Περί τυφλής σκηνοθεσίας

Του Δημήτρη Δανίκα, ΤΑ ΝΕΑ: Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 2008

Κατακόρυφη πτώση. Από το αριστούργημα της περασμένης εβδομάδας, «Είμαι η Κούβα», και την απόλυτη ψυχαγωγία του Γούντι Άλεν «Vicky Cristina Βarcelona» στην «τυφλή»δηλαδή σοβαροφανή- σκηνοθεσία του Φερνάντο Μεϊρέγιες «Περί τυφλότητας».
Από το αλληγορικό μυθιστόρημα του Πορτογάλου Ζοζέ Σαραμάγκου Άλλο Λογοτεχνία, άλλο κινηματογραφική σκηνοθεσία. Κάθε «μέσο» με τη σχετική αυτονομία και τη δική του φυσιογνωμία. Δηλαδή- να το πάμε το πράγμα μέχρι την ουσία- ο «Οιδίπους τύραννος» είναι μέγιστη στιγμή επειδή ακριβώς ο Παζολίνι «πείραξε» την αρχαία τραγωδία. Επομένως «μεταφορά» δεν σημαίνει απλώς αντιγραφή, αλλά το αντίθετο, δημιουργική αναπροσαρμογή. Δεν μηρυκάζω το κείμενο, προσπαθώ με τα δικά μου μέσα και τη δική μου προσωπικότητα να μεταφέρω το πνεύμα του έργου. Αυτό είναι το πρώτο εμπόδιο πάνω στο οποίο σκόνταψε ο Βραζιλιάνος Φερνάντο Μεϊρέγιες. Ο οποίος, για να θυμηθούμε λιγάκι τη δική του φιλμογραφία, ξεκίνησε με ένα εντυπωσιακό film-making στο «Cidade de Deus» (Η πόλη του Θεού2002) και στη συνέχεια με πλουσιοπάροχη μεταγραφή και με τον «Επίμονο κηπουρό» (2005) βρέθηκε στα Όσκαρ. Έτσι, με το «Βlindness» και με τη συνδρομή πλήθους ονομάτων (Τζούλιαν Μουρ, Μαρκ Ράφαλο, Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Ντον ΜακΚέλαρ, Ντάνι Γκλόβερ, Αλίτσε Μπράγκα) εγκαθίσταται στην ελίτ του «κινηματογράφου ποιότητας». Εν συντομία, από το φανελάκι της Βραζιλίας στη γραβάτα και το σινιέ κοστουμάκι! Το δεύτερο εμπόδιο είναι η αλληγορία του μυθιστορήματος του Σαραμάγκου. Μια αλληγορία που αρχίζει και τελειώνει σαν αμπελοφιλοσοφία καφενείου. Δηλαδή είμαστε «τυφλοί». Και είμαστε «τυφλοί» επειδή χάσαμε τις αξίες μας, απεμπολήσαμε τις παραδόσεις μας, στεγνώσαμε από όνειρα και εξαντλήσαμε την ενεργητικότητά μας σε εφήμερες απολαύσεις. Δεν βλέπουμε τη μύτη μας. Ωραία. Και πώς γίνεται αυτό; Απλό, λέει ο Μεϊρέγιες. Κάποιος επωφελείται και κλέβει το αυτοκίνητο ενός τυφλού. Έτσι καταλήγει τυφλός κι αυτός. Κάποιος απατάει τη γυναίκα του, κάποιος άλλος τσακώνεται για ψύλλου πήδημα κ.ο.κ. Στον θεό σας δηλαδή. Αν αυτά τα περιστατικά συνιστούν τύφλωση εσωτερική, παγκόσμια, συνολική και αλληλεγγύη μηδενική, τότε άπαντες και άπασες πρέπει το γρηγορότερο να επιστρέψουμε στις ευαγγελικές ρήσεις και να κάνουμε τρεις φορές ημερησίως τον σταυρό μας μπροστά στα εικονίσματα της Παναγίας και του Χριστού. Να πω την αλήθεια μου δεν το περίμενα τόσο ρηχό, πρόχειρο και επιφανειακό. Και επειδή μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις του νοικοκύρη, ήρθε το τσουνάμι της οικονομικής κρίσης να αποκαλύψει τα βαθύτερα αίτια και να θεραπεύσει από μυωπία ακόμα και τους θεολόγους του νεοφιλελευθερισμού. Δυστυχώς ο Μεϊρέγιες έκανε την ταινία πριν από την κατάρρευση, επομένως το μόνο που μέσα στην τύφλα του έβλεπε ήταν περιστατικά από την καθημερινότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτό δεν συνιστά δράμα, αλλά προζύμι ηθογραφίας!

