Ο καλύτερος Κλιντ Ίστγουντ

Αnd the winner is Κλιντ Ίστγουντ. Αυτό έχει καταγραφεί στη συνείδησή μου. Αυτή η ταινία- το Gran Τorino- θα έπρεπε να είχε σαρώσει στα Όσκαρ. Η απόλυτα ειλικρινής αυτοαναίρεσή του. Σα να μπαίνει για πρώτη φορά στην εκκλησία και να κάνει στριπτίζ στον εξομολογητή του
Από την αρχή. Να μας ευλογήσει με τη μέγιστη αρετή. Αυτογνωσία αγαπητοί. Αυτογνωσία, που προϋποθέτει γενναιότητα, συνειδητότητα, αμφισβήτηση και διαρκή ανησυχία. Όσο περνάνε τα χρόνια τόσο αυτοαναιρείται και αναιρεί.

Πρώτον λοιπόν, ο τεράστιος αυτός ζωντανός μύθος, ο τελευταίος σοφός, ο Ακίρα Κουροσάβα του Αmerican Cinema, φτιάχνει μια μικρή παραγωγή. Σα να ξεκινάει από την αρχή. Ουδείς γνωστός πλην του Κλιντ. Ουδείς λευκός πλην του Κλιντ και των δύο δικών του αγοριών. Ασιατικής καταγωγής οι συμπρωταγωνιστές σ΄ αυτήν την ιστορία τη μικρή. Έχει σημασία αυτό. Ο Κλιντ γυρίζει την πλάτη του στο Χόλιγουντ το εκσυγχρονιστικό. Και πλαγίως επιστρέφει στις αξίες του Χόλιγουντ του παλιού. Όπως περίπου έκανε ο Ντάλτον Ντράμπο στο γουέστερν «Lonely are the brave» (Μόνοι είναι οι γενναίοι) με τον Κερκ Ντάγκλας.

Δεύτερον, η ιστορία εντελώς προσφυγική. Ποιος είναι ο Γουόλτ Κοβάλσκι; Φυσικά ο Κλιντ. Πού παραπέμπει το όνομα; Στον Στάνλεϊ Κοβάλσκι του «Λεωφορείον ο πόθος» του Τένεσι Ουίλιαμς και του 1947. Παραπέμπει ακόμα στους Πολωνούς μετανάστες. Και τέλος, παραπέμπει στους ήρωες του «Ελαφοκυνηγού» που βρέθηκαν στην κόλαση του Βιετνάμ. Πολωνοί κι αυτοί. Μ΄ έναν λόγο, λέει ο Ντάνι Ουάλας, συγγραφέας του ομότιτλου μυθιστορήματος, και ο σεναριογράφος Νικ Σενκ, πρόσφυγες και ξένοι η πλειονότητα του πληθυσμού των ΗΠΑ.

Τρίτον, το προφίλ του Γουόλτ Κοβάλσκι μοιάζει με φωτοτυπία του Κλιντ Ίστγουντ και του «Dirty Ηarry». Ρατσιστής μέχρι μυελού οστών. Αντιδραστικός μέχρι τον λαιμό. Μισάνθρωπος από τα παιδιά του μέχρι τον τελευταίο περαστικό. Ένας βετεράνος της Κορέας σε διαρκή πόλεμο με κάθε Αμερικανό. Κυρίως με τον ασιατικό πληθυσμό. Η επίθεση είναι η καλύτερη άμυνα. Υπάρχει λόγος γι΄ αυτό.

Τέταρτον, η ψυχολογία. Ο ρατσισμός του Κοβάλσκι είναι το ανάχωμά του για τη δική του, την ανομολόγητη ενοχή του. Ο ρατσισμός καλύπτει το δικό του στίγμα. Ο πόλεμος είναι το αόρατο πεδίο της ταινίας. Έχει σημασία αυτό. Ο πόλεμος ως εισβολή (Κορέα). Ο πόλεμος ως αμερικανική υπεροχή. Κάτι τρομερό είχε συμβεί. Κάτι αποτρόπαιο και δολοφονικό. Η επιθετικότητα του Κοβάλσκι είναι η άμυνά του. Είναι η μάσκα που φοράει όλα αυτά τα χρόνια. Ο ρατσισμός- λέει ο συγγραφέας- είναι το πιο εύκολο καταφύγιο του αμαρτωλού.

