«Εμφανιζόμαστε ως χαζούλες, σέξι, άβουλες»

• Η Νταϊάν Πέρκις, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ερευνά τους γυναικείους χαρακτήρες στον σύγχρονο κινηματογράφο

Βουτηγμένες στον καταναλωτισμό. Εμμονικές με τους άνδρες. Υστερικές με το βάρος τους. Οι ηρωίδες στις περισσότερες δημοφιλείς ταινίες του Χόλιγουντ σπάνια ξεφεύγουν από αυτήν τη στερεοτυπική παρουσίαση. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει σε μελέτη της η Νταϊάν Πέρκις καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που μίλησε στην «Κ» για το τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις σύνθετες και ολοκληρωμένες προσωπικότητες που καλούνταν να ενσαρκώσουν ηθοποιοί, όπως η Κάθριν Χέμπουρν και την ανερμάτιστη και χαζοχαρούμενη Μπρίτζετ Τζόουνς της Ρενέ Ζελβέγκερ. «Μέσα στα τελευταία 50 χρόνια η βιομηχανία του θεάματος έχει μετατρέψει τους γυναικείους χαρακτήρες στο απαύγασμα της ηλιθιότητας, που ασχολούνται μόνο με το πώς θα ψωνίσουν και θα μείνουν αδύνατες», τονίζει η Πέρκις, που δημοσίευσε συμπεράσματα της έρευνας στην εφημερίδα Observer.

— Πώς σας ήρθε η ιδέα να κάνετε μια έρευνα για τους γυναικείους ρόλους στο σύγχρονο κινηματογράφο, ιδιαίτερα τις παραγωγές του Χόλιγουντ;

— Πηγαίνω πολύ συχνά στον κινηματογράφο και δεν υπάρχει τίποτα πιο ενοχλητικό από το να αφιερώνεις χρόνο και χρήμα για να δεις μια πραγματικά κακή ταινία, όπου οι γυναίκες παρουσιάζονται όλο και πιο ανόητες με την πάροδο του χρόνου. Πάνε πια οι εποχές όπου οι γυναίκες εμφανίζονταν ισοδύναμες με τους άνδρες, σε γοητευτικά επί της οθόνης παιχνίδια για το ποιος θα πάρει το πάνω χέρι στη σχέση. Ποιος δεν θυμάται με νοσταλγία τις «μάχες» μεταξύ Κάθριν Χέμπουρν και Σπένσερ Τρέισι; Αντ’ αυτού βλέπουμε συνήθως μια εξοργιστικά ηλίθια πρωταγωνίστρια, που σου έρχεται να σηκωθείς να φωνάξεις: «Επιτέλους ξύπνα και κάνε κάτι με τη ζωή σου!».

• Το Χόλιγουντ

— Γιατί οι χολιγουντιανές παραγωγές προβάλλουν αυτό το πρότυπο γυναίκας;

— Διότι το Χόλιγουντ απέτυχε να προσελκύσει ταλαντούχες γυναίκες δημιουργούς, σεναριογράφους, παραγωγούς και σκηνοθέτες. Την εποχή των μεγάλων στούντιο τα πράγματα ήταν καλύτερα. Είναι πολύ λογικό λοιπόν για τις γυναίκες από τη στιγμή που δεν έχουν λόγο στην προετοιμασία και την υλοποίηση μιας ταινίας, να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα. Να εμφανιζόμαστε ως χαζούλες, σέξι, άβουλες ή γλυκερές, διότι έτσι θέλουν να μας βλέπουν οι άνδρες που φτιάχνουν τις ταινίες ή αποτελούν το ανδρικό κοινό που πηγαίνει στον κινηματογράφο. Ποιος όμως μπορεί να αρνηθεί ότι και στην πραγματική ζωή δυστυχώς οι γυναίκες ζουν σε ένα κλίμα ήττας και απαισιοδοξίας; Στο δικό μου επάγγελμα τουλάχιστον, βλέπω ότι οπισθοχωρούμε και ότι οι νέες κοπέλες ενθαρρύνονται να αγκαλιάσουν πρότυπα συμπεριφοράς που ήταν κυρίαρχα πριν από δεκαετίες

— Μήπως όμως το κινηματογραφικό στερεότυπο αυτό απηχεί αλλαγές μέσα στην ίδια την κοινωνία;

— Ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι άνθρωποι στρέφονται ξανά στις βολικές οικογενειακές αξίες που είχαμε στο παρελθόν και αυτό μπορεί να δυσχεράνει ακόμα περισσότερο τη θέση της γυναίκας. Να νιώθει δηλαδή ότι οφείλει να αφήσει τη δουλειά, στην οποία έτσι και αλλιώς δεν κερδίζει πολλά, και να μείνει σπίτι να αναθρέψει τα παιδιά. Στη Βρετανία υπάρχει αυτό το φαινόμενο που ονομάζεται yummy mammy. Μην θεωρήσετε ότι έχει να κάνει με την ειλικρινή ανάγκη κάποιων γυναικών να αφιερωθούν πραγματικά στην οικογένεια. Αντιθέτως, είναι οι περιπτώσεις όπου οι άνδρες εξαγοράζουν την παρουσία της γυναίκας στο σπίτι, δίνοντάς τους έναν μισθό που τον χαλάνε σε ψώνια, γυμναστήρια και κομμωτήρια. Αντί οι ταινίες να προβάλουν υγιή πρότυπα για τις γυναίκες τις ωθούν όλο και περισσότερο σε αυτόν τον τρόπο ζωής.