Το τρίτο και τελευταίο εμπόδιο το τοποθέτησε με τα χεράκια του. Επειδή αδιαφόρησε για την ουσία και επειδή η αλληγορία είναι νηπιακής ηλικίας, αποφάσισε να παίξει με το μοντάζ και τη φωτογραφία. Πώς θα δώσω ρυθμό; Μα φυσικά με τη γρήγορη εναλλαγή σκηνών. Ναι, αλλά αυτό είναι μηχανικό. Πώς θα φτιάξω κλίμα; Μα φυσικά με τα φίλτρα και τον φακό. Έτσι, γαλακτερό το χρώμα των σκηνών. Και γιατί παρακαλώ; Επειδή οι τυφλοί στην ταινία «βλέπουν» ένα θολό λευκό ντεκόρ. Και βλέπουν θολό λευκό επειδή- λέει η αλληγορίαστον εγκέφαλό τους έχει σβήσει η μνήμη, έχουν εξαφανιστεί οι αξίες της ανθρωπιάς και φυσικά η γνώση έχει υποκατασταθεί από την πονηριά. Τι λέτε παρακαλώ; Η ανακάλυψη της Αμερικής. Και τέλος η γενίκευση και η παγκοσμιοποίηση της τύφλωσης μοιάζουν με αυτό που λέμε στα καφενεία

«Περί τυφλότητας». Απλοϊκή αλληγορία Επιφανειακή σκηνοθεσία Σοβαροφάνεια χωρίς αγωνία

ΒΑΘΜΟΙ = 4

(διάσημη αποτυχία)

«όλοι οι πολιτικοί τα παίρνουν, όλοι οι δημοσιογράφοι παπαγαλάκια, όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι τεμπέληδες, όλοι οι γιατροί με φακελάκια». Φερνάντο, μπερδεύεις την πρέφα με την ταινία. Ενός κακού, μύρια έπονται. Και ένα από αυτά εκδηλώνεται και καταλήγει στις ερμηνείες και το καστ. Αφού δεν υπάρχουν ολοκληρωμένοι χαρακτήρες με σάρκα και οστά και αφού όλα είναι αλληγορικά, λογικό είναι οι ηθοποιοί να πιάνονται από τα μαλλιά. Τι παίζει η Τζούλιαν Μουρ; Την αθώα περιστερά. Μα αυτό δεν είναι χαρακτήρας, είναι σύμβολο χωρίς δραματουργία. Τι παίζει ο Μαρκ Ράφαλο; Τον τυφλό οφθαλμίατρο. Μα αυτό δεν χαρακτήρας, είναι σύμβολο χωρίς δραματουργία. Να το πω πιο απλά. Έτσι και κάποιος σου αφηγηθεί τα μισά περιστατικά είναι σα να έχεις δει ολόκληρη την ταινία. Και όσο για την ουσία, δεν έχετε παρά να προμηθευτείτε από το γειτονικό videoclub το τελευταίο αλληγορικό θρίλερ του Σιάμαλαν «Τhe happening» (Το συμβάν). Με τον ίδιο στόχο, την ίδια αρχική φιλοσοφία, αλλά ταινία με ρυθμούς, κλιμάκωση και αγωνία. Φερνάντο, άντε γεια!

