Wednesday, February 11, 2009

Ο έρωτας νικάει την Ιστορία


Ξενόγλωσση η νέα ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Η σκόνη του χρόνου», για να «πιάσει» την αποτυχία του  20ού αιώνα και να δώσει οράματα στον άνθρωπο, που, ευτυχώς, διασώζει την ανθρωπιά του μέσα από τον έρωτα
Όλος ο κόσμος μια σκηνή και ο «αποτυχημένος 20ός αιώνας» διαπερνά τα πλάνα της «Σκόνης του χρόνου», του «12» και του «Frost/Νixon: Η αναμέτρηση».
«Ό,τι μου λείπει σε άγγιγμα, το κερδίζω σε όνειρα», επαναλαμβάνει η ηρωίδα της 13ης ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Η σκόνη του χρόνου». Κάτι που εκφράζει και τον σκηνοθέτη, που μέσω των ταινιών του «μιλάει» με τον κόσμο γύρω του. Και ο Χρυσός Φοίνικας που κέρδισε για το «Μια μέρα και μια αιωνιότητα» είναι, τηρουμένων των αναλογιών, σαν το Νόμπελ της λογοτεχνίας... Αυτήν τη φορά, πάντως, μοιάζει να αιχμαλωτίζεται από το «τρίτο φτερό» της αχιλλείου πτέρνας του: την αφήγηση της καθημερινότητας και τη φιλοδοξία να καταγράψει την «αποτυχία του 20ού αιώνα» για ένα καλύτερο αύριο μέσα σε 120΄. Κάτι που μοιάζει σαν ουτοπία.... Πηγαίνει τους ήρωές του από την Ελλάδα, στη Ρωσία, στη Σιβηρία, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στο Τορόντο, στην Αμερική, στη Ρώμη, στο Βερολίνο... Κι ο θεατής ακούει για τον θάνατο του Στάλιν, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ, τον αμερικάνικο τρόπο ζωής, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, την ανατολή του 21ου αιώνα, τον εφιάλτη του τωρινού κλίματος τρομοκρατίας και την αστυνομοκρατία, τα ναρκωτικά, τα αδιέξοδα της σημερινής νεολαίας. Έτσι, όμως, μέσα απ΄ αυτήν τη διαδρομή, ακόμα και οι ήρωες χάνονται, σκεπάζονται από τη «σκόνη του χρόνου»...

Όσο η ταινία ανοίγεται και διαβάζει την ιστορία ως «ταμπλό βιβάν»- όλες οι σκηνές στη Σιβηρία, η αναγγελία θανάτου του Στάλιν, κ.ά.- τα πλάνα της αποκαλύπτουν την παγκόσμια ποιητική γλώσσα που έχει κατακτήσει με τις προηγούμενες ταινίες του... Όταν όμως προσπαθούν να αφηγηθούν την καθημερινότητα, μετατρέπονται σε μια διστακτική προσπάθεια άμαθου σε τρυφερότητες, να μάθει να «αγγίζει» το συναίσθημα των ανθρώπων...

Μπορεί να είναι σκληρό, αλλά το ξημέρωμα ενός καλύτερου κόσμου και μιας δίκαιης κοινωνίας με όλους τους ανθρώπους ίσους, δεν το έζησε η ανθρωπότητα επειδή είναι, πιθανόν, αντίθετο με τη φύση των ανθρώπων... Γιατί η ίδια η φύση του ανθρώπου κουβαλάει μέσα της το «καλό» και το «κακό», το «δίκιο» και το «άδικο» σε αντίθεση με το απόλυτο καλό του σοσιαλισμού. Να οι λόγοι αποτυχίας των σοσιαλιστικών ιδανικών και των πρωτόγνωρων- στην ανθρώπινη σκέψη- θεωρητικών έργων των Ένγκελς και Μαρξ. Αντίθετα, ο καπιταλισμός φέρει ως θέση τη συνύπαρξη του «καλού-κακού» μέσα στην ίδια την ιδεολογία του. Γι΄ αυτό «πάει», εκφράζει πιο σφαιρικά την πολύπλοκη ανθρώπινη φύση. Άλλο θέμα αν ο καπιταλισμός ήταν, είναι και θα είναι στα χέρια των λίγων. Με τους πολλούς να παλεύουν, μάταια, να γίνουν σαν τους λίγους πλουτοκράτες... Αλλά, ο νόμος της ελεύθερης και άγριας αγοράς ειναι πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση. Γι΄ αυτό και ο σοσιαλισμός αυτοκαταργήθη κε, ουσιαστικά. Δεν μπόρεσε, πολύ απλά, να βγει νικητής παλεύοντας να αλλάξει- έστω να «καλυτερεύσει»- την ίδια τη φύση του ανθρώπου για τον οποίον οραματιζόταν το ιδανικό αύριο... Κι όλα αυτά τα «ψηλαφίζει» ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στη νέα ταινία του, βάζοντας τον έρωτα και το συναίσθημα πάνω από την Ιστορία και τις ιδεολογίες. Όλες οι ταινίες του Αγγελόπουλου δεν ειναι απλώς «πολιτικές», «ποιητικές» ή πρωτοποριακές προτάσεις πάνω στη φόρμα του κινηματογράφου. Είναι ταινίες πάνω στη μνήμη, την προσωπική ή κοινωνική- πολιτική της Ελλάδας. Στη νέα ταινία του, όμως, θέτει τον πήχυ σε δυσθεώρητα ύψη: επιχειρεί μια κατάβαση στο κολαστήριο της αποτυχίας της ανθρώπινης Ιστορίας στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Αποτυχία που γίνεται δυσβάσταχτη γιατί ειναι αποτυχία εξανθρωπισμού της άγριας πλευράς της φύσης μας.

