Οργή και αντιδράσεις για τον «Φθινοπωρινό Πόνο» στην Τουρκία

Tου ανταποκριτή της "Καθημερινής" στην Αγκυρα Αλεξανδρου Mασσαβετα

«Φέρε μου τη ρακή», ψιθυρίζει ο ένας γεράκος στον άλλο. Πίνει από το μπουκαλάκι που «φυγάδευσαν» οι δυο Ρωμιοί στην κινηματογραφική αίθουσα. Ηξεραν ότι η ταινία «Φθινοπωρινός Πόνος», ερωτική ιστορία με φόντο τα Σεπτεμβριανά, θα τους ταράξει. Και οι δύο έζησαν, νεαροί τότε, το πογκρόμ της 6ης/7ης Σεπτεμβρίου 1955. Μόλις ακούγονται τα πρώτα συνθήματα των διαδηλωτών και μετέπειτα καταστροφέων – «Οι Ρωμιοί θα φύγουν και η υπόθεση θα κλείσει», «Η Κύπρος είναι τουρκική, τουρκική θα μείνει» τους κόβονται τα πόδια. Οταν αρχίζουν οι σκηνές των λεηλασιών, ο ένας δεν αντέχει και βγαίνει έξω να καπνίσει. «Πω πω, ντροπή» ψιθυρίζουν Τούρκοι θεατές αντικρίζοντας τα σπασίματα και τους Ρωμιούς της οθόνης έντρομους να ζητούν καταφύγιο από τον όχλο.

Η πρώτη ταινία

Είναι η πρώτη τουρκική ταινία για τα Σεπτεμβριανά. Τύπος και κοινό χαιρέτισαν την πρωτοβουλία της Τομρίς Γκιριτλίογλου να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομώνυμο βιβλίο του Γιλμάζ Καράκογιουνλου, όπου με φόντο «τα Γεγονότα» εκτυλίσσεται ο έρωτας ενός Τούρκου φοιτητή και μιας Ρωμιάς ιερόδουλης. Ο «Φθινοπωρινός Πόνος», που εξακολουθεί να προβάλλεται, καλεί το μέσο Τούρκο να σκύψει πάνω από μια επαίσχυντη σελίδα της τουρκικής ιστορίας. Η σκηνοθεσία, με πλάνα σκοτεινά και τεχνάσματα που επιτείνουν την αγωνία και τον αποτροπιασμό του θεατή (όπως η παράθεση των αληθινών φωτογραφιών της καταστροφής στο τέλος) είναι καλή. Η Γκιριτλίογλου συγκινεί. Δεν πρόκειται, ωστόσο, να αφήσει η ταινία εποχή. Τη χαρακτηρίζει το μελοδραματικό και το γλυκανάλατο. Οι περισσότεροι χαρακτήρες είναι ρηχοί, με μία σχεδόν παιδική διάκριση σε καλούς και κακούς.

Οι αντιδράσεις των Τούρκων θεατών (που λατρεύουν το μελόδραμα) ήταν εξαιρετικές. Επικριτικοί, ωστόσο, είναι οι Ρωμιοί, αλλά και όσοι ασχολούνται επιστημονικά με τα Σεπτεμβριανά. Οπως σημειώνει ο Ηρακλής Μήλας στο βιβλίο του «Εικόνες Ελλήνων και Τούρκων», η παρουσίαση της Ρωμιάς ως «ελαφρών ηθών» αποτελεί στερεότυπο στη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία.

Η ιστορικός Ντιλέκ Γκιουβέν, ειδήμων επί των Σεπτεμβριανών, συμφωνεί, ενώ θεωρεί ότι η ιδιότητα της ηρωίδας ως πόρνης δεν προσθέτει στην πλοκή. «Απλώς αναπαράγει την εσφαλμένη οπτική μιας κοινωνίας», εξηγεί. Παράλληλα, επισημαίνει τις ανακρίβειες της ταινίας, όπου ως αιτία του πογκρόμ παρουσιάζεται το Κυπριακό.

Αναλυτές ωστόσο εκτιμούν ως θετικό στοιχείο της ταινίας την εκτενή παρουσίαση της προετοιμασίας της λεηλασίας από παρακρατικούς. Με την εξάρθρωση της παρακρατικής Εργκένεκον στην επικαιρότητα, η ταινία θυμίζει στο θεατή ότι παρόμοιες δυνάμεις συνεργάζονταν με το κράτος και αποφάσιζαν για τις τύχες του και στο παρελθόν.