Με δυο λόγια: Κάποιος περαστικός αρπάζει το αυτοκίνητο ενός τυφλού. Σε λίγο τυφλός κι αυτός. Έτσι αρχίζει να κλιμακώνεται μια σπάνια επιδημία. Όπου απλώνεται σε όλα τα μέρη του πλανήτη και όπου οι αόμματοι το μόνο που βλέπουν είναι ένα λευκό, θολό ντεκόρ. Μοναδικό πλάσμα που βλέπει κανονικά, η γυναίκα ενός τυφλού οφθαλμίατρου. Οι Αρχές τους περιορίζουν σε καραντίνα αλλά η επιδημία δεν καταλαβαίνει από αστυνομικά μέτρα και προχωράει ακάθεκτη προς όλες τις κατευθύνσεις!

Πέτσα φιλμ νουάρ

Και ερχόμαστε στην καταιγιστική περιπέτεια- μα εντελώς καταιγιστικήμε τίτλο το όνομα του ήρωα: «Μax Ρayne» (Μαξ Πέιν) και σκηνοθέτη τον Ιρλανδό Τζον Μουρ, μόλις 38 και με πολλούς τίτλους περιπετειών που έκαναν το κάτι τις στα ταμεία της Αμερικής.

Ο Μουρ, λοιπόν, ρώτησε τον εαυτό του κάτι εντελώς απλό, όπως περίπου οι DJ. Πειράζει να πειράξω το φιλμ νουάρ; Καθόλου. Όρμα και μη φοβάσαι τους κριτικούς. Όρμησε, το τεμάχισε, το ξεπουπούλιασε, το κρέμασε και το περιέφερε. Στο Ελλάντα το λέμε «μπέρδεψε τα μπούτια του». Στο Αμέρικα εξαρτάται. Αν κόψει εισιτήρια, good boy ο Μουρ. Αν δεν κόψει, bad boy ο Μουρ. Αχου! Δεν με νοιάζει!

Πυλώνες του φιλμ νουάρ- ενός είδους που άνθησε στο Χόλιγουντ το ΄30 και το ΄40 και που ο Ρομάν Πολάνσκι με το «Τσάιναταουν» το 1974 το ανέβασε στο ρετιρέ της παγκόσμιας κινηματογραφίας - είναι το αινιγματικό, το δισυπόστατο, το δόλιο, το σκοτεινό και απροσδιόριστο. Νever mind, είπε ο Μουρ. Σιγά που θα κάτσω να σκάσω. Έτσι όρμησε, άρπαξε από το ψητό την πέτσα, την τοποθέτησε στην επιφάνεια της ιστορίας και στη συνέχεια επινόησε μια ανθρώπινη, ιπτάμενη μπουλντόζα (Μαρκ Ουόλμπεργκ). Έτσι φωτογραφικά παραπέμπει στο φιλμ νουάρ, περιεχομενικά (που λένε) είναι καραμπινάτο βιντεογκέιμ και κόμικς με ψυχή και καρδιά από action movie. Που πάει να πει, τρέχει ο ήρωας και κατεδαφίζει ό,τι μπροστά του βρει. Με τη φόρα που έχει πάρει αισθάνθηκα κάποια στιγμή πως απειλείται η σωματική μου ακεραιότητα, πως θα με στείλει κάτω από το χώμα και εκείνος μακριά από τη φυλακή!

Με δυο λόγια: Ο Μαξ Πέιν, ζογκλέρ των όπλων και της εναέριας πολεμικής τέχνης, αποφασίζει να εκδικηθεί τα τομάρια που κτηνωδώς σκότωσαν το μοναδικό πλάσμα που λάτρευε στη ζωή του. Μόνος του και κόντρα στους συναδέλφους, συνωμότες αλλά και στους μπάτσους των εσωτερικών υποθέσεων που τον υποπτεύονται για διαφθορά και φόνο, αρπάζει παραμάσχαλα όλους τους κακούς και τους κάνει κιμά. Η εκδίκηση είναι δική του, η αδιαφορία εντελώς δική μου!

