Thursday, February 12, 2009

Η Οδύσσεια εκείνων που η ιστορία πέταξε στο περιθώριο

ΚΡΙΤΙΚΗ: ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 12/02/2009

Εξαιρετική η νέα κινηματογραφική βδομάδα με μερικές πολύ καλές ταινίες. Επικεφαλής, η αριστουργηματική «Η σκόνη του χρόνου» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που την ακολουθούν η ρωσική «12» του Νικήτα Μιχάλκοφ, η αμερικανική «Φροστ/Νίξον» του Ρον Χάουορντ και η δανέζικη «Πορεύσου εν ειρήνη, Τζαμίλ» του Ομάρ Σαρκάουι. Στο πρόγραμμα και η περιπέτεια «Εναντίωση» του Εντουαρντ Ζούικ και η κωμωδία «Ροζ πάνθηρας 2» του Χάραλντ Σβαρτ.
  • Η σκόνη του χρόνου
Ελλάδα, 2008. Σκηνοθεσία-σενάριο: Θόδωρος Αγγελόπουλος. Ηθοποιοί: Γουίλεμ Νταφόε, Μπρούνο Γκανζ, Μισέλ Πικολί, Ιρέν Ζακόμπ, Κριστιάνε Πάουλ, Ρένη Πιττακή. 125' ****** Οι ελπίδες και οι απογοητεύσεις της Αριστεράς μέσα από την ιστορία ενός σκηνοθέτη που προσπαθεί να κινηματογραφήσει την Οδύσσεια των γονιών στα 50 πιο κρίσιμα χρόνια του 20ού αιώνα, σε μιαν από τις πιο συγκινητικές και όμορφες ταινίες του Αγγελόπουλου.

Με μια εικόνα στην είσοδο των στούντιο της Cinecitta αρχίζει η νέα ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που ξεκίνησε με «Το λιβάδι που δακρύζει». Εδώ, ο χωρίς όνομα Ελληνοαμερικανός ήρωας (Γουίλεμ Νταφόε) είναι σκηνοθέτης κινηματογράφου και φτάνει στα ιταλικά στούντιο για να μοντάρει σκηνές από μια ταινία που γύρισε για την Οδύσσεια των γονιών του. Ταινία που, στη συνέχεια, είτε γυρίζεται είτε περνάει απλά από το μυαλό του σκηνοθέτη. Εδώ, ο κινηματογράφος, σ' αντίθεση με το θέατρο που ήταν στο επίκεντρο του «Θιάσου», είναι στο επίκεντρο της ταινίας.

Ο πρωταγωνιστής-σκηνοθέτης αναπολεί την Οδύσσεια της μητέρας του, Ελένης (Ιρέν Ζακόμπ), πρώτα στην Τασκένδη κι αργότερα στην εξορία της στη Σιβηρία, κοντά σ' έναν Εβραίο σύντροφο, τον Γιάκομπ (Μπρούνο Γκανζ), που της παραστέκεται, ενώ ο πατέρας του, Σπύρος (Μισέλ Πικολί), την αναζητεί στην Ευρώπη κι αργότερα στον Καναδά, όπου η Ελένη και ο Γιάκομπ καταφεύγουν μετά την απελευθέρωσή τους. Μέσα από κάθε πλάνο περνάει, με γλαφυρότητα και με εικαστικά λαμπρά πλάνα (η έξοχη, όπως πάντα, φωτογραφία είναι του Ανδρέα Σινάνου), με την εξαίσια, υποβλητική μουσική της Ελένης Καραΐνδρου, η ζωή όπως τη φαντάζεται και την κινηματογραφεί ο σκηνοθέτης-ήρωας. Η ταινία που κυλάει μπροστά στα μάτια μας είναι, όπως και η ζωή, ένα με το παρελθόν, το παρόν, ακόμη και με το μέλλον. Για τον Αγγελόπουλο ο χρόνος, όπως και στον Προυστ ή τον Τ.Σ. Ελιοτ (time present, and time future, is in time present, μας λέει ο ποιητής) κυλάει αρμονικά, ανεμπόδιστα, παρασέρνοντάς μας στη δίνη του, πριν καθίσει σ'αυτόν η καταστροφική σκόνη του. Οπως ακριβώς και η ζωή. Μόνο που η ζωή είναι δεμένη με την ίδια την Ιστορία της Ελλάδας -και όχι μόνο- στη διάρκεια περίπου 50 χρόνων: από την εποχή του εμφύλιου και τους αυτοεξόριστους κομμουνιστές στην Τασκένδη, περνώντας από το θάνατο του Στάλιν και φτάνοντας ώς την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα.

