Εφιάλτες πολέμου

Πάνω: «Η περιοδεία» του Γκόραν Μάρκοβιτς. Δεξιά: «Ονειρα» του Μοχάμετ Αλ-Νταράτζι

(ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Σάββατο 22 Νοέμβρη 2008, Της συνεργάτριάς μας ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΛΑΝΤΖΗ).--

Οι λαοί που έζησαν πρόσφατα στο πετσί τους τη φρίκη του πολέμου, έχουν σημαδευτεί ανεξίτηλα. Κάποιες φορές, τα αντανακλαστικά λειτουργούν αιφνιδιαστικά, εξωτερικεύοντας την παράνοια σε εικόνες. Ο κινηματογράφος αποτελεί εργαλείο έκφρασης συλλογικών αισθημάτων.

Στην περίπτωση των πρόσφατων βομβαρδισμών των Αμερικανών στο Ιράκ, οι σκηνοθέτες τώρα μπορούν να μας αφηγηθούν αυτά που συνέβησαν εκεί. Αλλες φορές πάλι, ακόμα και μετά από 15 χρόνια, όπως στην περίπτωση του εμφυλίου στη Γιουγκοσλαβία, το τεράστιο σοκ μπορεί να αναστείλει την άμεση δραστηριοποίηση.

Οπως και να 'χει, οι σκηνοθέτες αργά ή γρήγορα θα μιλήσουν μέσα από τον κινηματογράφο για τις φρικαλεότητες, πότε σαν μια κραυγή προς τα έξω, για να δείξουν στους άλλους το μη ειπωμένο, και πότε σε μια εσώτερη διαδικασία επούλωσης ψυχικών τραυμάτων.

Το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης φάνηκε να μη διαθέτει κάποιο συγκεκριμένο προσανατολισμό. Περιλαμβάνει σκόρπιες ταινίες, μέτριες, που ανάμεσά τους μπορεί να ανακαλύψεις και λαμπερές εξαιρέσεις, όπως τις δύο εξαιρετικές ταινίες, μια ιρακινή από το αφιέρωμα στον «Κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής» και μια σέρβικη ταινία από το «Ματιές στα Βαλκάνια», που αντιμετωπίζουν το ίδιο σκοτεινό θέμα με διαφορετικό τρόπο.

Το έργο «Ονειρα», του Ιρακινού Μοχάμετ Αλ-Νταράτζι, είναι μια πολύ σκληρή ταινία, που αναφέρεται στις ιστορίες τριών ανθρώπων που τραυματίστηκαν ψυχικά από τα βάναυσα γεγονότα. Γυρίστηκε το 2004 στην ερειπωμένη πόλη της Βαγδάτης εν μέσω πραγματικών πυρών και βομβαρδισμών, βασισμένη σε αληθινές μαρτυρίες από την ψυχιατρική κλινική. Στην προβολή ήταν παρών ο Βρετανός μοντέρ της ταινίας και μας αφηγήθηκε τις δυσκολίες των γυρισμάτων, αφού ο σκηνοθέτης απήχθη δύο φόρες και ξυλοκοπήθηκε βίαια.

Μια πολύ ανθρώπινη ταινία, η «Περιοδεία», 2008, του Σέρβου Γκόραν Μάρκοβιτς, τοποθετείται στο 1993, στην πιο ζοφερή περίοδο του πολέμου στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Με αφορμή ένα θίασο που περιοδεύει στις σερβικές εμπόλεμες περιοχές αντιμετωπίζοντας Σέρβους, Μουσουλμάνους και Κροάτες μαχητές, ο σκηνοθέτης αποκαλύπτει το αδυσώπητο πρόσωπο του εμφυλίου, σε μια πολύ ισορροπημένη αντιπολεμική ταινία μυθοπλασίας, με άριστη κλασική κινηματογράφηση και αφήγηση, αποσπώντας εκπληκτικές ερμηνείες. Η επιλογή μιας χορευτικής μεσαιωνικής μελωδίας ως μοτίβο που χαρακτηρίζει το θίασο, προσδίδει μια σαιξπηρική θεατρικότητα, δημιουργώντας μια μαγική ατμόσφαιρα συγκριτικά με τις σκληρές καταστάσεις που περιγράφει, ενθουσιάζοντας το κοινό.

Σε χαλεπούς καιρούς, ίσως μόνο η τέχνη να μπορεί ν' αντισταθεί στη φρικαλεότητα, λειτουργώντας συσπειρωτικά, για αλληλεγγύη και ανθρωπιά.