Μην περιφρονείτε το ελληνικό ντοκιμαντέρ

Ο Νίκος Λυγγούρης στην πολύ ενδιαφέρουσα ταινία «Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει τη Σκόνη του Χρόνου» απέφυγε το «making of...» και γύρισε ένα πορτρέτο του σκηνοθέτη την ώρα της δουλειάς

Είναι τουλάχιστον παράδοξο ότι το φεστιβάλ δεν καλύπτεται όσο θα 'πρεπε από τους κριτικούς κινηματογράφου

• Δεν είναι μόνο το ξένο ντοκιμαντέρ που βρίσκεται σε άνθηση, όπως απέδειξε το 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Σε μια παρόμοια άνθηση βρίσκεται και το ελληνικό, με ταινίες που είτε σχολιάζουν την πραγματικότητα είτε αναλύουν σύγχρονα ενδιαφέροντα, συχνά καυτά, θέματα ή δημιουργούν συναρπαστικά ανθρώπινα πορτρέτα. Μου φαίνεται τουλάχιστον παράδοξο ότι πολλοί κριτικοί κινηματογράφουν αδιαφορούν για το σημαντικό αυτό κινηματογραφικό είδος, αποφεύγοντας την κάλυψη ενός φεστιβάλ που κάθε χρόνο αποκαλύπτει σημαντικές ελληνικές και ξένες ταινίες.

• * Στο ντοκιμαντέρ «Αλλος δρόμος δεν υπήρχε» ο Σταύρος Δημάκης καταπιάνεται με αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού (έξι άντρες και δυο γυναίκες) που κατάφεραν, για 14 ολόκληρα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου, να ζήσουν παράνομα και επικηρυγμένοι, κρυμμένοι σε περιοχές του νομού Χανίων, ανασυγκροτώντας μάλιστα τις παράνομες οργανώσεις. Το 1962 κατάφεραν να δραπετεύσουν μέσω Ιταλίας στην Τασκένδη. Η ταινία επικεντρώνεται στούς τρεις από τους έξι επιζώντες σήμερα αντάρτες, που αφηγούνται την ηρωική ιστορία τους. Η κάμερα τους παρακολουθεί στους χώρους όπου κρύβονταν -σε επικίνδυνες σπηλιές κοντά στη θάλασσα- καταφέρνοντας, χάρη στην υπομονή, την αυτοθυσία και τις πεποιθήσεις τους να ξεπεράσουν τις δυσκολίες και τις κακουχίες μιας «περιορισμένης» ζωής. Παρά τις ορισμένες επαναλήψεις και τα κάποια χάσματα στον ρυθμό -θα προτιμούσα η κάμερα να εστίαζε περισσότερο στα πρόσωπα και στις τόσο ζωντανές αφηγήσεις τους- η ταινία παραμένει ενδιαφέρουσα.

• **Ενα πολύ αποκαλυπτικό πορτρέτο του Θόδωρου Αγγελόπουλου μας δίνει στο ντοκιμαντέρ του «Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει τη Σκόνη του Χρόνου» ο Νίκος Λυγγούρης («Αλεξάντερ Σοκούροφ - εξομολογήσεις ενός σκηνοθέτη»). Ευτυχώς, απέφυγε το ανιαρό είδος των ταινιών «Making of...». Χρησιμοποιώντας διάφορες σκηνές από τα γυρίσματα στη Γερμανία δίνει μια πίσω από τα παρασκήνια εικόνα του σκηνοθέτη την ώρα της δουλειάς του. Οχι μόνο τα προβλήματα και τον τρόπο διεύθυνσης των ηθοποιών, αλλά και τον τρόπο που σκέπτεται και τις όποιες συμπάθειες και επιδράσεις άλλων σκηνοθετών στη «Σκόνη του χρόνου» και στις υπόλοιπες ταινίες του.

