Στέλλα, το σοφό κορίτσι

• ΚΡΙΤΙΚΗ
• ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ
• ΤΑ ΝΕΑ, Πέμπτη 26 Μαρτίου 2009

• Ταινιάρες σκάνε από κάθε γωνιά της γης, πλην της ελληνικής. Παράδειγμα; «Με λένε Στέλλα» (Stella). Αυτό το δεκατετράχρονο κορίτσι με το όνομα Λεορά Μπαρμπαρά θα σας πάρει τα μυαλά. «Τα 400 χτυπήματα» δεν είναι μακριά. Στέλλα, σ΄ έχω βάλει στην καρδιά μου οριστικά!

• Όπως οι Αμερικανοί που περιφρόνησαν τις διαχρονικές, κινηματογραφικές τους αξίες, θάβοντας μαζί μ΄ αυτές και το «Gran Τorino» του Κλιντ Ίστγουντ, έτσι και με τη Γαλλία. Στα παλαιότερα των υποδημάτων τους έγραψαν αυτήν τη σπουδαία ταινία. Γι΄ αυτό λέω σε όποιον ρωτήσει για την κριτική. Ξεχάστε τα όλα. Ακολουθήστε την καρδιά σας. Η πλειονότητα των θεωρητικών και των γραφιάδων της δημοσιογραφικής κριτικής έχουν σκαρφαλώσει στον συρμό της μόδας. Παράδειγμα; Μα, φυσικά, η «Στέλλα». Ανίκανοι να καταλάβουν τους δυσδιάκριτους κρίκους που την ενώνουν με το θρυλικό «Les quatre cents coup» («Τα 400 χτυπήματα») του Φρανσουά Τριφό και του 1959 με Ζαν Πιέρ Λεό. Το εξηγώ:

• Μόλις στα δεκαπέντε είναι ο πιτσιρικάς- πρωταγωνιστής, Ζαν Πιερ Λεό. Μόλις στα δεκατέσσερα η Μπαρμπαρά. Ένα το κρατούμενο λοιπόν. Η μεταπολεμική Γαλλία είναι το σκηνικό στο αριστούργημα του Τριφό. Η μετα-Μαγιάτικη (του ΄68) εποχή είναι το κοινωνικό φόντο της «Στέλλας» της Σιλβί Βερχέιντε. Δεύτερο κρατούμενο. Αυτοβιογραφικό- έτσι πιστεύεις, γιατί είναι εντελώς βιωματικός ο γκρίζος Γολγοθάς του μικρού Αντουάν Ντουανέλ. Το ίδιο και της Στέλλας. Η σκηνοθέτιδα- κόβω τον λαιμό μου γι΄ αυτό- εμφύσησε αισθήματα, συγκίνηση, σκέψεις και οργή γιατί τα έζησε έτσι ακριβώς από μικρό παιδί. Τρίτο το κρατούμενο. Και τέλος, η διαφορετικότητα ανάμεσα στις δύο αποκλίνουσες πορείες.

• Του Αντουάν και της Στέλλας. Κι όμως, στο βάθος ίδιες σαν δυο σταγόνες νερό. Η διαφορά έχει να κάνει με την εποχή. Σκληροί, δογματικοί, αυταρχικοί οι γονείς και οι δάσκαλοι του Αντουάν. Λογικό. Έτσι ήταν το ΄50. Ανεκτικοί και προσαρμοστικοί οι γονείς της Στέλλας. Παράγωγα μιας γενιάς που έζησε, μεγάλωσε και παντρεύτηκε με την αυταπάτη πως μόλις ξεκαθάρισε τους λογαριασμούς της με την επανάσταση. Πλάνη απροσμέτρητη. Με τα ναρκωτικά και το σεξ η εξέγερση καταλήγει στις παραισθήσεις, οριζοντιωμένη στο κρεβάτι με νταβατζή την εξουσία!

• Πάμε στο ψητό. Τι είναι η ιστορία λοιπόν; Τίποτα και όλα μαζί. Δηλαδή ένα μικρό κορίτσι μεγαλώνει στο cafe των γονιών της. Έτσι, βλέπει και παρατηρεί. Έτσι, σχολιάζει χωρίς ντροπή. Έτσι, κατανοεί, μεγαλώνει, ωριμάζει, θυμώνει και τις μπαταρίες της γεμίζει. Έτσι, καταλαβαίνει τους γονείς αλλά και όλους τους ενήλικες υπερβαίνει. Έτσι, αυτό το αδύνατο, το σχεδόν «αόρατο» πλάσμα, κατακτάει το μέγιστο αγαθό. Σοφότερη από κάθε μεγάλο κοινό θνητό. Τι ση μαίνει αυτό; Πρώτον, η παιδοψυχολογία των ειδικών μετατρέπεται σε κουρελόχαρτο. Η Ζωή διδάσκει το Παιδί. Όχι τα λόγια. Οι πράξεις λοιπόν.