Πενήντα χρόνια ενός αιώνα ελπίδων και απογοητεύσεων, όπως τονίζει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, με τα ρημαγμένα κορμιά των αγωνιστών μιας προδομένης ιδεολογίας, με εκείνους που πίστεψαν στο όνειρο και την αλλαγή, να τους πετάει στο περιθώριο η ιστορία, όπως χαρακτηριστικά λέει σε μια στιγμή ένα από τα πρόσωπα της ταινίας. «Ονειρευτήκαμε έναν άλλο κόσμο» θα πει ο Γιάκομπ, για να φτάσουμε πού; Ο Στάλιν πεθαίνει (παρακολουθούμε την αναγγελία του θανάτου του στην Τασκένδη, σε μια από τις πιο συναρπαστικές, μαζί συγκλονιστικές σκηνές της ταινίας), τα αγάλματά του κρύβονται σε αποθήκες και υπόγεια (σε μια σκηνή που θυμίζει τα άχρηστα αντικείμενα που μάζευε ο πολίτης Κέιν στην ταινία του Γουέλς), οι ήρωες του '40 είτε φυλακίζονται είτε εξορίζονται είτε πεθαίνουν, ακόμη και τα παιδιά τους θέλουν να πεθάνουν (η σπαραχτική σκηνή με το κοριτσάκι στην άκρη του ανοιχτού παραθύρου ενός μισογκρεμισμένου κτηρίου, σκηνή που θυμίζει το απελπισμένο αγόρι στη «Γερμανία, έτος μηδέν» του Ροσελίνι). Ο σύγχρονος κινηματογράφος, από τον Ντράγιερ και τον Γουέλς μέχρι τον Αντονιόνι και τον Οζου, περνάει μπροστά στα μάτια μας, σε κάθε πλάνο.

Για τον Αγγελόπουλο, ο χρόνος είναι ανελέητος. Ο νέος αιώνας παραμένει το ίδιο προβληματικό τοπίο σε ομίχλη. Τελικά, όμως, η Ελένη θα πεθάνει για να δώσει τη θέση της σε μιαν άλλη Ελένη. Η συγκίνηση είναι άμεση, ατόφια, κομμάτι αναπόφευκτο της πραγματικότητας. Η Αριστερά, είτε το θέλουμε είτε όχι, κινδυνεύει να γλιστρήσει κάτω από τη σκόνη του χρόνου. Μόνο μια νέα Ελένη ίσως μπορέσει να την αναστήσει, μας λέει, με τον πιο άμεσο, συγκινητικό, δυνατό μαζί και όμορφο τρόπο ο σκηνοθέτης.
  • 12
Ρωσία, 2007. Σκηνοθεσία: Νικήτα Μιχάλκοφ. Σενάριο: Μιχάλκοφ, Βλαντιμίρ Μοϊσένκοφ, Αλεξάντερ Νοβότσκι, από θεατρικό έργο του Ρέτζιναλντ Ρόουζ. Ηθοποιοί: Σεργκέι Μακοβέτσκι, Σεργκέι Γκαρμάς, Αλεξέι Πετρένκο, Νικήτα Μιχάλκοφ. 159' ***** Ελεύθερη διασκευή της αμερικανικής ταινίας του Σίντνεϊ Λουμέτ, που ο Μιχάλκοφ μεταφέρει στη σύγχρονη Ρωσία, μετατρέποντάς την σε κριτικό σχόλιο πάνω στον ρατσισμό αλλά και τον πόλεμο.