Στο πέρασμα του χρόνου, ο «ανθρωπισμός» φαίνεται να γίνεται η ιδεολογία του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Αυτός κυριαρχεί στη «Σκόνη...» καθώς θέτει στον αντίποδα της αποτυχίας της συλλογικής μνήμης, το άτομο, τον άνθρωπο. Και τι είναι αυτό που μπορεί να διασώσει τον ανθρωπισμό μας; Ο έρωτας, πάνω από όλα. Γι΄ αυτό ο έρωτας, η αγάπη, νικά στο φιλμ την Ιστορία. Γι΄ αυτό και η «Η σκόνη του χρόνου» είναι η πιο απελπισμένα αισιόδοξη ταινία του και η λιγότερο «Αγγελοπουλική». Ο Μπρούνο Γκανζ, καλύτερος από όλο το καστ. Η φωτογραφία του Ανδρέα Σινάνου είναι «επιπέδου Στοράρο». Η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου μονίμως «εκ βαθέων».

«Η σκόνη του χρόνου»
Ο έρωτας νικάει την Ιστορία και την
ιδεολογία
Στη ποίηση της «ανοιχτής τραγωδίας» μεγαλουργεί ο Αγγελόπουλος Στην αφήγηση της καθημερινότητας διαθλάται ο Αγγελόπουλος
ΒΑΘΜΟΙ: 7 (η σκόνη του χρόνου σκεπάζει τα πάντα...)
  • Μια σαλταρισμένη Ρωσία στο εδώλιο
O 64χρονος Νικίτα Μιχαλκόφ είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο του κινηματογράφου, του παγκόσμιου, όχι μόνο του ρωσικού («Μαύρα μάτια», «Ψεύτης ήλιος»: δύο από τις αξεπέραστες ταινίες του). Και δέκα χρόνια μετά την τελευταία του ταινία - τον μέτριο «Κουρέα της Σιβηρίας»- επανέρχεται με το φιλμ «12», τη 17η ταινία στην καριέρα του. Ένα φιλμ που δεν γυρίζει την πλάτη στο σήμερα· δεν το σνομπάρει, κάνοντας μια «βαθυστόχαστη» ταινία.

«12» ένορκοι, άγνωστοι μεταξύ τους και διαφορετικοί ως προς την κοι νωνική τους θέση, το επάγγελμα και την καταγωγή, όπως ορίζει ο ρωσικός νόμος, εξετάζουν την υπόθεση δολοφονίας ενός Ρώσου αξιωματικού. Οι μάρτυρες και οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα πως το έγκλημα το έχει διαπράξει ο θετός Τσετσένος γιος του θύματος. Και μόνο το γεγονός ότι ο εν λόγω κρινόμενος είναι Τσετσένος, συν τα «στοιχεία» που έχουν, αρκεί για να μη μπουν σε πολλές σκοτούρες οι δώδεκα και να βγάλουν στα γρήγορα μια καταδικαστική απόφαση. Έλα όμως που ένας απ΄ αυτούς αποφασίζει να ψηφίσει «αθώος» και εξετάζει το θέμα από την αρχή... Κάτι που προϋποθέτει για τον κάθε έναν από τους «12» μια κατάδυση στην προσωπική του ιστορία, αλλά και στη ρωσική κοινωνία τού σήμερα...