Πέμπτον, η προσφυγιά. Από την Πολωνία οι ρίζες του Κοβάλσκι. Από την Κορέα οι γείτονές του. Πρόσφυγας εναντίον προσφύγων. Ο χειρότερος εργοδότης είναι ένας πρώην αριστερός. Κάπως έτσι. Όλα θαμμένα, κρυμμένα και απωθημένα. Πάει ακόμα πάρα πέρα. Ο Ίστγουντ γκρεμίζει την κυρίαρχη λογική του καλού, κακού και άσχημου. Ας πούμε. Ο Κοβάλσκι από ρατσιστής μεταμορφώνεται σε ήρωα αλτρουιστή. Ας πούμε, δεν είναι όλοι οι Κορεάτες καλοί Ασιάτες. Όχι, λέει ο Κλιντ. Εξαρτάται. Όσοι ενσωματώνονται αμαχητί στην αμερικανική κοινωνία, είναι ίδιοι και απαράλλαχτοι με κάθε λευκή συμμορία. Απίστευτο.

Έκτον, η βία. Όλες οι αξίες που συγκροτούν τον Dirty Ηarry γκρεμίζονται από τον ίδιο άνθρωπο που έγινε διάσημος απ΄ αυτήν την ταινία. Όλα. Αυτοδικία, επιθετικότητα, προκαταλήψεις, αλαζονεία και ανωτερότητα. Για να καταλάβετε, η ταινία μοιάζει σα ν΄ αρχίζει με συνταξιούχο τον Dirty Ηarry και σα να τελειώνει με την κηδεία του.

Έβδομον, το τέλος του Αmerican dream. Αυτό και το επιμύθιο, αυτή και η ανατροπή. Μόνο ανθρώπινα «σκουπίδια», οι πρόσφυγες, οι κατατρεγμένοι και οι ξένοι, αυτοί το Άλας της Γης. Αυτοί οι ιμάντες των αξιών της Ζωής. Εμείς οι χορτασμένοι οι Αμερικανοί έχουμε εκπέσει από τον ανθρώπινο προορισμό μας σ΄ αυτήν τη Γη. Οι έσχατοι έσονται πρώτοι! Όλα αυτά ακούγονται εγκεφαλικά. Ε, λοιπόν σας λέω κάτι που μου συνέβη πρώτη φορά τον χρόνο αυτό. Στα τελευταία σαράντα λεπτά, τόσο συγκινήθηκα που δάκρυσα αληθινά. Τέτοια ουσία, τόσο ψαχνό, τέτοια λεβεντιά, τόση εκ βαθέων εξομολόγηση και ειλικρινή αυτοκριτική σε μια ιστορία τόσο μικρή και τόσο προσωπική. Αυτή η Άλλη, η πραγματικά μεγάλη Αμερική!

Με δυο λόγια: Συνταξιούχος και χήρος, κακότροπος, μισάνθρωπος ακόμα και προς τα δικά του τα παιδιά. Μετά την κηδεία της γυναίκας του, μένει μόνος παρέα με έναν θηλυκό σκύλο. Δίπλα στη γειτονιά ζωσμένος από πρόσφυγες της Κορέας. Πλάσματα που του θυμίζουν έναν πόλεμο στον οποίο καλύτερα να μην είχε βρεθεί. Ξεχειλίζει από μίσος για κάθε τι που θυμίζει την Κορέα. Όμως ούτε με τα παιδιά του είναι συμφιλιωμένος. Έχει τους λόγους του: Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η περιουσία και τα κειμήλια από το σεντούκι της μητέρας. Ώσπου μια μέρα θ΄ αρχίσει η αλλαγή. Συμμορία θα επιτεθεί σε δύο μικρούς Κορεάτες. Οι μνήμες επιστρέφουν και ο Γουόλτ Κοβάλσκι βρίσκεται σε πόλεμο με τη νέα Αμερική.