Μια πολύ πετυχημένη, ελεύθερη διασκευή της αμερικανικής ταινίας του Σίντνεϊ Λουμέτ, βασισμένης στο θεατρικό έργο του Ρέτζιναλντ Ρόουζ, μεταφερμένη στη Ρωσία, έφτιαξε ο Ρώσος σκηνοθέτης Νικήτα Μιχάλκοφ («Ψεύτης ήλιος»). Στο εδώλιο ένας νεαρός Τσετσένος που κατηγορείται για το φόνο του Ρώσου αξιωματικού που τον υιοθέτησε.

Ο Μιχάλκοφ έστησε το προσωρινό δωμάτιο, όπου συνεδριάζουν οι ένορκοι, σ' ένα τεράστιο παλιό σχολείο, με τους 12 ενόρκους (ανάμεσά τους κι ο ίδιος) να πηγαινοέρχονται και να συζητούν ατελείωτα, μέσα από συγκρουόμενους, καλογραμμένους διαλόγους, βγάζοντας στην επιφάνεια ρατσιστικά και άλλα κατάλοιπα, ενώ ταυτόχρονα παρεμβάλλει, πολύ έξυπνα, φριχτές σκηνές από τον πόλεμο στην Τσετσενία.

Οι συζητήσεις ανάμεσα στους ενόρκους προσφέρουν μερικές από τις καλύτερες σκηνές της ταινίας: ο ρατσιστής σοφέρ που συγκρούεται μ' έναν τηλεοπτικό παραγωγό, βάζοντάς τον, κάποια στιγμή, σε μια αναπηρική καρέκλα και σπρώχνοντάς τον επικίνδυνα σε σημείο που τον τρομοκρατεί, ένας Εβραίος που αρχίζει να μιλά για το Ολοκαύτωμα ή ο ίδιος ο Μιχάλκοφ, στο φινάλε, που καταφέρνει ν' ανατρέψει, δεξιότεχνα, όλα όσα προηγήθηκαν. Καταφέρνοντας, τελικά, να μετατρέψει το συναρπαστικό αυτό ψυχολογικό θρίλερ σε αλληγορία πάνω στην αναζήτηση της αλήθειας αλλά και στη σύγχρονη ρωσική κοινωνία και την πτώση των αξιών της.
  • Φροστ/Νίξον
Frost/Nixon. ΗΠΑ, 2008. Σκηνοθεσία: Ρον Χάουορντ. Σενάριο: Πίτερ Μόργκαν, από το θεατρικό του έργο. Ηθοποιοί: Φρανκ Λαντζέλα, Μάικλ Σιν, Κέβιν Μπέικον, Ολιβερ Πλατ. 122' ****½ - Οι τέσσερις αποκαλυπτικές συνεντεύξεις του έκπτωτου Αμερικανού προέδρου με τον Βρετανό παρουσιαστή Ρόμπερτ Φροστ, σε μια σωστά σκηνοθετημένη ταινία, με κύριο ατού την εκπληκτική ερμηνεία του Φρανκ Λαντζέλα στο ρόλο του Νίξον.

Μετά τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα «Νίξον» του Ολιβερ Στόουν, έρχεται η νέα αυτή ταινία του Ρον Χάουορντ, βασισμένη στη θεατρική διασκευή της πρώτης, μετά την παραίτησή του, συνέντευξης που έδωσε ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον στον διάσημο Βρετανό παρουσιαστή Ρόμπερτ Φροστ, με τη σειρά της βασισμένη στο θεατρικό έργο του Πίτερ Μόργκαν («Η βασίλισσα»).

Η αποκαλυπτική συνέντευξη, που είχε τεράστια επιτυχία όχι μόνο στην Αμερική αλλά παγκόσμια -την παρακολούθησαν περισσότεροι από 45 εκατομμύρια θεατές- αποτελείται στην πραγματικότητα από τέσσερις μαραθώνιες συνεντεύξεις του έκπτωτου προέδρου με τον Φροστ, όπου ο Νίξον, έχοντας πληρωθεί συνολικά 600 χιλιάδες δολάρια, δέχτηκε να μιλήσει πιστεύοντας πως θα έβρισκε την ευκαιρία να εξηγήσει στον αμερικανικό λαό την ορθότητα της πολιτικής του και να καταφέρει να εξιλεωθεί.

Τα αποτελέσματα των τριών πρώτων συνεντεύξεων έδειχναν τη ζυγαριά να γέρνει επικίνδυνα προς το πλευρό του Νίξον, ώσπου με την τέταρτη, όπου η συζήτηση στράφηκε στην υπόθεση Γουοτεργκέιτ, ο Φροστ στρίμωξε τόσο τον Νίξον, ώστε ο 37ος πρόεδρος, μέσα από έξυπνα φωτογραφημένα πλάνα, ιδρώνοντας, κοντοστέκοντας και μιλώντας με τρεμάμενη φωνή (στοιχεία που τόνισε ιδιαίτερα στην εξαιρετική ερμηνεία του ο Λαντζέλα), παραδέχτηκε τελικά τα λάθη του αλλά και τη συνενοχή του στο περιβόητο σκάνδαλο.

Ο Ρον Χάουορντ υπηρέτησε σωστά το καλογραμμένο, με χιούμορ αλλά και διεισδυτικότητα σενάριο του Μόργκαν, αποσπώντας πολύ καλές ερμηνείες από όλους τους ηθοποιούς του, ιδιαίτερα όμως από τον Φρανκ Λαντζέλα, που κυριολεκτικά μπαίνει στο πετσί του έκπτωτου προέδρου -ρόλο για τον οποίο έχει προταθεί για Οσκαρ.
  • Πορεύσου εν ειρήνη, Τζαμίλ
Go With Peace Jamil. Δανία, 2007. Σκηνοθεσία: Ομάρ Σαρκάουι. Σενάριο: Σαρκάουι και Μόγκενς Ρούκοβ. Ηθοποιοί: Ελίας Σαμίρ Αλ-Σομπέχι, Χαλίντ Αλσουμπέιχι, Σαλάχ ελ Κούσα. 90' **** Το μίσος ανάμεσα σε δύο αντιμαχόμενες φυλές Αράβων θα οδηγήσει σε τριωδία σεξπιρικών διαστάσεων, σε ένα γυρισμένο με ρεαλισμό, χωρίς μελοδραματισμούς ή υποχωρήσεις στην εμπορικότητα, θρίλερ.

Η σύγκρουση Αράβων δύο διαφορετικών φυλών στη σύγχρονη Δανία είναι στο επίκεντρο της ταινίας που γύρισε ο εγκαταστημένος στη Δανία Παλαιστίνιος ηθοποιός-σκηνοθέτης Ομάρ Σαρκάουι. Το μίσος ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες, κατοίκους στην ίδια γειτονιά της Κοπεγχάγης, μίσος που οδηγεί σε αιματηρές εκδικήσεις, προσπαθεί να σταματήσει ο πατέρας του Τζαμίλ του τίτλου, παρ' όλο που σιίτες σκότωσαν τη γυναίκα του. Παρά τις προσπάθειες του Τζαμίλ να συνεχίσει τη βεντέτα, ο πατέρας του καταφέρνει κάποια στιγμή να πείσει έναν από τους αρχηγούς των σουνιτών να βρουν τρόπο ειρηνικής συμβίωσης. Μόνο που απρόβλεπτα γεγονότα θα οδηγήσουν σε τραγωδία...

Ο Σαρκάουι χρησιμοποιεί στοιχεία του «Δόγματος» για να αφηγηθεί την ιστορία του, επιμένοντας σε μια ρεαλιστική, χωρίς φτιασίδια, απεικόνιση, με μικρές, σφιχτοδεμένες σκηνές, για να φτιάξει το συναρπαστικό αυτό θρίλερ του.
  • Εναντίωση
Defiance. ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Εντουαρντ Ζούικ. Σενάριο: Ζούικ και Κλέιτον Βρομάν. Ηθοποιοί: Ντάνιελ Κρεγκ, Λιβ Σράιμπερ, Τζέιμι Μπελ, Αλέξα Ντάβανος. 136' **½ - Στη Λευκορωσία, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μια ομάδα Εβραίων αντιμετωπίζει με τον δικό της τρόπο τους ναζί, σε μια άνιση περιπέτεια.

