Είμαι η Κούβα *****

Του Δημητρη Μπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Πέμπτη, 9 Oκτωβρίου 2008

Σινεφίλ. Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Καλατόζοφ. Ερμηνεία: Ραούλ Γκαρσία, Λουθ Μαρία Κογιάθο, Σέρτζιο Κοριέρι.

Το «Είμαι η Κούβα» ανήκει σε ένα σπάνιο είδος ταινιών που σε αιφνιδιάζουν και σου αλλάζουν τον τρόπο που βλέπεις τον κόσμο γύρω σου, έστω για λίγα λεπτά της ώρας. Το «Είμαι η Κούβα» είναι το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» της πιο παθιασμένης επανάστασης του εικοστού αιώνα. Ενας χείμαρρος λυρισμού για μια μεγάλη χίμαιρα.

Την εποχή της μεγάλης κρίσης στον Κόλπο των Χοίρων ένα σοβιετικό κινηματογραφικό συνεργείο με επικεφαλής τον Μιχαήλ Καλατόζοφ φτάνει στην Αβάνα μαζί με τον οπερατέρ του Σεργκέι Ουρουσέφσκι για σχεδιάσουν την πρώτη κουβανο-σοβιετική συμπαραγωγή. Απώτερος σκοπός ήταν μια προπαγανδιστική ταινία για νέα εποχή του Φιντέλ Κάστρο. Οι Κουβανοί ήλπιζαν στη δύναμη που μπορούσε να ασκήσει το σινεμά στις μάζες. Οι Σοβιετικοί εμπιστεύονταν τον Καλατόζοφ, που ήταν διάσημος στη Δύση μετά το «Οταν περνούν οι γερανοί».

Ο Καλατόζοφ εμπιστεύτηκε δυο ποιητές για να του γράψουν το σενάριο (τον Ευγένι Γεφτουσένκο και τον Ενρίκε Πινέδα Μπάρνετ) και αφέθηκε στον οίστρο του Ουρουσέφσκι (αυτή η ταινία τον κατατάσσει δικαιωματικά ανάμεσα στους τρεις - τέσσερις κορυφαίους διευθυντές φωτογραφίας από συστάσεως κινηματογράφου). Η επίσημη πρεμιέρα (1964) προκάλεσε σοκ. Οι Κουβανοί, που περίμεναν ένα έργο ρεαλιστικό, πάγωσαν από τις χορευτικές κινήσεις της κάμερας και εν γένει από το οπτικό στυλ και τις πλαστικές συνθέσεις των Καλατόζοφ - Ουρουσέφσκι. Οι Σοβιετικοί τρόμαξαν με την ελευθερία και την άνεση με την οποία οι δυο λαμπροί εκπρόσωποί τους στα διεθνή κινηματογραφικά σαλόνια αγνόησαν το σοσιαλιστικό ρεαλισμό και υιοθέτησαν ένα μοντέρνο στυλ. Επιπλέον, η παρουσία των Αμερικανών στην Κούβα στα χρόνια του Μπατίστα και η αμερικανική παρακμή περιγράφονταν με τρόπο πρωτόγνωρο (σήμερα, θα μιλούσαμε για φελινική τοιχογραφία). Η ταινία δεν λογοκρίθηκε αλλά μπήκε στη ναφθαλίνη μέχρι τις αρχές του ’90 οπότε οι Φράνσις Κόπολα και Μάρτιν Σκορσέζε την αποκατέστησαν τεχνικά και την έφεραν στο προσκήνιο.

Με δυο λόγια, το «Είμαι η Κούβα» είναι μια τιτάνια προσπάθεια των Καλατόζοφ - Ουρουσέφσκι να παρουσιάσουν το πάθος για τη ζωή σε μια έκρηξη λυρισμού, δίνοντας προτεραιότητα στη φόρμα. Η ζωή τούς δικαίωσε. Το «Eίμαι η Κούβα», πέρα από το επικαιρικό στοιχείο που αφορά το περιεχόμενο, συνοψίζει όλο το σινεμά μέχρι τις αρχές του ’60. Από τον Αϊζενστάιν και τον Ορσον Ουέλες μέχρι το φιλμ νουάρ και τη νεανική αμφισβήτηση των ταινιών του Νίκολας Ρέι.