«Gran Τorino». Η αυτοαναίρεση του Κλιντ Ίστγουντ Το γκρέμισμα του Dirty Ηarry Ό,τι πιο συγκινητικό έχει υπογράψει

ΒΑΘΜΟΙ=9 (Grande Εastwood)

• Βροχή από ταινίες, ποιος θα τις δει;

Βροχή οι ταινίες! Ελλάδα, ο ορισμός της παραδοξολογίας ακόμα και στην κινηματογραφική εμπορία!

«Η ιστορία του Ντεσπερό» (Τhe tale of Despereaux). Αnimation των Σαμ Φελ και Ρομπ Στιβενχάγκεν, μεταγλωττισμένο στα ελληνικά με τις φωνές των Σταύρου Σιούλη, Μάντυ Λάμπου, Τάσου Μασμανίδη, Χρήστου Θάνου κ.ά. Όπου αρουραίος που χάλα σε τη σούπα με αποτέλεσμα να τα κακαρώσει η βασίλισσα, καταδιώκεται στα έγκατα. Την ίδια στιγμή ένας μικρός ποντικός με αυτιά σαν τηγανίτες και που δεν φοβάται τίποτα, αποφα- σίζει να ανέλθει στον κόσμο των ανθρώπων κι έτσι γίνεται αγαπητός από την πριγκίπισσα. Έξυπνο, καλοκουρδισμένο, με ιδιαίτερο σκίτσο, ολίγον σκοτεινό και αρκούντως χιουμοριστικό.

ΒΑΘΜΟΙ=7 (ό,τι πρέπει για τον μικρό)

«Μικρές ελευθερίες» του Κώστα Ζάπα. Όπου πατέρας εκδίδει τα δυο του παιδιά και από πάνω τα λοιδορεί και τα χλευάζει. Απόπειρα μείγματος αρχαίας τραγωδίας (ας πούμε «Ηλέκτρα»), ψυχανάλυσης (Φρόιντ) και κινηματογραφικής πρωτοπορίας. Η μηχανή να παίζει, η σκηνή να επιμένει, τα πρόσωπα να υποδύονται κόντρα στον καθιερω- μένο κώδικα ερμηνείας. Έτσι η διαστροφή καταλήγει σωματική εκτροπή. Πολύ σωστά. Καλύτερη όλων η Μάρλεν Σαΐτη. Όμως το εγχείρημα υπονομεύεται από αφέλειες, αμηχανίες και ευκολίες που εκλαμβάνονται ως πρωτοπορίες!

ΒΑΘΜΟΙ=3 (ατελείωτη δυσφορία)

«Carousel». Δραματικό και ψυχολογικό θρίλερ του Σταμάτη Τσαρουχά (η τρίτη ελληνική ταινία της εβδομάδας, από ποσότητα πάμε καλά). Όπου νέα κοπέλα, με τραύμα από βιασμό στα εφηβικά της χρόνια, έχει αναλάβει τη φροντίδα ανήλικων παιδιών και ταυτοχρόνως μαζί με μια φίλη της έχει ανοίξει cafe για βιοπορισμό.

ΒΑΘΜΟΙ=2 (σκέτο δράμα)

Αυτό ως πρόθεση. Το αποτέλεσμα, άσε, καλύτερα να μην πω. Ένα πράγμα συμβουλεύω και το εννοώ. Σταμάτη, σου πάει η κωμωδία. Με το δράμα, δράμα και η ταινία.

«Ρush, το επικίνδυνο χάρισμα» (Ρush). Μεταφυσικό, χάρτινο θρίλερ του Πολ ΜακΓκίγκαν. Όπου άτομα με εξαιρετικές ικανότητες (τηλεκίνηση, προφήτες και άλλοι τέτοιοι) επιδίδονται σε κόλπα μαγικά.

Κάτι σαν τσίρκο με εναέριες πολεμικές τέχνες!

ΒΑΘΜΟΙ=3 (μακριά)

• Ιδού η αληθινή τρομοκρατία!

Από τη Δανία η δεύτερη καλύτερη ταινία. Μάλιστα. Η πιο αλλιώτικη αντιστασιακή, κατά των Γερμανών, ιστορία. Και πλαγίως ο θρίαμβος της αληθινής τρομοκρατίας. Ο ελληνικός τίτλος- «Μέρες θυμού»- την αδικεί. Προτιμότερος ο αυθεντικός. Με τα παρατσούκλια αυτών των ηρώων τρομοκρατών «Flame and Citron». Φλόγα και λεμόνι.