Το φιλμ του Μιχαλκόφ στηρίζεται στους «Δώδεκα ένορκους»- ΄57: Χρυσή Άρκτος στο Φεστιβάλ Βερολίνουτου Σίντνεϊ Λιούμετ. Κάθε φιλμ του Νικίτα Μιχαλκόφ είναι μια βαθιά εξερεύνηση της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ύπαρξης με εμφανείς τις επιρροές από τον Τσεχωφικό κόσμο, αλλά με πολύ πιο «άγριες» εξάρσεις. Στο «12» η μεγάλη του αρετή είναι το γεγονός ότι μας δίνει μια πολύ αντιπροσωπευτική εικόνα του σημερινού ανθρώπινου «τοπίου» στη Ρωσία. Και οι δώδεκα ήρωες τελούν εν πλήρει συγχύσει, χωρίς κανείς τους να ξέρει πού να «πατήσει». Το χθες έχει τελειώσει- και έχει χαθεί γι΄ αυτούς...- ενώ το σήμερα είναι μια χαλκομανία που άρον άρον προσπαθούν να την «κολλήσουν» πάνω τους με το άγχος μην τους πουν ξεπερασμένους. Και η καταδίκη ενός Τσετσένου είναι ένα... θείο δώρο για να χτίσουν τη «μεγάλη Ρωσία»...

Απ΄ την άλλη, το μεγαλύτερο μείον της ταινίας είναι το γεγονός ότι τα 2/3 της περνάνε μέσα σε μια αίθουσα με συνεχές μπλα μπλα! Και μόνο στο τέλος απογειώνει ο σκηνοθέτης την ταινία του με ποιητικούς συμβολισμούς που μπορεί να είναι ευαίσθητοι ή άγριοι, αλλά είναι και πολυφορεμένοι...

«12»
Να βρούμε ή να ανακαλύψουμε «θύματα» για να τη βγάλουμε καθαρή. Να η «ιδεολογία» της ρημαδιασμένης πραγματικότητας
γύρω μας...
ΒΑΘΜΟΙ: 6 («όνειρα» έχουν μόνο οι... γραφικοί)
  • Στα όρια της δημοκρατίας
Η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα, αλλά ποια είναι τα όριά της; Η δημοσιογραφία- και ο έλεγχος της δημοκρατίας- μέχρι ποιο σημείο μπορεί να «ζητάει τον λόγο» χωρίς να διαστρεβλώνει την αλήθεια και να γίνεται φασιστική;«Θέμα» που επί δεκαετίες ταλάνισε την «ελεύθερη Δύση», πέρασε φάσεις και φάσεις και στις μέρες μας διανύουμε την εποχή όπου η «δημοσιογραφία ανακαλύπτει, κατασκευάζει και επιβάλλει τη δική της «πραγματικότητα» που δεν έχει καμία σχέση με την αληθινή και είναι μια εικονική εκδοχή της υπάρχουσας πραγματικότητας ανάλογα με τα συμφέροντα που εξυπηρετεί! Από αυτήν την άποψη, το φιλμ «Frost/Νixon - Η αναμέτρηση» του Ρον Χάουαρντ μάς αφορά...

