα πάντα και σε αυτούς που δεν έχουν τίποτα», λέει ένας από τους ανώνυμους Αμερικανούς που καταθέτουν απόψεις και κυρίως συναισθήματα στον κινηματογραφικό φακό.

Καταναλωτισμός...

Ο καπιταλισμός ήταν σαν μια ιστορία αγάπης για τη μεσαία τάξη κι έγινε σαν μια ιστορία τρόμου. Ο Μουρ αδιαφορεί για τον Ανταμ Σμιθ, τον Κέινς και τον Μαρξ. Γίνεται η συνείδηση του μέσου Αμερικανού και αρκείται σε ένα πικρό σχόλιο για ό,τι οδήγησε την Αμερική στις καλύτερες μέρες, αλλά και για ό,τι την πρόδωσε. Η αφίσα της ταινίας προαναγγέλλει την ειρωνεία, τον σαρκασμό και την οργή του. Η αισθητική της παραπέμπει στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, ενώ το σύνθημα: «Μη ρωτάτε τι μπορεί να κάνουν τα υψηλόβαθμα στελέχη για σας, αλλά τι μπορείτε να κάνετε εσείς για τα υψηλόβαθμα στελέχη», παραφράζει προβοκατόρικα τη γνωστή ρήση του JFK.

Ο «Καπιταλισμός» του Μουρ δεν είναι ούτε μια περίληψη πολιτικής οικονομίας, ούτε ένα φαντεζί ρομάντζο. Είναι ένα ντοκιμαντερίστικο μελό που παρουσιάζει την Αμερική της αποβιομηχάνισης και των γκόλντεν μπόις, σαν μια γκρίζα ζώνη «με βρικόλακες που δεν ρουφούν το αίμα, αλλά το χρήμα του κοσμάκη», κατά τον ίδιο σε ένα ρεπορτάζ της ιταλικής «Ρεπούμπλικα» τον περασμένο Αύγουστο.

Ο Μουρ έχει μια απλοϊκή αντίληψη για τον καπιταλισμό και συγχέει την πολιτική οικονομία του με το αμερικανικό όνειρο. Υστερα από ένα overdose ειρωνείας, στο οποίο παραλληλίζεται η Αμερική του Μπους του νεώτερου με την παρακμάζουσα αρχαία Ρώμη, αρχίζει να απαριθμεί τα βήματα που απομάκρυναν τη χώρα από τις αξίες και τ’ όνειρό της. Ο 55χρονος Μουρ αναπολεί τα όμορφα παιδικά του χρόνια σε μια πόλη του Μίσιγκαν που ήκμασε χάρη στην αυτοκινητοβιομηχανία. Το Μίσιγκαν άλλαξε, όπως και η υπόλοιπη Αμερική, στα χρόνια του Ρέιγκαν. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική του έριξε τον άνθρωπο στο περιθώριο, κατέστρεψε την πραγματική οικονομία, φετιχοποίησε το πλαστικό χρήμα. Οι άνθρωποι αυτού του προέδρου (όπως και των προέδρων που ακολούθησαν μέχρι το βατερλώ της χώρας επί υιού Μπους) δεν έμοιαζαν σε τίποτα με τους ανθρώπους του Ρούσβελτ και άλλων σπουδαίων Αμερικανών ηγετών. Ηταν αδίστακτοι τραπεζίτες. Ο Κάρτερ μας είχε προειδοποιήσει, λέει ο Μουρ, για το εφήμερο όνειρο του καταναλωτισμού που πήρε τη θέση του πατροπαράδοτου αμερικανικού ονείρου.

...και απληστία

Ο παλιός σερίφης των χολιγουντιανών b movies, που έγινε διάσημος χάρη στα διαφημιστικά σποτ, γκρεμίζει την υποδομή της βιομηχανίας, μειώνει τους φόρους των πλουσίων και περιορίζει τα δικαιώματα των εργαζομένων. Και όλα αυτά, σύμφωνα πάντα με την ταινία, όχι για να γίνει πιο ανταγωνιστική η Αμερική απέναντι στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, αλλά γιατί οι τραπεζίτες ήθελαν εδώ και τώρα υψηλά κέρδη.

«Πρέπει να αλλάξουμε τις αξίες μας», λέει ο επαναστατημένος καθολικός Μουρ, σε ένα παραλήρημα ηθικολογίας διανθισμένο με σλόγκαν του στυλ «αυτός ο καπιταλισμός είναι αμαρτία». Ο καπιταλισμός, βέβαια, δεν είναι αμαρτία, ούτε μια ηθική τάξη πραγμάτων. Ούτε το δίλημμα «καπιταλισμός ή δημοκρατία», που διατυπώνεται προς το τέλος, έχει σοβαρή βάση. Ο Μουρ σε αυτή τη μικρή ιστορία αγάπης και πόνου για την Αμερική προσπαθεί απλώς να δει το φως του Ρούσβελ και την ελπίδα του Second Bill of Rights στο βλέμμα και στα λόγια του Ομπάμα.

Δείτε

Καπιταλισμός: ιστορία ενός έρωτα (Capitalism: a love story, 2009)

Στο τελευταίο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του, ο εκκεντρικός Μάικλ Μουρ αναπολεί τις ευτυχισμένες μέρες της ακμάζουσας Αμερικής και τα βάζει με τους τραπεζίτες, με τον Ρέιγκαν και φυσικά με τον Τζορτζ Μπους τζούνιορ. Προς το τέλος της ταινίας θυμάται τον ευθύ και αποφασιστικό Ρούσβελτ προσδοκώντας από τον Ομπάμα ένα νέο new deal. (Εκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Στις αίθουσες από 10/12.)

O Ρότζερ και εγώ (Roger & me, 1989)

Η ταινία που σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία στις αμερικανικές αίθουσες κι άλλαξε τη μοίρα του ντοκιμαντέρ. Ο Μουρ κινηματογραφεί με αφοπλιστικό χιούμορ τη μάταιη προσπάθειά του να συναντήσει και να πάρει συνέντευξη από τον διευθυντή της Τζένεραλ Μότορς. Το ερώτημα του Μουρ είναι απλό: γιατί η αυτοκινητοβιομηχανία μετέφερε τις δραστηριότητές της στο εξωτερικό προκαλώντας τεράστια κύματα διαρθρωτικής ανεργίας. (Σε dvd, αλλά μόνον στο Διαδίκτυο χωρίς ελληνικούς υποτίτλους.)

Φαρενάιτ 9/11 (Fahrenheit 9/11, 2004)

Ο Μουρ γίνεται διάσημος σε Αμερική και Ευρώπη (Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες) σατιρίζοντας σε βαθμό χλεύης τον Τζορτζ Μπους τζούνιορ από την ημέρα της εισόδου του στον Λευκό Οίκο μέχρι την εμπλοκή των ΗΠΑ στο Ιράκ. (Σε dvd).

Sicko (2007)

Το αγαθό της υγείας παρουσιάζεται από τον Μουρ σαν βορά στα χέρια των ασύδοτων ασφαλιστικών εταιρειών. Το «Sicko» είναι το πιο τρανταχτό επιχείρημα υπέρ της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης του Ομπάμα. (Σε dvd)