Αντίσταση λοιπόν στη Δανία τη χιτλερική. Ομολογώ με άφησε με το στόμα ανοικτό. Το περιστατικό που αφηγείται στέρεα και οργανωμένα μέχρι την τελευταία στιγμή ο Όλε Κρίστιαν Μάντσεν, είναι σοκαριστικό. Δύο νέοι, οργανωμένοι στην επίσημη (και όχι κομμουνιστική) αντίσταση, εκτελούν δωσίλογους, συνεργάτες και ναζί. Έτσι, εν ψυχρώ. Φάτσα φόρα. Χωρίς κουκούλες, μάσκες και μεταμορφώσεις. Χτυπάνε- ας πούμε- το κουδούνι και πυροβολούν στο ψαχνό χωρίς να καταλαβαίνουν Χριστό. Κορώνα γράμματα για ελευθερία. Τόσο σπάνιο, τόσο ηρωικό, τόσο απίστευτο και μοναδικό!

Πλαγίως η ιστορία παραπέμπει στη σύγχρονη τρομοκρατία. Τολμηρό αυτό. Ο Μάντσεν «διορθώνει» τις απόψεις που έχουμε για τον τρομοκρατικό συρφετό. Και πάει ακόμα πιο πέρα. Σε μια τέτοια κατάσταση, τίποτα δεν είναι καθαρό. Ο αρχηγός μπορεί να είναι πράκτορας του εχθρού. Και ο πράκτορας του εχθρού μπορεί να είναι σύμμαχος και φίλος του λαού. Γκρίζες ζώνες. Επομένως, το δίλημμα εφιαλτικό. Μπας και σκοτώνουν διπλούς πράκτορες που υπογείως δουλεύουν για τον ίδιο κοινό σκοπό; Μπας και είναι θύματα μιας αόρατης συνωμοσίας που βολεύει τους Γερμανούς; Αυτή η τραμπάλα ανάμεσα στο ψεύτικο και το πραγματικό, το κίβδηλο και το αυθεντικό, ανυψώνει το επίπεδο της ταινίας έξω από κάθε άλλη συνηθισμένη με θέμα την αντίσταση κατά των Γερμανών.

Γι΄ αυτό- και πολύ σωστά- το στυλ της ταινίας μοιάζει με φιλμ νουάρ από την κλασική αμερικανική φιλμογραφία. Γι΄ αυτό η αμφισημία. Γι΄ αυτό η σύγχυση και η αοριστία. Γι΄ αυτό στην κόψη του ξυραφιού η αντιστασιακή τρομοκρατία. Υποδειγματική η επιλογή αυτής της φόρμας. Υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τη φιλοσοφία που πηγάζει απ΄ αυτήν την ταινία. Ταυτόχρονα αναδεικνύει το πορτρέτο ενός αληθινού λαϊκού «τρομοκράτη». Απίστευτη αφοσίωση. Εξωφρενική αποφασιστικότητα. Πρωτοφανής ψυχραιμία. Μοναδική στοχοπροσήλωση. Ο ηρωισμός -λέει ο Μάντσεν- είναι γέννημα θρέμμα της ψυχής. Το σώμα απλώς ακολουθεί. Η πίστη, το αναντικατάστατο όπλο που και βουνά μετακινεί. Ψέματα; Αν διαβάσετε μερικά περιστατικά από την ελληνική Αντίσταση κατά των ναζί, θα νομίσετε πως είναι αποκυήματα μιας φαντασίας μακριά από τη Γη.

Αν τώρα κοντά σ΄ αυτά του περιεχομένου και της φόρμας προσθέσω την εξαιρετική ερμηνεία πρώτα του Θούρε Λίντχαρτ και έπειτα του γνωστού Μαντς Μίκελσεν, καθώς και τα κοστούμια, την ατμόσφαιρα και τους ρυθμούς της ταινίας, τότε οι «Μέρες θυμού» είναι μέσα στις ευχάριστες εκπλήξεις ενός τόσο φτωχού καιρού!

