Κεν Λόουτς: «Το φως στην ταινία πρέπει να είναι δημοκρατικό»

Ο βρετανός σκηνοθέτης Κεν Λόουτς κατέθεσε χθες στην Αθήνα στοχασμούς και μερικά από τα μυστικά του

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Τρίτη, 21 Οκτωβρίου 2008

Ο Κεν Λόουτς στη χθεσινή συζήτηση με το αθηναϊκό κοινό. Ο πολιτικοποιημένος σκηνοθέτης, με εύστοχες παρατηρήσεις, άφησε να διαφανεί μέρος των σκέψεών του που διαπερνούν τις ταινίες του. Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ

Με μεγάλο πάθος ανταποκρίθηκε το αθηναϊκό κοινό στην εμφάνιση του Κεν Λόουτς (τιμήθηκε την περασμένη Κυριακή στο 21ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου) χθες στο βιβλιοπωλείο Ιανός. Ο βρετανός κινηματογραφιστής, στρατευμένος ιδεολόγος της Αριστεράς αλλά και γνήσιος καλλιτέχνης με τη στάση του και τους στοχασμούς του, αποκάλυψε και επαλήθευσε το πολιτικό ον και τον μεγάλο αισθητικό που κρύβεται πίσω από σημαντικά έργα.

«Πρώτον,είναι μεγάλη αποτυχία το ότι δεν καταφέραμε να δώσουμε χώρο στο σινεμά άλλων χωρών του κόσμου εκτός ΗΠΑ. Δεύτερον, συνήθως προβληματιζόμαστε για το πώς πρέπει να κάνουμε ένα έργο και δεν αναρωτιόμαστε γιατί θέλουμε να το κάνουμε, αλλά αυτό είναι πιο σημαντικό από το “πώς”: το “γιατί” σε ενδιαφέρει, ποια είναι η κεντρική αξία του έργου σου. Τρίτον, τα έργα λειτουργούν ως μέσα μαζικής επικοινωνίας. Ο σκηνοθέτης έχει χρέος να θέτει στους πολιτικούς τα ερωτήματα στα οποία αποφεύγουν να απαντήσουν». Έτσι ξεκίνησε την ομιλία του ο Λόουτς ορίζοντας σε γενικές γραμμές τον κινηματογράφο του.

Βγήκε από το λεγόμενο «free cinema» των δεκαετιών του 1950 και του 1960, «ένα σύντομο λουλούδισμα του αγγλικού κινηματογράφου», πιστό στις αρχές του ιταλικού νεορεαλισμού, «με πρόσωπα που σε έπειθαν ότι είναι πραγματικά αυτό που παίζουν, ότι είναι αλήθεια η ζωή». Τον επηρέασαν αργότερα πολωνοί και τσέχοι δημιουργοί (όπως ο Μίλος Φόρμαν ) «με την ανθρωπιά τους» αλλά και «οι κουλ, καθαρές εικόνες» του Μπρεσόν. «Ο ρεαλισμός δεν είναι ντοκιμαντέρ. Εγώ δουλεύω με σεναριογράφο και αφηγούμαστε ιστορίες, η σημασία των οποίων βρίσκεται πέρα από τη γραμμική αφήγηση της ταινίας. Έχεις μια ομάδα χαρακτήρων, με το σωστό μείγμα, ανάμεσα στους οποίους πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει μια σύγκρουση, μια πάλη. Η ιστορία είναι απλώς η λύση αυτού του κόμπου» παρατηρεί θυμίζοντας την αριστοτελική κάθαρση.

Ποια είναι λοιπόν η αισθητική του πολιτικού σινεμά; Δουλεύοντας στενά με τον εικονολήπτη του κατέληξε σε τρεις αρχές: «Πρώτον, το φως πρέπει να είναι δημοκρατικό, πρέπει να φωτίζει όλον τον χώρο. Δεύτερον,αποφεύγουμε τους ευρυγώνιους φακούς προτιμώντας τους μέσους φακούς. Αυτή είναι μια κίνηση με πολιτικές συνέπειες! Διότι τα πρόσωπα μέσα από αυτούς τους φακούς δεν παραμορφώνονται επιτρέποντας μια συμπάθεια προς τον ηθικό ήρωα και το συλλογικό δράμα. Τέλος, το μοντάζ πρέπει να αφήνει χώρο στους ανθρώπους, να μην πηγαίνει γρήγορα από το ένα και στο άλλο».

Άρα ποιο είναι το μυστικό του; «Πρώτον, τα γυρίσματα γίνονται γραμμικά από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας έτσι ώστε με όσα έχουμε μάθει σε ένα στάδιο της εξέλιξης να εμπλουτίζεται το επόμενο. Ύστερα δουλεύω με ηθοποιούς που θέλουν να εκτεθούν (όχι μεγάλους σταρ) και πολλές φορές δεν τους αφήνω να γνωρίζουν την εξέλιξη του σεναρίου: στο “Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι” ο ηθοποιός έμαθε την ίδια ημέρα ότι πρόκειται να εκτελεστεί το πρόσωπο που υποδύεται. Αυτό το στοιχείο του σοκ, γενικώς η γνησιότητα της αντίδρασης, είναι που φέρνει στο έργο το κάτι άλλο. Το ένστικτο του καλού ηθοποιού πρέπει να διαφυλάσσεται από τον σκηνοθέτη. Ο ηθοποιός στο θέατρο (που ξέρει καλά όλο το έργο και το τι οδηγεί το δράμα από το ένα σημείο στο επόμενο) δεν είναι όπως ο ηθοποιός στον κινηματογράφο που πρέπει να πιάνει την αλήθεια της στιγμής».

Τελικά τι διαφοροποιεί ένα καλλιτεχνικό επίτευγμα από το στεγνό παπαγάλισμα μιας ιδεολογίας; «Δεν κάνεις εικόνες για τον διαλεκτικό υλισμό, αυτός είναι στην καρδιά σου. Η ιδεολογία πρέπει να διαποτίζει το έργο σου και όχι να το εικονογραφεί».

Αγγλος στοχαστής

Ο Κεν Λόουτς γεννήθηκε στην Αγγλία το 1936. Σπούδασε Θέατρο στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Μερικές από τις κορυφαίες δημιουργίες του: «Κες» (1969), «Ladybird, Ladybird» (1994), «Γη και ελευθερία» (για τον ισπανικό εμφύλιο, 1995), «Το τραγούδι της Κάρλας» (1996), «Ψωμί και τριαντάφυλλα» (2000), «Γλυκά δεκάξι» (2002), «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι» (για τον ιρλανδικό εμφύλιο, κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών το 2006).