• Αντιφεμινισμός

— Θεωρείτε ότι για τη θλιβερή παρουσίαση των γυναικών οφείλεται το ότι ξέπεσαν τα φεμινιστικά ιδεώδη;

— Είτε το θέλουμε είτε όχι ζούμε σε μια περίοδο όπου θριαμβεύει ο αντιφεμινισμός και οι γυναίκες αποτυπώνονται στο σέλιλοϊντ και όχι, μόνο με τρόπο φανερά υποτιμητικό για τα μέχρι σήμερα κοινωνικά τους επιτεύγματα. Οπωσδήποτε έχει γίνει μεγάλη πρόοδος στις κατακτήσεις των γυναικών. Από την άλλη πλευρά, διδάσκω σε κολέγιο στην Οξφόρδη και δεν έχω δει να αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών που έχουν μόνιμες θέσεις διδασκαλίας ούτε οι μισθοί των γυναικών έχουν εξισωθεί με τους μισθούς των ανδρών στην αγορά εργασίας. Σε κάθε τάξη έχω μπροστά μου μερικές από τις πιο προικισμένες κοπέλες στη Βρετανία, αλλά και το εξωτερικό. Κι όμως διαπιστώνω ότι πολύ συχνά έχουν ψυχολογικά προβλήματα με το φαγητό, την εμφάνιση, την αυτοπεποίθησή τους. Σπάνια το βλέπω στους συμφοιτητές τους.

— Η διαπίστωσή σας ότι οι γυναίκες αποτυπώνονται με τρόπο αναντίστοιχο της πραγματικότητας αφορά μόνο το Χόλιγουντ;

— Δυστυχώς βλέπουμε ακόμα και στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, που μέχρι τώρα κρατούσε αντίσταση σε αυτά τα πρότυπα με εκπληκτικά φιλμ. Μιλώ τουλάχιστον για αρκετές βρετανικές ταινίες που έχω δει – όπου μας παρουσιάζουν δυστυχώς ως νευρωτικές και χαζές.

— Οι καθημερινές γυναίκες με καριέρα και οικογένεια επηρεάζονται από τις ταινίες;

— Δεν ανησυχώ για εκπροσώπους του ασθενούς φύλου που έχουν μια ορισμένη ηλικία και πορεία. Σκέφτομαι όμως τι είδους στερεότυπα σχηματίζει στο μυαλό της η οκτάχρονή μου κόρη που βλέπει κάποιες από αυτές τις ταινίες, όπως το «Εξομολογήσεις μιας shopaholic». Σ’ αυτήν την ηλικία είναι κανείς πολύ πιο ευάλωτος για την εικόνα του και ύστερα από λίγα χρόνια, τα κορίτσια μπορεί να αναπτύξουν σύνδρομα ανορεξίας ή βουλιμίας. Είναι τρομακτικό να επιστρέφει η κόρη μου σπίτι από μια ταινία που είδε με τις φίλες της και να με ρωτάει συνέχεια αν είναι παχιά. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε πόσο ισχυρά είναι τα πρότυπα απεικόνισης. Στα νησιά Φίτζι δεν είχαν δει ποτέ αμερικανικά τηλεοπτικά προγράμματα και μόλις αυτά άρχισαν να προβάλλονται μέσα σε 18 μόνο μήνες πολλές έφηβες ανέπτυξαν διαταραχές που σχετίζονταν με το φαγητό.

Νευρώσεις

— Μήπως σπανίζουν οι ταινίες με πιο σύνθετους χαρακτήρες στην εποχή μας;

— Ορισμένοι παραγωγοί του Χόλιγουντ λένε απροκάλυπτα ότι δεν θέλουν να κάνουν ταινίες με πιο σοβαρά θέματα, διότι απευθύνονται σε μικρότερο κοινό. Ετσι καταντάμε να βλέπουμε συνέχεια γυναίκες που ζουν μέσα στις νευρώσεις τους. Ας πάρουμε λ.χ. το ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόους που είναι μια χαλαρωτική ανάλαφρη κωμωδία, η οποία όμως παρουσιάζει μια ανερμάτιστη ηρωίδα που δεν έχει ιδέα τι θέλει να κάνει στη ζωή της και άγεται και φέρεται από τους άνδρες. Το πιο θλιβερό είναι ότι πιστεύουμε σήμερα ότι για να διασκεδάσουμε στον κινηματογράφο πρέπει να δούμε τη βλακεία προσωποποιημένη και ότι μια ταινία με πιο περίπλοκους χαρακτήρες δεν θα είχε απήχηση.

— Οι άνδρες πώς απεικονίζονται;

— Οχι στα δικά μας χάλια. Οποιος και αν είναι ο χαρακτήρας που υποδύονται συνήθως έχουν ψυχραιμία και συγκρότηση. Στην ταινία ο «Διάβολος φορούσε Πράντα» βλέπουμε την Μέριλ Στριπ ως απόλυτα εξουσιαστική, την κοπέλα που δουλεύει μαζί της να τα έχει χαμένα για τη μισή ταινία και τον φίλο της να είναι πολύ πιο ώριμος και να θέλει να γίνει σεφ και να το πετυχαίνει στο τέλος.

• Συνέντευξη στη Μαργαριτα Πουρναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/02/2009