Το φιλμ είναι μεταφορά στην οθόνη της ομώνυμης θεατρικής επιτυχίας του Πίτερ Μόργκαν («Η βασίλισσα», «Ο τελευταίος βασιλιάς της Σκωτίας»), που παιζόταν για χρόνια και αφορά την τηλεοπτική αναμέτρηση μεταξύ του παραιτηθέντος προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον και του διάσημου Άγγλου τηλεοπτικού παρουσιαστή Ντέιβιντ Φροστ. Η ταινία βασίζεται σε μια σειρά συνεντεύξεων που εξασφάλισε ο Ντέιβιντ Φροστ από τον Νίξον, μέχρι την τελευταία στην οποία παραδέχτηκε την εμπλοκή του στο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ. Μια ιστορική συνέντευξη, την οποία παρακολούθησαν περισσότεροι από 45 εκατομμύρια τηλεθεατές και η οποία όχι μόνο άλλαξε τη ζωή των δύο μονομάχων, αλλά και τους όρους και τα όρια της δημοσιογραφίας και της πολιτικής- για πάντα. Το φιλμ είναι υποψήφιο για πέντε Όσκαρ (καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, α΄ ανδρικού ρόλου, διασκευασμένου σεναρίου, μοντάζ). Αλλά, πέρα από το γεγονός ότι «γέρνει» προς τον Νίξον- με την αίσθηση «τον κακόμοιρο»...- και κριτικάρει τον Φροστ- λίγο-πολύ ως «υπερφίαλο», η ταινία μάς αφορά γιατί: Από τη μια παρουσιάζει τη δύναμη της «τέταρτης εξουσίας», της δημοσιογραφίας. Και «προβλέπει» τη διαστροφική μετάλλαξή της και την άλωσή της σε μεγάλο βαθμό- και, κυρίως, στον χώρο της τηλεοπτικής δημοσιογραφίας- από ρέπλικεςφερέφωνα της εξουσίας και των πολυεθνικών την οποία βιώνουμε στις μέρες μας. Αλλά το ίδιο γίνεται και με την άλλη «πλευρά» της ταινίας, τη διεφθαρμένη πολιτική, καθώς «προβλέπει»- από τα χρόνια της δεκαετίας του ΄70...- το μέλλον της. Ότι, δηλαδή, η διαφθορά και η φαυλότητα θα κυριαρχήσουν στην πολιτική. Ο Φρανκ Λανγκέλα και ο Μάικλ Σιν που κρατούν τους ρόλους των «μονομάχων» είναι τέλειοι- οι ίδιοι τους ερμήνευαν και στο θέατρο.

«Frost/Νixon- Η αναμέτρηση»
Από τη μάχιμη δημοσιογραφία που «κατεβάζει... πλανητάρχες», σε ρέπλικες-φερέφωνα της εξουσίας και των πολυεθνικών... Η φαυλότητα ως «φύση» της πολιτικής.
ΒΑΘΜΟΙ: 6 (βαθιά κριτική-καταγγελία, λίγη ταινία)
  • Εβραίος... Ρομπέν των δασών
«Όλα σε ένα», δηλαδή και πολεμική ταινία, και για τα δεινά που υπέστησαν οι Εβραίοι από τους χιτλερικούςπου αποτελεί από μόνο του... «είδος» στο σινεμά- και περιπέτεια α λα Ρομπέν των Δασών, και ερωτική περιπέτεια, θέλησε να κάνει ο Έντουαρντ Ζούικ στην «Εναντίωση» (Defiance). Κι όπως συμβαίνει στη συντριπτική πλειονότητα ανάλογων περιπτώσεων- εκτός κι αν είσαι ιδιοφυΐα, κάτι που δεν ισχύει στη περίπτωση του Ζούικ...- το αποτέλεσμα είναι όλα και τίποτα. Κι αν σκεφτείς ότι το τελικό συναίσθημα που σου αφήνει το φιλμ είναι αυτό της ψιλο-αδιαφορίας, ε, τότε, είτε τη δεις είτε όχι, το ίδιο και το αυτό... Αν δε, απουσίαζε και ο Ντάνιελ Κρεγκ από το καστ, η αδιαφορία θα γραφόταν με κεφαλαία γράμματα...

Βασισμένη σε μια αληθινή ιστορία η «Εναντίωση» είναι μια επική περιπέτεια που εξελίσσεται στα δάση της Ανατολικής Ευρώπης στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με ήρωες Εβραίους που δεν στέκονται με σταυρωμένα χέρια στις εκκαθαρίσεις των χιτλερικών, αλλά εναντιώνονται για τη σωτηρία και την τιμή τους, χωρίς να αποδέχονται το «σφάξε με αγά μου ν΄ αγιάσω»... Κύριο προσόν της ταινίας η αναβίωση των «παλιών, καλών πολεμικών ταινιών» του Χόλιγουντ (όπου το εβραϊκό λόμπι λύνει και δένει)... Μέχρι εδώ.

ΒΑΘΜΟΙ: 3 (μόνο για τον Ντάνιελ Κρεγκ)
  • Μέσα στο μυαλό θερμοκέφαλων
Το παρελθόν «κατατρώει» τον ήρωα τής πολύ ενδιαφέρουσας ταινίας «Πορεύσου εν ειρήνη Τζαμίλ» (Go in peace Jamil) του 35χρονου σκηνοθέτη Ομάρ Σαργκάβι, που κάνει εδώ την πρώτη ταινία του και σε ξαφνιάζει με τη δύναμη και τη σύνθεση των εικόνων του, αλλά την πολύ καλή δουλειά με τους ηθοποιούς του.

