«Η νέα ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι μια ιστορία χωρίς σύνορα, ένας απολογισμός του περασμένου αιώνα, μέσα από έναν έρωτα που προκαλεί τον χρόνο...» με αυτές τις αράδες περιγράφεται η «Σκόνη του χρόνου» στο δελτίο Τύπου που την συνόδευσε στη δημοσιογραφική της προβολή. Μεγάλες κουβέντες, που συνθλίβουν μια λεξούλα –την ιστορία με ι μικρό- η οποία ποτέ δεν μπόρεσε να βρει μια θέση βολική στο υπερωκεάνειο του Αγγελόπουλου που σηκώνει και πάλι άγκυρα για να διασχίσει τους ωκεανούς του χρόνου. «Η Ιστορία» (με Ι κεφαλαίο) «μας πέταξε στο περιθώριο», μονολογεί στο κατάστρωμα ένας από τους βασικούς χαρακτήρες της ταινίας...
Ο Αγγελόπουλος περιπλανιέται σαν ξένος μέσα στη ζώσα πραγματικότητα σκηνοθετώντας χωρίς έμπνευση μια χαοτική ταινία, ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος της. Βασανιστικά κοινότοπη γύρω από τα ίδια μοτίβα και τις ίδιες εμμονές, που στοιχειώνουν εδώ και χρόνια έναν δημιουργό ανήμπορο να ανανεωθεί. Το σημαντικό στη «Σκόνη του χρόνου» δεν είναι η σχέση του Αγγελόπουλου με την Ιστορία, αλλά η σχέση του ιδίου με την τέχνη του. Η αδυναμία του να δημιουργήσει μια μυθοπλασία απαλλαγμένη από τον ναρκισσισμό του σκηνοθέτη - υπερανθρώπου. Δεκανίκι σ’ αυτό το μετέωρο βήμα του είναι η ποίηση, αλλά κι εκείνη μάταια αναζητά περιεχόμενο σε ξύλινα λόγια και επιτηδευμένες εικόνες.
Την αυγή του ’70 ο Αγγελόπουλος αποσπάστηκε από το σώμα του λεγόμενου παλιού ελληνικού κινηματογράφου: μιας βιοτεχνίας που παρήγε διαρκώς το ίδιο προϊόν με διαφορετική κάθε φορά ετικέτα. Σήμερα εμφανίζεται σαν εξόριστος σε ένα τοπίο όπου η ομίχλη καλύπτει, τεχνηέντως, τις ρυτίδες ενός κουρασμένου σινεμά.
Στη σκιά...
Το 1974, στον «Θίασο», που αναγνωρίζεται διεθνώς ως μια κορυφαία ταινία, ο Αγγελόπουλος χρησιμοποίησε τη μέθοδο του Μπρεχτ για να αποφορτίσει από το συναίσθημα μια εικόνα της Ελλάδας βαθιά τραυματισμένης και διχασμένης από τον Εμφύλιο. Στη σκιά της Ιστορίας, ο «Θίασος» ήταν αυτάρκης και εύφλεκτος. Δεν χρειαζόταν τον προσωπικό και υπαρξιακό ψίθυρο του δημιουργού για να ανασάνει. Ο Αγγελόπουλος στάθηκε σε απόσταση από τα δρώμενα, ακολουθώντας σαν ένας ψυχρός παρατηρητής ένα μπουλούκι λαϊκών θεατρίνων που μετέφεραν σε διάφορες πόλεις την παράσταση της «Γκόλφως». Ηταν ένας μοντέρνος σκηνοθέτης - δημιουργός (σε αντίθεση με τον σκηνοθέτη - τεχνίτη της τότε ελληνικής κινηματογραφικής βιοτεχνίας) που προκαλούσε τον θεατή σε μια πρωτόγνωρη εμπειρία: το ταξίδι στο χώρο παίρνει διαστάσεις μιας περιπέτειας στο χρόνο, στην οποία ο άνθρωπος είναι μια μικροσκοπική τραγική φιγούρα καθώς παρασύρεται από τη ροή των ιστορικών γεγονότων. Η χαρά, ο πόνος και η μελαγχολία σε ατομικό επίπεδο παράγουν συγκίνηση και όχι νόημα και γι’ αυτό δεν έχουν βαρύνουσα σημασία. Στο νέο τοπίο για τον ελληνικό κινηματογράφο, που φάνηκε στον ορίζοντα με τον Αγγελόπουλο, το νόημα των εικόνων βρίσκεται στη σιωπή και τη μελαγχολία του ελλαδικού τοπίου, που μετατρέπεται σε σκηνικό μιας σύγχρονης τραγωδίας.