«Μax Ρayne». Βιντεογκέιμ και action movie Με μουστάρδα φιλμ νουάρ Κill kill kill

ΒΑΘΜΟΙ = 4

(payne in the ass)

Τρισδιάστατο κρεοπωλείο

«Scar-3D». Τρισδιάστατο κρεοπωλείο και αφοδευτήριο του επίσης κάποιου Τζεντ Γουάιντρομπ όπου επί μιάμιση ώρα ένας ψυχοπαθής διαμελίζει γυναικεία σώματα. Κόβει, βγάζει, ρουφάει. Μιλάμε για αθεράπευτη, απροσμέτρητη ψυχοπάθεια, για εμετό και κόπρανα. Και μετά ρωτάνε γιατί οι Αμερικανοί σκοτώνουν με την ευκολία που ρεύονται και πορδίζουν. Να πας παιδάκι μου, αλλά καλού κακού πιάσε τη μύτη σου να μη λερώσεις τον διπλανό!

ΒΑΘΜΟΙ =

(ούτε από ένα χιλιόμετρο μακριά)

Τζούρες και μεγαλοκοπέλες

Δ ύο ακόμα πρεμιέρες, δηλαδή η εξής καμία ιδιαίτερη ιστορία:

«Το χυμαδιό» (Τhe Wackness) του Τζόναθαν Λεβίν. Χειμαδιό σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη είναι το πεδινό μέρος προστασίας των κοπαδιών. «Χυμαδιό»- όπως ο τίτλος ο ελληνικός- προφανώς είναι το «χύμα» αυτού του ανθρώπινου κοπαδιού όπου μερικοί τύποι αρχίζουν με τζούρα και μαριχουάνα και στο τέλος καταλήγουν σε παρτούζα. Η σκηνοθεσία εντελώς ξεκούρδιστη, το ίδιο και η ιστορία. Κάπου στα μισά σου ΄ρχεται ν΄ αρπάξεις remote control να τρέξει η ταινία μπας και περάσει η ώρα και σταματήσεις να κοπανάς μύγες. Α, ξέχασα. Στο εν λόγω χειμαδιό ξεχειμωνιάζουν Τζος Πεκ, Μπεν Κίνγκσλεϊ, Μαίρη Κέιτ Όλσεν και δυο τρεις ακόμα. Ένα ακόμα περιστατικό από το Ζoo το αμερικανικό!

ΒΑΘΜΟΙ = 2

(πρόβατα)

«Το κορίτσι του καλύτερού μου φίλου» (Μy best friend΄s girl). Κομεντί του κάποιου Χάουαρντ Deutch με την Κέιτ Χάντσον μόλις 30 αλλά που εκ γενετής υποψιάζομαι πως έμοιαζε με μεγαλοκοπέλα. Εδώ λοιπόν ένας κάποιος Ντάστιν που ορέγεται την Αλέξις, δηλαδή τη Χάντσον, στέλνει φίλο του να κλείσει ραντεβού μαζί της, να την απογοητεύσει έτσι ώστε το κορίτσι να πέσει στην αγκαλιά του. Δηλαδή Αθήνα- Θεσσαλονίκη μέσω Λονδίνου. Δεν σφάξανε!

ΒΑΘΜΟΙ = 2

(κατσίκια)

Ο καλός Αμερικανός

Επί σκηνοθετικού γηπέδου, ο Τζέφρι Ναχμάνοφ- αδελφός παρακαλώ του τραγουδιστή Αλ Στιούαρτ και σκηνοθέτης της πολιτικής περιπέτειας «Παιχνίδι θανάτου» (Τraitor) - δύο κλάσεις ανώτερος από τον Βραζιλιάνο Φερνάντο Μεϊρέγιες του «Βlindness». Το πρόβλημα μ΄ αυτόν - τον Ναχμάνοφ εννοώ- δεν είναι η σκηνοθεσία αλλά το σενάριο και η παμπόνηρη προπαγάνδα. Ο κόσμος καίγεται και ο Μπους χτενίζεται!