Μια ταινία για τους Άραβες που ζουν στις δυτικές κοινωνίες η ιστορία της οποίας βασίζεται στην πολιτισμική και θρησκευτική σύγκρουση που κουβαλούν στη Δύση πολλοί μετανάστες από τη Μέση Ανατολή. Ήρωάς της ο νεαρός Τζαμίλ, ένας σουνίτης Άραβας μετανάστης δεύτερης γενιάς, στην Κοπεγχάγη (όπως και ο σκηνοθέτης, που γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη από Δανέζα μητέρα και Παλαιστίνιο πατέρα). Ο Τζαμίλ, λοιπόν, κι ενώ μέχρι τώρα ζούσε μια ήσυχη ζωή με τη σύζυγό του και τον μικρό γιο του, τίθεται αντιμέτωπος με ένα τρομερό δίλημμα, όταν καλείται να πάρει εκδίκηση για τη βίαιη δολοφονία της μητέρας του από μια συμμορία σιιτών Αράβων... Ακολουθεί μια κατάβαση στα στέκια της κόλασης των μεταναστών της Κοπεγχάγης, με τον θρησκευτικό φανατισμό να κατατρώει τις σάρκες των πάντων και τη βία να κυριαρχεί...

Αλλά, μπράβο στον σκηνοθέτη που τολμά να «πυροδοτήσει» τις προκαταλήψεις που έχουν πολλοί στη Δύση για τους Άραβες, ότι ειναι δηλαδή θερμοκέφαλοι, «μανιακοί» με τη θρησκεία και ζωσμένοι με βόμβες. Διαβάζει, όντως, τις σκέψεις των συμπατριωτών του- έστω και κατά το ήμισυ...-, στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας κυριαρχεί αυτή η αντίληψη, αλλά ταυτόχρονα βγαίνουν- έστω και... ματωμένες- η εσωστρέφειά τους, η ζεστασιά και η τρυφερότητα μεταξύ τους, η ειλικρινής αγάπη και η ομορφιά της αραβικής κουλτούρας και φυλής...

«Πορεύσου εν ειρήνη Τζαμίλ»
Θρησκευτικός φανατισμός, η κατάρα της ανθρωπότητας Θρησκευτικός φανατισμός ίσον: σκοταδισμός, Μεσαίωνας και θάνατος
ΒΑΘΜΟΙ: 5 (σινεμά εναντίον θρησκευτικής διαστροφής)
  • Κι όμως, βγάζει γέλιο
Κοίτα να δεις που υπάρχουν και σίκουελ των... σίκουελ, ω σίκουελ, που είναι καλά και βγάζουν και γέλιο... Τέτοια περίπτωση είναι «Ο Ροζ Πάνθηρας Νο 2» (Ρink Ρanther 2) του Χάρολντ Ζβαρτ με τον Στιβ Μάρτιν που εδώ αποδεικνύεται άξιος διάδοχος του Πίτερ Σέλερς. Επί μία 25ετία οι ταινίες του Μπλέικ Έντουαρντς ήταν σημείο αναφοράς όσον αφορά το γέλιο των σινεφίλ- ΄65-΄80- και ο Πίτερ Σέλερς ο πλέον καλτ πρωταγωνιστής. Το 2006 έγινε μια προσπάθεια αναβίωσης των ταινιών με πρωταγωνιστή τον Στίβεν Μάρτιν, αλλά με μέτριο αποτέλεσμα. Τώρα, στο σίκουελ αυτής της ταινίας η συνταγή πετυχαίνει. Έχουμε μια σωστά... «κουνημένη» κωμωδία με έξυπνες ατάκες, καλό σενάριο και πλούσιο και καλό καστ: Ζαν Ρενό, Άλφρεντ Μολίνα, Άντι Γκαρσία, Λίλι Τόμλιν, Τζον Κλιζ, Έμιλι Μόρτιμερ. Και πάνω απ΄ όλους τον Στιβ Μάρτιν που κεντάει στην κυριολεξία στον ρόλο του ατρόμητου και γκαφατζή επιθεωρητή Κλουζό.

ΒΑΘΜΟΙ: 5 (γελοιότητα της σοβαροφάνειας...)

  • Του Παύλου Θ. Κάγιου, ΤΑ ΝΕΑ: Πέμπτη 12 Φεβρουαρίου 2009

No comments: