«Ζούμε σε εποχές που οι κυβερνήσεις δεν πείθονται παρά μόνο διά του φόβου», λέει ο Κώστας Γαβράς που με τον «Παράδεισο στη Δύση», την πρώτη του ελληνική ταινία, σχολιάζει ειρωνικά την Ευρώπη σήμερα...
Η «νεότητα» του Κώστα Γαβρά είναι εντυπωσιακή. Όχι μόνο στην όψη -είναι 76 χρόνων κι όμως δείχνει το πολύ 60-, αλλά κυρίως στη σκέψη και το ύφος, όπως διαπιστώνει κανείς από το νεύρο, την ενέργεια, την ορμητικότητα, το χιούμορ της πρώτης του ελληνικής ταινίας, του ιλαροτραγικού ρόουντ μούβι «Παράδεισος στη Δύση», που θα προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες από τις 19 Φεβρουαρίου, αφού πρώτα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα του το ερχόμενο Σάββατο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, όπου επελέγη ως επίσημη ταινία λήξης. Είναι απλά να απορείς - σαν να μιλάμε για Γαλλοέλληνα κλώνο του Κλιντ Ιστγουντ, που λες και ξανανιώνει με κάθε του ταινία. Η ενδιαφέρουσα κουβέντα μας ξεκινά με αυτήν ακριβώς την απορία.
Βλέποντας το «Παράδεισος στη Δύση» διαπιστώνει κανείς ότι η αλλαγή ύφους που είχατε επιχειρήσει στο «Τσεκούρι» δεν ήταν τυχαία. Από το σκληρό, στρατευμένο πολιτικό σινεμά των παλιών σας χρόνων έχετε στραφεί σ' έναν κινηματογράφο πιο μίνιμαλ, πιο ελεύθερο, με περισσότερο χιούμορ...
Είναι μάλλον θέμα πείρας και ηλικίας. Οσο γερνάς τόσο περισσότερη απόσταση παίρνεις από τα πράγματα, τα βλέπεις με μεγαλύτερη ειρωνεία. Είναι όμως και κάτι ακόμα. Τον καιρό που έκανα το «Ζήτα», το «Κατάσταση πολιορκίας», ή ακόμη και τον «Αγνοούμενο», ζούσαμε σε εποχές που πιστεύαμε σ' ένα καλύτερο αύριο. Κι επειδή ακριβώς είχαμε την πεποίθηση πως όλα θα βελτιωθούν, θίγαμε τα αρνητικά εκείνων των εποχών με τη μεγαλύτερη δυνατή σφοδρότητα. Σήμερα, αντίθετα, δεν ακούμε τίποτα άλλο απ το ότι τα πράγματα θα πάνε χειρότερα. Η οικονομία που φυτοζωεί, η ανεργία που αυξάνεται. Το περιβάλλον που υπερθερμαίνεται... Τα πάντα βαδίζουν προς το χειρότερο, όπως μας λένε. Νομίζω πως είναι η εποχή ακριβώς που πρέπει να βλέπουμε τα πράγματα πιο σαρκαστικά.
Κάποιος οικονομολόγος είπε πρόσφατα πως ο μόνος τρόπος για να μην έχει συναίσθηση της δυστυχίας του ο σύγχρονος άνθρωπος είναι να μην παρακολουθεί καθόλου τα μέσα μαζικής επικοινωνίας...
(γέλια). Στρουθοκαμηλισμός, δηλαδή. Δεν θα μουν τόσο απόλυτος. Πάντως καταλαβαίνω ακριβώς τι εννοεί. Εχω κι εγώ μια απέχθεια απέναντι στην υστερία των Μέσων, όπως άλλωστε θα παρατηρήσετε και σε πολλά σατιρικά πλάνα του φιλμ όπου τηλεοπτικά συνεργεία «τρέχουν» πίσω από τον οποιονδήποτε.
Η μετανάστευση είναι ένα από τα κύρια θέματα της ταινίας σας. Υπήρξατε κι εσείς κάποτε μετανάστης, ίσως όχι λαθραίος βέβαια...
...Σχεδόν λαθραίος. Οταν πήγα στη Γαλλία για σπουδές, αρχές του 50, έκανα αίτηση για βίζα. Δεν είπα όμως πως τη θέλω για σπουδές, γιατί θα έπαιρνε πολύ χρόνο να μου τη βγάλουν. Αλλά ακόμη και την απλή άδεια διαμονής, τους πήρε αρκετούς μήνες να μου τη δώσουν, οπότε στο μεταξύ έμενα εκεί σε μια κατάσταση ημιπαράνομη.
Πόσο πολύ έχει αλλάξει η έννοια της μετανάστευσης σήμερα;
Για τον μετανάστη, η μεγαλύτερη δυσκολία σήμερα είναι η εύρεση δουλειάς. Εκείνη την εποχή, όταν πήγα στο Παρίσι, οι γονείς μου ίσως να μην είχαν τη δυνατότητα να μου στέλνουν λεφτά, μπορούσα όμως να δουλεύω. Πήγαινες το βράδυ στη λέσχη των φοιτητών και υπήρχε μια τεράστια λίστα από διαθέσιμες δουλειές, κυρίως παρτ τάιμ. Σήμερα, ούτε κατά διάνοια.
Ακόμα κι όταν ο ξένος ύστερα από βάσανα βρίσκει δουλειά, έχει να αντιμετωπίσει την περιφρόνηση των ντόπιων που λέει ότι έρχονται οι ξένοι και μας παίρνουν το ψωμί. Είναι αστείο, γιατί οι ξένοι πολύ συχνά παίρνουν δουλειές που οι Γάλλοι δεν θέλουν να κάνουν. Οπως άλλωστε συμβαίνει και στην Ελλάδα. Το άλλο μεγάλο πρόβλημα για τον μετανάστη είναι ότι ορισμένοι πολιτικοί για λόγους ψηφοθηρικούς, μιλούν για ασφάλεια, συνδέοντας την παρουσία του αλλοδαπού με την έννοια της ανασφάλειας, της απειλής, αν όχι του «εχθρού». Κι αυτό, οι άνθρωποι που θεωρούν ότι την ασφάλεια την έχουν ανάγκη, το δέχονται πολύ εύκολα. Ετσι καλλιεργείται ένα αίσθημα φόβου, μια τάση ρατσισμού. Τελείως παράλογο, τη στιγμή που στη Γαλλία ένας στους τρεις Γάλλους έχει ξένες ρίζες. Το ίδιο στις ΗΠΑ. Η Ελλάδα, από τη μεριά της, μπορεί να μην είχε συρροή μεταναστών προς τα μέσα τα παλιά χρόνια, όμως έφευγαν κύματα προς τα έξω, οπότε το ίδιο κάνει. Ακούω συχνά Ελληνες να καταφέρονται εναντίον των μεταναστών, αποκαλώντας τους εγκληματίες. Τους θυμίζω, όμως, ότι τα ίδια λέγαν και για μας στη Γαλλία ότι είμαστε κλέφτες!
Μιλώντας για την ανεργία και το γενικότερο οικονομικό κλίμα σήμερα... πώς νιώσατε εσείς όταν ακούσατε για τα γεγονότα του Δεκέμβρη στην Αθήνα; Τα οποία, απ ό,τι μάθαμε, επεκτάθηκαν σ' έναν βαθμό και στην Ευρώπη, όπως και στη Γαλλία;
Βεβαίως. Στο Παρίσι, μάλιστα, η διαμαρτυρία των φοιτητών έπεισε την κυβέρνηση να «παγώσει» έναν υπό ψήφιση εκπαιδευτικό νόμο. Φοβήθηκαν, βλέπετε, ότι αν δεν έκαναν πίσω θα είχαν γεγονότα ανάλογα των ελληνικών. Δεν λέω, είναι φυσικό όλοι μας να καταδικάζουμε εμπρησμούς και βανδαλισμούς, απ όπου κι αν προέρχονται.
Ομως, δυστυχώς, ζούμε σε εποχές που οι κυβερνήσεις δεν πείθονται παρά μόνο διά του φόβου. Μια ήρεμη διαμαρτυρία τα καθεστώτα πολύ εύκολα θα την αψηφήσουν. Και αλλιώς θα αντιδράσουν όταν νιώσουν την απειλή της τρομοκρατίας. Πείτε μου, ποιος σήμερα θα υπολόγιζε τον αγώνα των Παλαιστινίων αν ο Αραφάτ δεν είχε καταφύγει στη βία; Λοιπόν, κατά κάποιον τρόπο, ξαναλέω δυστυχώς, η βία είναι απαραίτητη. Αλλιώς δεν μας καταλαβαίνουν.
Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από τα κινήματα αμφισβητήσεων του '60 και του '70;
Τα πράγματα ήταν πιο απλά τότε. Αρκούσε να πάρεις θέση εναντίον δύο δογμάτων. Ανατολικό ή δυτικό. Προκειμένου για το ανατολικό, πολλοί πίστευαν τότε ότι όταν τελειώσει το δράμα των κομμουνιστικών χωρών θα ήταν παράδεισος. Τελικά, είναι πολύ χειρότερα απ ό,τι ήταν. Το πρόβλημα είναι πια σαφώς οικονομικό, όχι ιδεολογικό.
Εσείς, πώς προσεγγίζετε τους νέους ή τα παιδιά σας σε σχέση με αυτή την «ασφυξία»; Τους βλέπετε να τη νιώθουν; Τι τους λέτε;
Τη ζούνε καθημερινώς. Εχω έναν γιο πολύ νέο και βλέπω, σ' αυτόν και τους φίλους του, την αγωνία που έχουν για το μέλλον. Βλέπουν ένα μέλλον τελείως κλειστό. Εμείς, τότε, βλέπαμε ένα μέλλον ανοιχτό. Οταν συζητώ μαζί τους προσπαθώ να καταλάβω πώς σκέφτονται. Κι όταν με ρωτούν, χωρίς να θέλω να κάνω και τον σοφό, τους λέω μόνο τρία πράγματα: Αυτοπεποίθηση, δουλειά και, προπαντός, μην προσπαθείτε να γίνετε πλούσιοι - αυτό είναι το χειρότερο. Μια καλή δουλειά, μια ζωή με ήθος και χρησιμότητα στην κοινωνία, αυτό νομίζω είναι το ιδανικό. Υστερα επιλέγουν μόνοι τους. Εγώ απλά μεταφέρω τις βάσεις που πήρα από τους γονείς μου. Βέβαια, η μητέρα μου, μια καταπληκτική γυναίκα, μου λεγε να πιστεύω στον Θεό. Εγώ δεν πιστεύω πια στον Θεό, πιστεύω μόνο στους ανθρώπους. Ομως εκείνα που μου δίδαξε περί ήθους και καλοσύνης, αυτά παραμένουν, ανεξαρτήτως θεολογίας. Α, ναι, και να μάθεις γράμματα, μου λεγε, όπως η ίδια ήταν αγράμματη, από το Βαλτεσίνικο. Ευτυχώς, μάθαμε γράμματα τελικά, και τα τρία αδέλφια...
- Για την Αμερική, το Χόλιγουντ και τον Ομπάμα
«Δεν έζησα ποτέ στην Αμερική, μονάχα δούλεψα, έκανα πάντως πολλούς φίλους. Ημουν μάλλον τυχερός στη συνεργασία μου με τα στούντιο γιατί τα συμβόλαια μου επέτρεπαν αφενός να χρησιμοποιώ το δικό μου, μόνιμο γαλλικό συνεργείο και αφετέρου να μοντάρω στη Γαλλία. Οταν η Universal μου πρότεινε συμβόλαιο τριών ταινιών το αρνήθηκα, γιατί δεν ήθελα ούτε να ζήσω εκεί ούτε να δουλεύω με επίβλεψη. Ξέρετε, το επάγγελμα του παραδοσιακού κινηματογραφιστή, από όνειρο που είναι, μπορεί πολύ εύκολα να γίνει εφιάλτης στο Χόλιγουντ. Σήμερα, οι παλιοί μου παραγωγοί μου λένε πως τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα - «ξέχνα τις ταινίες που κάναμε κάποτε».
Τα καλά φιλμ βγαίνουνε μονάχα από τους ανεξάρτητους, ή από μεγάλους σταρ, σαν τον Τζορτζ Κλούνεϊ, που θέλουν να κάνουν έργα με σοβαρό περιεχόμενο. Πολιτικά, τώρα, νομίζω πως κάποια ελπίδα διαφαίνεται τώρα, με τον Ομπάμα, ύστερα από μια ρεπουμπλικανική οκταετία που εφήρμοσε πολιτική γενικού συντηρητισμού. Ελπίδα, αλλά όχι βεβαιότητα. Η Ουάσιγκτον είναι σκληρός τόπος. Οπως είχε πρωτοομολογήσει και ο Αϊζενχάουερ, τα πάντα εξαρτώνται από τις οπλοβιομηχανίες. Μένει να δούμε αν ο νέος πρόεδρος θα καταφέρει να υπερσκελίσει αυτά τα συμφέροντα, γιατί και νέος είναι, και δυναμικός και προοδευτικός φαίνεται».
Γεννημένος το 1933 σ' ένα χωριό της Αρκαδίας, ο Κώστας Γαβράς τελείωσε το σχολείο στην Αθήνα, σπούδασε κινηματογράφο στο Παρίσι και άρχισε να εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη σε σπουδαίους δημιουργούς όπως τον Ρενέ Κλερ, τον Ιβ Αλεγκρέ ή τον Ρενέ Κλεμάν, πριν κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο το 1965 με το θρίλερ αγωνίας «Διαμέρισμα δολοφόνων». Το 1969, το πολιτικό δράμα «Ζήτα» τον καθιέρωσε διεθνώς, αποσπώντας το Μεγάλο Βραβείο της επιτροπής και το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας (Ζαν Λουί Τρεντινιάν) στο φεστιβάλ των Κανών, όπως και το Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (από τις πέντε συνολικά υποψηφιότητές του για Οσκαρ). Ανάμεσα στις δουλειές του θυμίζουμε την «Ομολογία», το «Μουσικό κουτί» ή το «Μad city» όπως και τον «Αγνοούμενο», που το 1982 τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες και το Οσκαρ Διασκευασμένου Σεναρίου. Πολιτογραφημένος Γάλλος από τη δεκαετία του 50, ο Γαβράς υπήρξε πρόεδρος της Γαλλικής Ταινιοθήκης από το 1982 μέχρι το 1987, αξίωμα που ασκεί και σήμερα ύστερα από επανεκλογή του.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ
Ο «ναυαγός»
«Είχα ακούσει για τους Ελληνες ηθοποιούς ότι καμιά φορά το παρακάνουν ερμηνευτικά, ομολογώ όμως ότι βρήκα καταπληκτικούς ηθοποιούς», λέει ο Γαβράς για το ελληνικό καστ της πρώτης του ελληνικής ταινίας, «Παράδεισος στη Δύση», η οποία εξιστορεί τις δοκιμασίες ενός νεαρού Αλβανού από τα παράλια της Κρήτης, όπου «ναυάγησε» μετά την απόδρασή του από ένα πλοίο με λαθρομετανάστες, μέχρι το Παρίσι, σε αναζήτηση ενός ταχυδακτυλουργού που του είχε υποσχεθεί δουλειά. Οι Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Τάσος Κωστής, Αννυ Λούλου, Ιεροκλής Μιχαηλίδης, Μαρίσσα Τριανταφυλλίδη και Αρτό Απαρτιάν είναι μερικοί από τους Ελληνες που κρατούν χαρακτηριστικούς ρόλους στο πρώτο μέρος του φιλμ, πριν η δράση μεταφερθεί, διαμέσου των αυτοκινητοδρόμων της νότιας και κεντρικής Ευρώπης, στο γαλλικό έδαφος, ενώ πρωταγωνιστής είναι ο σχετικά νεόκοπος Ιταλός ηθοποιός Ρικάρντο Σκαμάρτσιο, που «κουβαλά» την ταινία με μια ερμηνεία σχεδόν βουβή, βασισμένη κυρίως στη γλώσσα του σώματος και στις εκφράσεις του προσώπου.
- ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΡΟΜΠΥ ΕΚΣΙΕΛ, ΕΘΝΟΣ, 07/02/2009
No comments:
Post a Comment