Όπως εξελίσσονται τα πράγματα και με το οικονομικό κραχ που πηγαινοέρχεται Αμερική- Ευρώπη, θα δούμε μπόλικους φανταχτερούς με μεταχρονολογημένες επιταγές να φεύγουν από τα ταμεία με άδεια χέρια. Ίσως στην έξοδο να δουν και μούντζα. Όπως για παράδειγμα αυτή εδώ η ιστορία. Η οποία προέρχεται από την έμπνευση και τη γραφή του Στιβ Μάρτιν. Όχι δεν πρόκειται περί συνωνυμίας αλλά για τον ίδιο ασπρομάλλη κωμικό (63, παρακαλώ) ο οποίος την έγραψε προφανώς για να εξηγήσει κάτι το αυτονόητο στους Fellow Αmericans. Παιδιά, λέει, μη βαράτε τους Αμερικανούς μουσουλμάνους. Ανάμεσά τους υπάρχουν εκλεκτοί πατριώτες, καλύτεροι Αμερικανοί από τους Αμερικανούς χριστιανούς. Έτσι το story κατέληξε στα χέρια του Ναχμάνοφ, που διόλου αποκλείεται να είναι μουσουλμάνος κι αυτός, επομένως ο σκηνοθέτης ο σωστός!

Πάμε στο ψητό. Μεταχρονολογημένη επιταγή λοιπόν. Διότι Υεμένη, τρομοκρατία, μουσουλμάνοι και στο βάθος ο Μπιν Λάντεν. Ανάμεσά τους ένας κάποιος μαύρος με το όνομα Σαμίρ Χορν δηλαδή ο Ντον Τσιντλ. Πρωταθλητής στην σκοποβολή, στην κατασκευή βομβών, στις πολεμικές τέχνες, στην ελεύθερη πάλη.

Ράμπο σοβαρός.

Ενσωματωμένος στη συμμορία των τρομοκρατών και κυνηγημένος από πράκτορες του FΒΙ (Γκάι Πιρς, Νιλς Μακντόναφ) οι οποίοι δεν έχουν πάρει χαμπάρι τη μεγάλη πλεκτάνη. Διότι στο μεταξύ ο Σαμίρ σε συνεννόηση με ανώτερο πράκτορα της Αμερικής (Τζεφ Ντάνιελς) βρίσκεται σε διατεταγμένη υπηρεσία, προκειμένου και με κίνδυνο της ζωής του να εντοπίσει τα ίχνη του άθλιου μουσουλμάνου αρχηγού και τη φωλιά να αφαλοκόψει, ώστε ο Δυτικός ελεύθερος κόσμος να σωθεί από έναν μουσουλμάνο και μαύρο πατριώτη που και για τους Άραβες αλλά και για το FΒΙ θεωρείται μεγάλος προδότης! Δηλαδή τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια. Από τη μια, άπαντες οι Αμερικανοί των μυστικών υπηρεσιών σωτήρες της Γης. Από την άλλη, άπαντες σχεδόν οι μουσουλμάνοι, άθλιοι, αιμοβόροι, αιμοδιψείς και βάρβαροι μεγάλοι. Χωρίς την καλοκουρδισμένη σκηνοθεσία του Ναχμάνοφ και χωρίς τα υπαρξιακά διλήμματα του Ντον Τσιντλ- άνθρωπος χωρίς πατρίδα, ταυτότητα και στέγη - η ταινία θα βυθιζόταν αύτανδρη. Εν ολίγοις, πολιτική περιπέτεια με θρίλερ που διαχειρίζεται την προπαγάνδα με σοβαρότητα και καλή κατασκευή!

«Παιχνίδι θανάτου». Αμερικανός μαύρος και μουσουλμάνος Traitor στις ΗΠΑ Traitor στις αραβικές χώρες

ΒΑΘΜΟΙ = 5

(only the action)