Με δυο λόγια: Δύο κολλητοί και αχώριστοι νέοι με παρατσούκλια Φλόγα και Λεμόνι, εκτελούν χωρίς ενδοιασμό συνεργάτες, δωσίλογους και ναζί στη Δανία του 1944. Υπογείως και πολύ μακρινά, η διαδρομή αυτή παραπέμπει στον Βutch Cassidy και τον Sundance Κid (Πολ Νιούμαν και Ρόμπερτ Ρέντφορντ του 1969). Όταν όμως αρχίζει να κυκλοφορεί η φήμη πως ο αρχηγός της οργάνωσης είναι αμφιβόλου ηθικής και πατριωτικού σκοπού, τότε μέσα τους αρχίζουν να γκρεμίζονται. Μήπως λειτουργούν σαν προβοκάτορες του εχθρού και μήπως σκοτώνουν ανθρώπους που με κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή υπηρετούν τον ίδιο με εκείνους πατριωτικό σκοπό;

«Μέρες θυμού». Αντίσταση και τρομοκρατία στη Δανία Αληθινή ιστορία Καλοφτιαγμένη σκηνοθεσία

ΒΑΘΜΟΙ=7 (ευχάριστη έκπληξη)

• Μυστήριο και μελόδραμα

«Μια ιστορία με θέμα την αγάπη» (Just another love story). Από τη Δανία και τον Όλε Μπόρνενταλ αυτή η στυλιστική και μυστηριώδης ιστορία. Όπου φωτογράφος και παντρεμένος με δυο παιδιά, ερωτεύεται το θύμα μιας αυτοκινητικής τραγωδίας. Έτσι και χωρίς να το καταλάβει τον εκλαμβάνουν οι γονείς και οι συγγενείς ως τον επίσημο εραστή της κοπέλας. Ένα πρόσωπο αινιγματικό ο οποίος έχει δολοφονηθεί στο Βιετνάμ. Όταν όμως ο νεκρός εμφανίζεται με το όνομα του φωτογράφου τότε το μπέρδεμα γίνεται εφιάλτης. Καλοφτιαγμένο αλλά το φινάλε έξω από το στυλ της ταινίας.

ΒΑΘΜΟΙ=6 1/2

(καλή σκηνοθεσία, μέτρια ιστορία)

«Επτά ζωές» (Seven Ρounds). Δραματική, καταθλιπτική ιστορία με σκηνοθέτη τον Γκάμπριελ Μουτσίνο και πρωταγωνιστές Γουίλ Σμιθ, Ροζάριο Ντόσον, Γούντι Χάρελσον. Επειδή δεν πρέπει να αποκαλύψω το φινάλε, ένα έχω να πω γι΄ αυτήν την ανθρώπινη τραγωδία. Κάποιος, ο οποίος προφανώς συναντήθηκε με τον θάνατο, έχει επιλέξει επτά πλάσματα προκειμένου να τους αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο. Η ίδια σκηνή με παραλλαγές επαναλαμβάνεται από την αρχή. Σοβαρές προθέσεις, μελοδραματική ιστορία.

ΒΑΘΜΟΙ=6 (ναι μεν, αλλά)

• Αδελφοί Κόεν made in Greece

Υπερβολικό; Μπορεί. Πάντως το ίδιο σενάριο μ΄ αυτό του «Γκίνες» αλλά με εξαιρετική επεξεργασία, καλύτερη παραγωγή και ανώτερη σκηνοθεσία, θα μπορούσε να έφερε την υπογραφή των αδελφών Κόεν. Το όνομα αυτού Αλέξης Καρδαράς.