Την αληθινή ιστορία μιας ομάδας Εβραίων της Λευκορωσίας που, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, κρύφτηκαν στο δάσος όπου δημιούργησαν τη δική τους, ελεύθερη κοινωνία, καταφέρνοντας να αντισταθούν στους ναζί. Ιστορία που θα μπορούσε να μετατραπεί σε μια δυνατή, αντιπολεμική ταινία. Δυστυχώς ο Εντουαρντ Ζούικ την περιόρισε στα καλούπια ενός συνηθισμένου, χολιγουντιανού μελοδράματος, που με δυσκολία θα χωνέψει ακόμη και ο πιο απλοϊκός θεατής.

Το σενάριο είναι παραγεμισμένο με αδιάφορα επεισόδια, οι διάλογοι αφελείς, ενώ οι σκηνές ακολουθούν τα πιο άχαρα κλισέ και οι ηθοποιοί, μαζί και ο καλός συνήθως Ντάνιελ Κρεγκ, σου δημιουργούν την εντύπωση πως περιφέρονται κάπου στα περίχωρα του Χόλιγουντ και όχι στα επικίνδυνα δάση της Λευκορωσίας.

Και για την ιστορία. Το Χόλιγουντ μας έχει δώσει αρκετές, και μερικές πολύ καλές ταινίες για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Εκτός όμως απ' αυτό υπάρχουν κι άλλα ολοκαυτώματα, ένα από αυτά είναι κι εκείνο στην περιοχή ακριβώς της Λευκορωσίας όπου αναφέρεται και η «Εναντίωση», όπου σκοτώθηκαν 2,2 εκατομμύρια Λευκορώσοι, ένας μεγάλος αριθμός απ' αυτούς γυναικόπαιδα και γέροι, που τους έσφαξαν ή έκαψαν ζωντανούς στα 618 χωριά τους που ισοπέδωσαν οι χιτλερικές στρατιές. Ιστορία που ο Ρώσος Ελεμ Κλίμοφ μετέτρεψε στη συγκλονιστική, κλασική αντιπολεμική ταινία «Ελα να δεις», η οποία συμπτωματικά προβλήθηκε σε επανέκδοση αυτές τις μέρες. Ενα άλλο, το ίδιο σπαρακτικό ολοκαύτωμα για το οποίο το Χόλιγουντ προτιμά να σιωπά.*
  • ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ
ΡΟΖ ΠΑΝΘΗΡΑΣ 2 (The Pink Panther 2). ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Χάραλντ Σβαρτ. Σενάριο: Σκοτ Νιούστατερ και Μάικλ Γουέμπερ. Ηθοποιοί: Στιβ Μάρτιν, Ζαν Ρενό, Εμιλι Μόρτιμερ, Αντι Γκαρσία, Αλφρεντ Μολίνα, Τζον Κλιζ. 92'

Η Μάγκνα Κάρτα και το σπαθί του Ιάπωνα αυτοκράτορα έχουν κλαπεί από έναν επιτήδειο κλέφτη, ενώ τώρα κινδυνεύει και το περιβόητο μαργαριτάρι «Ροζ Πάνθηρας» των Γάλλων. Αποτέλεσμα: στη διεθνή ομάδα αστυνομικών που ετοιμάζονται να το προστατέψουν διεισδύει και ο γκαφατζής επιθεωρητής Κλουζό. Δυστυχώς, όμως, ο Στιβ Μάρτιν δεν είναι Πίτερ Σέλερς, ούτε ο Χάραλντ Σβαρτ έχει το ταλέντο του Μπλέικ Εντουαρντς.

No comments: