Το έργο του Αγγελόπουλου, ένας θρίαμβος της Μνήμης απέναντι στη Λήθη

• O κινηματογράφος του Αγγελόπουλου, σε συνεχή διάλογο με την Ιστορία, μας καλεί σε μια διέγερση της Μνήμης. Σε αντίθεση με τους περισσότερους σύγχρονους κινηματογραφιστές, οι οποίοι, πιστοί στο μεταμοντέρνο πρόταγμα της ανιστορικότητας, μας προσκαλούν στη Λήθη, ακόμη χειρότερα: στην Αμνησία, ο Αγγελόπουλος επιμένει να μην ξεχνά. Γνωρίζοντας πως ο ιστορικός άνθρωπος είναι διαρκές προϊόν της παράδοσης (ακόμη κι όταν έρχεται σε ρήξη με αυτήν), τη θέτει στο κέντρο του προβληματισμού του. Με ρώμη αρνείται τη Λησμοσύνη.

• Ενας από τους λόγους για τους οποίους ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος δεν μπορεί, πια, να παραγάγει σημαντικά έργα είναι ακριβώς η βίαιη αποκοπή του από μία παράδοση που μόλις είχε αρχίσει να σχηματίζεται, αλλά δυστυχώς την πρόλαβαν οι εξελίξεις. «Χαμένα ταλέντα», σποραδικές καλές «πρώτες εμφανίσεις» κλπ. συναντάμε συχνά στην τρέχουσα ελληνική κινηματογραφία. Καθώς όμως τα «ταλέντα» αυτά ακριβώς επειδή η σχέση τους με την παράδοση έχει αποκοπεί, δεν κατορθώνουν να συγκροτήσουν ένα επαρκές προσωπικό σύστημα αναφοράς, η συνέχεια ποτέ δεν είναι αντάξια των προσδοκιών που δημιούργησαν.

• Ο Αγγελόπουλος, αντιστεκόμενος σε ποικίλες πολιτισμικές πιέσεις, παράγει ένα έργο απαιτητικό, προτείνοντάς μας τη συνεχή συνομιλία με την Ιστορία. Ενώ οι νεότεροι σκηνοθέτες, εκτός των άλλων, δεν μπορούν να κρατήσουν αποστάσεις από τις ευτελείς μείζονες αφηγήσεις της εποχής (Τηλεόραση, Διαδίκτυο κλπ.) και οι παλιότεροι έχουν αφήσει πίσω τους προ πολλού κάθε είδους αναζήτηση επιδιδόμενοι σε, αποτυχημένες συνήθως, απόπειρες προς άγραν θεατών, ο Αγγελόπουλος αντιστέκεται, επιμένοντας να θέτει ζητήματα Μορφής και Ιστορίας. Σε εποχή αμορφίας, το έργο του είναι ένας θρίαμβος της μορφής.

• Βεβαίως, μπορεί κανείς να αντιτάξει πολλές, και σοβαρές, ενστάσεις στο έργο αυτό. Η σημαντικότερη, ίσως, είναι ο υπερτονισμός του αφηρημένου εις βάρος του συγκεκριμένου. Ωστόσο δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου του 20ού αιώνα χωρίς τον Αγγελόπουλο στις πρώτες θέσεις. Και αν αυτό το μελλοντολογικό επιχείρημα δεν είναι αρκετό, αρκεί με το παραπάνω να δει κανείς τι ποιότητας κινηματογραφικές αφηγήσεις έχουν να μας προτείνουν σήμερα οι περισσότεροι Ελληνες σκηνοθέτες. Παραπαίοντας ανάμεσα στο γούστο που επιβάλλουν οι μείζονες αφηγήσεις που προαναφέραμε και στην αθεράπευτη έλλειψη ταλέντου, προσπαθούν να κολακεύσουν τον τερατώδη, τηλεθρεμμένο μέσο θεατή.

• Το ξέρω πως η διαδικτυακή μας μεταλλαγή θα κάνει, στο μέλλον, ολοένα δυσχερέστερη την πρόσληψη του έργου του. Ο Homo Interneticus θα αναζητά ολοένα πιο απλοϊκές αφηγήσεις για να κορέσει την ανάγκη του για ιστορίες. Ξέρω όμως ακόμη ότι η νοσταλγία ενός άλλου τόπου, στον κινηματογράφο, θα περνά πάντα για μας τους Ελληνες μέσα από το έργο του Αγγελόπουλου. Κάθε τέλος είναι μια δικαιοσύνη.

• Του Γιωργου Ξεναριου, Η Καθημερινή, Σάββατο, 21 Mαρτίου 2009