Μετράω τα βήματα αυτού του διακριτικού και σπουδαίου γραφιά. Πριν από δέκα χρόνια κατεβαίνει με «Ληστεία» και Αντώνη Καφετζόπουλο με Μάνια Παπαδημητρίου. Ο προάγγελος του «Βank Βang». Μέσα στις ελάχιστες και διαφορετικές κομεντί που έγιναν τα τελευταία τριάντα χρόνια. Τι έγινε; Γυρίσαμε πλάτη και τον γράψαμε στα παλαιότερα των υποδημάτων μας. Τόσο καταλαβαίνουμε. Και ως Κοινό και ως Κριτική., Το 2005 «Η γυναίκα είναι σκληρός άνθρωπος» με την καλύτερη- και ανώτερη από το χλωμό «Στάκαμαν»- εμφάνιση του Αντώνη Καφετζόπουλου. Τώρα με το «Γκίνες» και εντός των προσεχών μηνών- όπως μαθαίνω- με τη δραματική ιστορία, σε σενάριο δικό του και με προσωρινό τίτλο «Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ» και σκηνοθέτη τον Φίλιππο Τσίτο. Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι.

Από τις γκίνιες θα γράψεις στο Γκίνες. Αυτό το μότο της ιστορίας. Από εδώ και το πνεύμα των Κόεν το οποίο υπερίπταται της ταινίας. Που πάει να πει γκαντεμιά. Φιλόδοξος στόχος. Για να υπηρετηθεί και να πραγματωθεί, τρία πράγματα απαιτεί. Πρώτον, υποδόριο, μαύρο, σαρκαστικό χιούμορ. Δεύτερον, αραχνούφαντη επεξεργασία. Και τρίτον, (κάτι που ισχύει για όλες τις ταινίες) ομοιογένεια στο στυλ και τη σκηνοθεσία. Δηλαδή, από μόνος του ο Καρδαράς τοποθετεί τον πήχυ πολύ, μα πολύ ψηλά. Αυτό το πρόβλημα, αυτή και η προσγείωση.

Γιατί ενίοτε το χιούμορ κάνει τραμπάλα μεταξύ Κόεν και φολκλόρ. Γιατί ο σαρκασμός ροκανίζεται από ένα φινάλε έξω από το ύφος της ιστορίας. Γιατί η επεξεργασία ήθελε περισσότερο χρόνο και ουσία. Και γιατί η ομοιογένεια κλονίζεται από το παροιμιώδες ελληνικό φολκλόρ.

Όμως να μην τον αδικώ. Η ιδέα και η πρώτη, σεναριακή γραφή, αξίζουν περισσότερο, απείρως περισσότερο, απ΄ όλες τις ελληνικές μπαλαφάρες που έχω δει. Και ακόμα, το καστ, με εξαίρεση τον Στέλιο Μάινα, είναι της πρώτης γραμμής. Από τον γκαντέμη Γιώργο Πυρπασόπουλο, μέχρι τον δολοφόνο Δημήτρη Αλεξανδρή, καθώς και τον Αντώνη Καφετζόπουλο (η σκηνή που ψαρεύει στη λίμνη εξαιρετικό αντίγραφο των Κόεν) καθώς και τη Μαρκέλα Γιαννάτου που με την αφέλειά της διαρκώς σε κάνει ν΄ ανησυχείς. Άραγε είναι τόσο χαζή ή το κορίτσι σχεδιάζει από πίσω να τους βγει; Α, ρε Αλέξη. Λίγο ακόμα και θα τους είχες πάρει τα σώβρακα!

Με δυο λόγια: Ένας γκαντέμης της πόκας ακούει τυχαία μια αποκάλυψη τρομερή. Σ΄ ένα χωριό της Ηπείρου έχουν θάψει τούβλα από χρυσάφι. Μια και δυο στο χωριό πηγαίνει αλλά αντί για χρυσάφι πάνω σε γραφική ταβέρνα πέφτει. Η οποία έχει κτιστεί πάνω ακριβώς στον χρυσό τάφο. Έλα όμως που ένας ψυχρός δολοφόνος ακολουθεί. Και έλα που το κορίτσι της ταβέρνας σκοτώνει δυο τρεις κατά λάθος. Όσο ψάχνει για χρυσάφι, τόσο σκάβει τον δικό του τάφο.

«Γκίνες». Μαύρη, σαρκαστική κομεντί Με καλύτερη επεξεργασία, Κόεν από Ελλάδα Με πλοκή αστυνομική Γ καντεμιάς ευαγγέλιο

• Του Δημήτρη Δανίκα, ΤΑ ΝΕΑ: Πέμπτη 26 Φεβρουαρίου 2009