...και στη σκόνη της Ιστορίας
Το 1984, στο «Ταξίδι στα Κύθηρα», ο Αγγελόπουλος εγκατέλειψε την ουδετερότητα του ασυγκίνητου παρατηρητή. Μπήκε ο ίδιος μέσα στο κάδρο του, άλλοτε κυνηγώντας τη σκιά του σε προσωπικές ιστορίες με φόντο την Ιστορία, κι άλλοτε φλερτάροντας με την ποίηση. Δεν έπαψε ποτέ να μιλάει για τα όνειρα και τις χίμαιρες της Αριστεράς, όμως, στην πραγματικότητα οι ταινίες του είχαν έναν επικαιρικό χαρακτήρα. (Παράδειγμα, το «Βλέμμα του Οδυσσέα», που συνέπεσε με τα 100 χρόνια του κινηματογράφου, έχει ως φόντο τον πόλεμο στα Βαλκάνια αλλά ως πυρήνα της πλοκής και του προβληματισμού του Αγγελόπουλου την αθωότητα του «πρώτου βλέμματος» μέσα από την κάμερα των αδελφών Μανάκη.)
Στη «Σκόνη του χρόνου» ο Αγγελόπουλος ακολουθεί το alter ego του, τον Γουίλεμ Νταφόε, σαν να παρατηρεί το είδωλό του σε ένα σπασμένο καθρέφτη. Ενας Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης, ο Α, προσπαθεί να ολοκληρώσει ένα φιλμ γύρω από την ιστορία του πατέρα του και της μητέρας του. Παράλληλα, θέλει να χτίσει μια γέφυρα ουσιαστικής επικοινωνίας με την έφηβη κόρη του. Με άξονα αυτό το σχήμα ο Αγγελόπουλος ταξιδεύει σε Ευρώπη και Αμερική διατρέχοντας μια περίοδο από το θάνατο του Στάλιν μέχρι σήμερα.
Η ταινία είναι ένας κύκλος. Ανοίγει στη Ρώμη στα στούντιο της Τσινετσιτά και κλείνει σε ένα διαμέρισμα στο γκρίζο Βερολίνο. Στο ενδιάμεσο γινόμαστε θεατές μιας άναρθρης ιστορίας με κεντρικό πρόσωπο τη μητέρα του Α, την Ελένη, που βρίσκεται ανάμεσα σε δυο άντρες, τον Ελληνα Σπύρο (ο πατέρας του Α) και τον Εβραίο Γιάκομπ. Η Σιβηρία των γκουλάγκ, η Αμερική του Γουότεργκεϊτ και του Βιετνάμ, ο Καναδάς, το Βερολίνο είναι οι σταθμοί στο χώρο και στο χρόνο. Ο Αγγελόπουλος επαναλαμβάνεται κουραστικά βαδίζοντας ανάμεσα στα θραύσματα της δικής του εικόνας. Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μονολογεί παραληρηματικά για το παρελθόν (η μητέρα Ελένη). Προς το τέλος στέκει αμήχανος μπροστά στο μέλλον (η κόρη Ελένη). Σε αυτή την οδύσσειά του πέτυχε ένα ρεκόρ: χρειάστηκε 125 λεπτά της ώρας για λίγα δευτερόλεπτα αληθινής συγκίνησης. Τόσο διαρκεί η σκηνή του τέλους της «Σκόνης του χρόνου». Η μοναδική που πάλλεται από αληθινά συναισθημάτα.
Δείτε
«Η Σκόνη του χρόνου» (2008)
Η 13η ταινία του Θ. Αγγελόπουλου έχει πρωταγωνιστές τον Γουίλεμ Νταφόε, τον Μισέλ Πικολί και την Ιρέν Ζακόμπ, Μπρούνο Γκαντζ. Η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου λειτουργεί σαν ραχοκοκαλιά. (Προβάλλεται στις αίθουσες).
«Ο θίασος» (1974)
Το Α και το Ω του Θ. Αγγελόπουλου. Η πρώτη φορά που το ελληνικό σινεμά ταξίδεψε πέρα από τα ελληνικά σύνορα, όχι σαν εύπεπτη ηθογραφία, αλλά σαν αισθητικό γεγονός που πλούτισε τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Η σκηνή του γαμήλιου τραπεζιού στην παραλία που διακόπτεται βίαια κι όπου για πρώτη και μοναδική φορά το φως του ήλιου σκίζει σαν χαρακιά τη μουντή εικόνα της Ελλάδας, είναι σκηνή ανθολογίας. (Σε dvd από τη New Star)
Για μια πληρέστερη εικόνα της διαδρομής του Θ. Αγγελόπουλου αναζητήστε άλλες 6 ταινίες του που έχουν κυκλοφορήσει σε dvd. Συγκεκριμένα: «Μέρες του 36» (1972), «Τοπίο στην ομίχλη» (1988), «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» (1991), «Το βλέμμα του Οδυσσέα» (1995), «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» (1998), «Το λιβάδι που δακρύζει» (2004).
- Του Δημητρη Μπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/02/2009
No comments:
Post a Comment