• Εκεί η ζύμωση, η αφομοίωση, η κρίση, η γνώση. Όλα εκεί. Δεύτερον, η πλάνη. Πως ο δείκτης του παιδιού είναι χαμηλότερος από κάθε ώριμο και μεγάλο. Έτσι νομίζετε. Μπούρδες. Πρωταθλητής το Παιδί. Ανώτερος ο δείκτης ευφυΐας της ευαισθησίας του. Ανώτερος ο συναισθηματικός του κόσμος. Πλουσιότερη η φαντασία του. Ανοικτές οι αισθήσεις του. Αχόρταγος ο... επεξεργαστής του. Αγαπητοί, μη βαυκαλίζεστε με μια ανωτερότητα εντελώς πλαστή. Απλώς οι μεγάλοι θεωρούμε πως έτσι μας έπλασε ο Θεός. Να περπατάμε με τα πόδια ψηλά και το κεφάλι σκυφτά. Φυσικό το αφύσικο. Κανονικό το ακανόνιστο. Το Παιδί είναι σοφό. Οι συνθήκες είναι που το πλένουν, το σιδερώνουν και έτσι το κάνουν τάχα μου άνθρωπο σωστό. Θεσμοί, πολιτικοί, Πολιτεία, σχολείο και Γονείς. Όλοι εμείς οι δολοφόνοι της μεγάλης παιδικής ψυχής!

• Και για να τελειώνω, δυο λόγια για την κινηματογραφική γραφή. Απόλαυση από την πρώτη στιγμή. Η κάμερα κολλημένη στη μικρή πρωταγωνίστρια. Και τι πρωταγωνίστρια! Η μικρή Λεορά Μπαρμπαρά σε ένα απίστευτο ερμηνευτικό ρεσιτάλ. Τύφλα να ΄χει η Μέριλ Στριπ. Βάζω στοίχημα. Έτσι και ήταν Αμερικανίδα και η ταινία χολιγουντιανή θα βρισκόταν στη λίστα των υποψηφίων για Όσκαρ. Και οn top of that μια αόρατη τραμπάλα μοναδική.

• Το Σύμπαν να μετακινείται χωρίς ζαλάδα ούτε στιγμή. Από το χιούμορ στο σχόλιο, από το σχόλιο στη μελαγχολία, από τη μελαγχολία στη χαρά και από τη χαρά στη διάθεση φυγής. Η αδιάκοπη προς την ωριμότητα πορεία. Βγήκα από την αίθουσα με μια βεβαιότητα καθοριστική. Όποιος καταφέρει να διατηρεί και να προστατεύει την παιδικότητά του είναι ο εκλεκτός αυτής της Γης. Αυτός ο ανεκτίμητος θησαυρός!

«Στέλλα». Μικρό κορίτσι μετράει τ΄ άστρα περπατώντας στη Γη Ρεσιτάλ ερμηνείας Χυμοί ζωής από τη σκηνοθεσία

ΒΑΘΜΟΙ=8 (θέλω να το ξαναδώ!)

Πασαρέλα ατμοσφαιρικών φωτογραφιών

• Τι να κάνουμε παιδιά; Ρομάντζο εποχής. Ωραία, αλλά τι; Να, κάτι που να φέρνει προς την «Εξιλέωση». Δηλαδή; Απλό. Πόλεμος, αίσθημα και Κίρα Νάιτλι. Κάπως έτσι οι Βρετανοί (μάγκες στη συνταγή) μετέτρεψαν ένα περιστατικό από τη ζωή του σπουδαίου Ουαλού ποιητή Ντίλαν Τόμας (1914-1953, μόλις στα 39 εξέπνευσε ύστερα από άγριο μεθύσι) σε πασαρέλα ατμοσφαιρικών φωτογραφιών, κατάλληλο για μοδάτο περιοδικό δήθεν κουλτούρας!

• Το στόρι είναι σκανδαλιστικό. Σαν αποκαλυπτήριο ρεπορτάζ των «Sunday Τimes». Και ούτε. Ο Ντίλαν Τόμας (Μάθιου Ρις) κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την ώρα που οι Βρετανοί φαντάροι έδιναν τα πάντα για τη σωτηρία του πλανήτη, ασχολούνταν με τον ποδόγυρο και το κρεβάτι. Με δύο υπάρξεις. Και τι υπάρξεις! Από τη μια η επίσημη με το όνομα Κάτλιν (Σιένα Μίλερ).

• Από την άλλη- κρυφίως- η ανεπίσημη (παντρεμένη με ήρωα - λοχαγό) με το όνομα Βέρα. Τουτέστιν, Κίρα Νάιτλι. Ο απόλυτος μίσχος της παγκόσμιας οθόνης. Παραλλήλως, η Κάτλιν φιλενάδα της Βέρας. Παραλλήλως, η Βέρα με μωρό. Και παραλλήλως ο... ψίθυρος να μετακινείται από τον κόσμο μέχρι την ψυχή του ζηλιάρη λοχαγού (Σίλιαν Μέρφι). Άραγε το παιδί δικό του ή του Ντίλαν; Αυτό ήταν.

• Όταν ο λοχαγός επιστρέφει από τα πεδία των μαχών, παρασημοφορημένος μέχρι τον λαιμό, αρπάζει καραμπίνα και ορμάει στο τσαρδί του Ποιητή. Κωλόπαιδο, θα σου δείξω εγώ. Η κατάληξη; Ο ήρωας καταλήγει στο έδρανο του κατηγορουμένου και ο Ντίλαν Τόμας, πρώτος στην κατηγορία για να τον ξεφορτωθεί ώστε από τούδε και με τις δύο ησύχως και απροσκόπτως να κοιμηθεί. Άθλιος ο Ποιητής. Ιδιοτελής, αμοραλιστής, άφιλος. Κι όμως. Οι στίχοι του σφύζουν από λυρισμό και συναίσθημα πηγαίο και δυνατό. Κι όμως. Ισοδύναμος- λένε- του Κιτς. Αγαπητοί συμβαίνει στον κόσμο καλλιτεχνών, λογοτεχνών, ποιητών. Εν γένει των δημιουργών. Άλλο πράγμα το έργο τους, εντελώς αλλιώτικος ο χαρακτήρας τους. Όμορφα έργα, κολασμένα τέρατα!
  

• Τι σημαίνουν όλα αυτά; Το οτιδήποτε μπορείς να κάνεις. Από παρωδία και σουρεαλισμό των Μόντι Πάιθον μέχρι soft porno. Ένα πράγμα εντελώς απαγορευτικό. Αίσθημα ρομαντικό. Να το εξηγήσω; Το βρίσκω περιττό. Δηλαδή πού είναι το ρομάντζο, ο ιδεαλισμός, ο έρωτας ο ανιδιοτελής και φοβερός; Πουθενά. Κι όμως, ο σκηνοθέτης Τζον Μέιμπουρι προσπαθεί να το κάνει με το στανιό. Έτσι, με ελάχιστη ιστορία, παίρνει φόρα και τρέχει προς το κενό. Πώς να γεμίσει ένα άδειο χρονικό; Φυσικά με πασαρέλα φωτογραφιών. Εξαιρετική η δουλειά του Τζόναθαν Φρίμαν (διευθυντής φωτογραφίας). Εξαιρετική και η προσπάθεια των πρωταγωνιστών. Τι να κάνουν τα παιδιά; Μέσα στην αμηχανία τους όλοι, ιδιαιτέρως η Κίρα Νάιτλι, καταφεύγουν στο «Αtonement». Πού να τη βρεις την εξιλέωση my dear Κeira; Θα σου κάτσει στον λαιμό και θα πνιγείς!
  

«Αγάπη στ΄ άκρα». Ρεπλίκα της «Εξιλέωσης» τραβηγμένη από τα μαλλιά Με δύο γυναίκες ο Ντίλαν Τόμας Πασαρέλα φωτογραφιών

ΒΑΘΜΟΙ=3 (τριολέ)

Κρεοπωλείο με σφαχτάρια

• «Παρασκευή και 13» (Friday the 13th): Δηλαδή Ηorror movie (από το κλασικό) με σκηνοθέτη τον Γερμανό Μάρκους Νίσπελ και καστ από Τζάρεντ Πανταλέκι, Ντανιέλ Παναμπέικερ, Αμάντα Ριγκέτι, Άαρον Γου. Ο παραμορφωμένος και καθυστερημένος Τζέισον επιστρέφει επειδή μια κοπέλα κυνηγημένη στο δάσος αποκεφάλισε τη μάνα του με χασαπομάχαιρο. Ως εκ τούτου, κάθε ζευγάρι που από μακακία ψάχνει χόρτο και διασχίζει ή στρατοπεδεύει στην κόλαση του Κρίσταλ Λέικ, μετατρέπεται σε κιμά με κεφτέδες για λυσσασμένα σκυλιά. Εκτός από κρεοπωλείο με σφαχτάρια, αυτή η εμετική ιστορία περιέχει μερικές από τις πιο χυμώδεις κορμάρες των τελευταίων ετών. Κορίτσια, αφήστε τα μίση και πιάστε Χιου Χέφνερ και Ρlayboy!
• ΒΑΘΜΟΙ=0 (όπως ο Τζέισον, χρατς κι εγώ!)

Μεταφυσικό θρίλερ

• Μάλιστα! Ο Ελληνοαυστραλός (από προηγούμενη γενιά, γεννημένος στην Αίγυπτο) Άλεξ Πρόγιας. Του «Ι robot», του «Dark city» και του «Κορακιού». Με καλύτερη ταινία το τελευταίο του φιλμ, «Κnowing», δηλαδή «Σκοτεινός κώδικας». Κι όταν λέω «καλύτερο», εννοώ κάτι διαφορετικό από το περιεχόμενο. Φυσικά την «κατασκευή». Πρώτα απ΄ όλα η αισθητική. Αυτή είναι που διαφοροποιεί το Σινεμά από κάθε άλλη τέχνη και κάθε άλλη διαδικασία καλλιτεχνική. Ο αθεόφοβος μάζεψε όλα τα σκουπίδια του σύγχρονου μεταφυσικού θρίλερ και αφού πρώτα τα ξεσκόνισε και τα γυάλισε, στη συνέχεια σαν αριστοτέχνης αρχιμάστορας τα συνέθεσε σε σάρκα μία!

• Διχασμένος λοιπόν. Γιατί το περιεχόμενο είναι μεταφυσικό, θρησκευτικό, φοβικό, κατακλυσμιαίο και βιβλικό. Το τέλος του κόσμου. Έτσι ακριβώς. Η κατασκευή όμως με αναγκάζει να υποχωρώ και να υποκλίνομαι σ΄ αυτόν τον δημιουργό. Το στόρι είναι χαρακτηριστικό. Γραμμένο και επεξεργασμένο από πέντε γραφιάδες, ανάμεσά τους και ο Πρόγιας παρακαλώ. Έχουμε και λέμε λοιπόν.

• Με μια χρονοκάψουλα φτάνει στα χέρια ενός καθηγητή της αστροφυσικής και του ΜΙΤ (Νίκολας Κέιτζ) μία λίστα με ατελείωτους και εξωτερικά ακανόνιστους αριθμούς. Μία λίστα γραμμένη πριν από πενήντα χρόνια από μια νεκρή (τώρα) γυναίκα με το όνομα Λουσίντα. Η λίστα στοιχειώνει τον καθηγητή. Έτσι, ύστερα από χρόνο και κόπο άφθονο και πειραματικό, καταλήγει σε μια ανακάλυψη εφιαλτική: η λίστα προβλέπει με μαθηματική ακρίβεια όλες τις μαζικές καταστροφές, τους αριθμούς των θυμάτων, ακόμα και τις συντεταγμένες αυτών των «ατυχημάτων». Φυσικά, ανάμεσα στις προφητείες είναι και αυτή για την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 και των δίδυμων πύργων. Καταστροφολογία τρομερή.

• Τελευταία και οριστική βιβλική στιγμή, η έλευση ενός γιγαντιαίου ραδιενεργού κύματος που θα κάψει το γήινο σύμπαν, προερχόμενο από κάποιο άστρο των Πλειάδων. Η εξαφάνιση κάθε ίχνους ζωής. Πώς θα σωθεί ο κόσμος; Κάτω από τη Γη! Πλάνη. Το κύμα μπορεί να τρυπήσει ένα χιλιόμετρο, σε βάθος τον φλοιό του εδάφους. Πάνε όλα.

• Οτιδήποτε επινόησε και κατασκεύασε ο ανθρώπινος νους θα καταστραφεί σ΄ αυτή τη λαίλαπα την αστρική. Μπροστά στην απειλή αυτής της ακατανίκητης καταστροφής όλα και όλοι είναι εκτός λογικής. Θεσμοί, νόμοι, τα πάντα παραβιάζονται, εκτροχιάζονται, διαλύονται. Μεταξύ μας, αν η οικονομική κρίση αποκτήσει διαστάσεις κατακλυσμού, έτσι θα γίνει στη σημερινή, πραγματική ζωή. Και οι επιζώντες; Ουδείς; Όχι λέει ο Πρόγιας, ακολουθώντας τον Λόγο του Θεού. Αυτοί που αφουγκράζονται τον ψίθυρο ενός ανώτερου Όντος, αυτοί είναι οι εκλεκτοί. Δηλαδή, το μικρό παιδί. Ο Θεός μηδενίζει το κοντέρ και με δύο παιδιά το παιχνίδι στήνεται ξανά. Αδάμ και Εύα σε μια καινούργια αρχή!
  

• Η γκρίζα, μαύρη ατμόσφαιρα σε οργανική σχέση με το περιεχόμενο. Η δράση είναι και εσωτερική και εξωτερική. Τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο, δημιουργώντας μια κλιμάκωση εφιαλτική. Μπροστά σ΄ αυτό ο «Πόλεμος των κόσμων» του Στίβεν Σπίλμπεργκ φαντάζει σαν κουρελόχαρτο σωστό. Μοναδικό εμπόδιο, το ακατοίκητο βλέμμα του Νίκολας Κέιτζ. Ένα από τα πλέον ατάλαντα και τυχερά- λόγω ονόματος και θείου Φράνσις Φορντ Κόπολα - καλοπληρωμένα ονόματα του Χόλιγουντ. Το ομολογώ. Φοβικό, μεταφυσικό, τρομολαγνικό. Αλλά ταινία με ψαχνό!

«Σκοτεινός κώδικας». Προφητεία βιβλικής καταστροφής Επιδέξια σκηνοθεσία Ασήμαντη του Νίκολας Κέιτζ παρουσία

ΒΑΘΜΟΙ=7 (για την κατασκευή)

Η τρυφερότητα δεν αρκεί

• «Συντρίμμια ψυχής» (Fugitive pieces): Δράμα, αισθήματα και σχέσεις με καρδιά μεγάλη και δυνατή. Με σκηνοθέτη τον Καναδό Τζέρεμι Ποντέσουα σε μια συμπαραγωγή με την Ελλάδα τη μικρή. Εκτός από τον Ρόμπερτ Λάντος συμμετέχουν στην παραγωγή ο Τάκης Βερέμης και ο Πάνος Παπαχατζής. Έχουμε και λέμε: Έλληνας αρχαιολόγος και μέγιστος ανθρωπιστής με το όνομα Άθως Ρούσσος (τον υποδύεται ο Σκοπιανός, αν δεν κάνω λάθος, Ράντε Σερμπέτζια) διασώζει από βέβαιη εξαέρωση στα χιτλερικά κρεματόρια ένα μικρό αθώο Εβραιόπουλο. Και όχι μόνο αυτό.

• Ως πνευματικός του πατέρας το έχει από κοντά μέχρι την τελευταία, αυτού του σοφού Έλληνα, την πνοή. Έτσι ο μικρός (μεγάλος πια), με τρυφερότητα και μυαλό κληρονομημένα από τον Έλληνα, καταλήγει να γίνει συγγραφέας και κυρίως άνθρωπος ευαίσθητος και σωστός. Όμως διαρκώς η μνήμη του πολέμου, των διώξεων και η σκιά του πνευματικού του πατέρα τον ακολουθούν παντού. Το μεγαλύτερο μέρος γυρίστηκε στην Ύδρα και από ελληνικής πλευράς μετέχουν ο Νίκος Κυπουργός στη μουσική και οι Θέμις Μπαζάκα, Γιώργος Καραμίχος και Δανάη Σκιάδη. Το πρώτο μέρος ευαίσθητο με δάκρυα καυτά. Το δεύτερο αργόσυρτο μοιρολόι χωρίς υποστήριξη σεναριακή. Τίμια δουλειά. Ανυπεράσπιστη και δυστυχώς ανολοκλήρωτη.
  

ΒΑΘΜΟΙ=6 (καλές προθέσεις, μέτριες επιδόσεις)