• * Εκείνο που ξεχωρίζει στους «Λουόμενους» της Εύαs Στεφανή, γύρω από ηλικιωμένους ανθρώπους σε λουτροπόλεις στη διάρκεια του καλοκαιριού, είναι οι αργοί, ράθυμοι, ταυτόχρονα ελεύθεροι ρυθμοί, που κυριαρχούν στην καθημερινή ζωή τους. Μπορεί να υπάρχουν κάποιες επαναλήψεις, υπάρχει όμως μια ζεστασιά στην προσέγγιση, που δεν σε αφήνει αμέτοχο. Πάντως το ντοκιμαντέρ θα γινόταν, πιστεύω, ακόμη πιο ενδιαφέρον αν η κάμερα εστίαζε περισσότερο στις τόσο ενδιαφέρουσες -διανθισμένες με χιούμορ- συναντήσεις των ανθρώπων στη «μικρή Βουλή της Αιδηψού», σε μια μάλιστα προεκλογική περίοδο, όπου απλοί άνθρωποι, διαφορετικών πολιτικών απόψεων, συζητούν, καβγαδίζουν και προτείνουν λύσεις για τα καθημερινά προβλήματα.

• * Στα ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ και το «Ρυθμοί και ρίμες» ο Νίκος Σκαρέντζος καταγράφει με αγάπη και λεπτομέρεια την ιστορία της ελληνικής hip hop μουσικής από το ξεκίνημά της, στις αρχές της δεκαετίας του '90, μέχρι σήμερα. Το ίδιο και το «Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου» της Κύπριας Νατάσας Λουκά, γύρω από ένα γυμνάσιο στα κατεχόμενα της Κύπρου, σε μια περιοχή στην οποία, εδώ και 40 χρόνια, παραμένουν εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι. Το γυμνάσιο, που η λειτουργία του είχε διακοπεί το 1974 με την τουρκική εισβολή, άρχισε να επαναλειτουργεί μόλις το 2004. Η ταινία τονίζει τη σημασία της ύπαρξης του γυμνασίου, που η ιστορία του ξεκινά το 1917, μέσα από τα λόγια παλιών όσο και σημερινών εγκλωβισμένων στο Ριζοκάρπασο μαθητών και καθηγητών.

Και ταινίες με υποτίτλους

• **Από τις ενδιαφέρουσες ξένες ταινίες των τελευταίων ημερών αναφέρω το ντοκιμαντέρ «Δεν χρειάζονται υπότιτλοι- Λάσλο και Βίλμος» του Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Τζέιμς Χρυσάνθης. Είναι το πορτρέτο δύο εξαίρετων Ούγγρων διευθυντών φωτογραφίας, των Λάσλο Κόβακς και Βίλμος Ζίγκμοντ, που το 1956, μετά τη σοβιετική εισβολή στη χώρα τους, αναγκάστηκαν (έχοντας μάλιστα κινηματογραφήσει σκηνές της εισβολής) να διαφύγουν στην Αμερική, όπου και εργάζονται από τότε, για να μετατραπούν σε δύο από τους πιο σημαντικούς κινηματογραφιστές του σύγχρονου Χόλιγουντ. Ο Ζίγκμοντ συνεργάστηκε με σκηνοθέτες όπως οι Ρόμπερτ Ολντμαν, Μάικλ Τσιμίνο, Μπράιαν Ντε Πάλμα και Γούντι Αλεν (ήδη ετοιμάζεται να γυρίσει μαζί του μια νέα ταινία στο Λονδίνο) ενώ ο Κόβακς με τους Ντένις Χόπερ («Ξένοιαστος καβαλάρης»), Μπομπ Ράφελσον, Πίτερ Μπογκντάνοβιτς, Μάρτιν Σκορσέζε, κ.ά.

• **Ακόμη, αξίζει να αναφέρω τη συγκλονιστική ταινία «Γράμμα στην Αννα» του Ελβετού Ερίκ Μπέργκραουτ, με θέμα τη δολοφονία της Ρωσίδας δημοσιογράφου Αννα Πολιτόφσκαγια το 2006. Ο Μπέργκραουτ, που είχε γνωρίσει τη δημοσιογράφο στη διάρκεια του γυρίσματος ενός άλλου ντοκιμαντέρ, συνδυάζει σκηνές από αυτό με νέο υλικό μετά τη δολοφονία της, για να φτιάξει ένα προσωπικό, συγκινητικό, ταυτόχρονα κοινωνικοπολιτικό δοκίμιο.

• Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 23/03/2009