Ζωή σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας

Μια παραβολή για τον έρωτα, τον γάμο, την οικογένεια, στο ψυχρό και ζοφερό περιβάλλον της οικονομικής κρίσης

Του Δημητρη Mπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 31/01/2010

Ο Καναδός σκηνοθέτης Τζέισον Ράιτμαν στις ταινίες του περιγράφει ανεπιθύμητες καταστάσεις και σκιαγραφεί πορτρέτα αντιηρώων που αποτελούν ζωντανή παραφωνία μέσα στο περιβάλλον τους. Στο «Thank you for smoking» το πλαίσιο είναι η καπνοαπαγόρευση και ο αντιήρωας ένας χαρισματικός άντρας που έχει πουλήσει την ψυχή του στην καπνοβιομηχανία. Στο «Juno», όπου η ηθογραφία είναι πιο διεισδυτική και αποκαλυπτική για την εφηβική ηλικία, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη μιας δεκαεξάχρονης, φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα όπως: σεξ, έρωτας, δικαίωμα στην έκτρωση, υιοθεσία, κυοφορία εμβρύου προς όφελος άλλης γυναίκας. Στο πρόσφατο «Ραντεβού στον αέρα» κλιμακώνει διακριτικά μια παραβολή για τον έρωτα, τον γάμο και την οικογένεια σε ένα ψυχρό και ζοφερό περιβάλλον εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.

Ο σημερινός αντιήρωας του Ράιτμαν, ο Ράιαν Μπίνγκαμ, είναι κάτι ανάμεσα σε έναν γοητευτικό εκτελεστή και έναν ιεροκήρυκα της θετικής σκέψης. Από μακριά μοιάζει σαν ένας εξολοθρευτής άγγελος, που κατεβαίνει από τα σύννεφα για να ανακοινώσει με τακτ διπλωμάτη σε δύστυχους θνητούς πως χάνουν τη δουλειά τους. Οταν ο φακός τον πλησιάζει με συμπάθεια, σε απόσταση ανάσας, αποφεύγοντας περίτεχνα το τετριμμένο σχήμα του καλού και του κακού, ο Ράιαν είναι ένας ανώριμος συναισθηματικά άντρας που αποφεύγει τις δεσμεύσεις για να νιώθει ασφαλής.

Ακινησία ή θάνατος

Ο πρωτότυπος τίτλος «Up in the air» αποδίδει πλήρως την πρόθεση του Ράιτμαν να επενδύσει πάνω στη θετική πλευρά μιας κατάστασης που θα την περιγράφαμε με τη φράση: «ξαφνικά, όλα στον αέρα». Στην ταινία του, η οικογένεια και η σταθερή δουλειά παρουσιάζονται σαν δύο ομώνυμα κλάσματα με κοινό παρονομαστή τη δέσμευση, που σύμφωνα με το κήρυγμα του ήρωά του είναι ένα έρμα συνώνυμο του θανάτου.

«Πόσο ζυγίζει η ζωή μας;» αναρωτιέται ρητορικά ο Ράιαν από το βήμα των συνεδρίων στα οποία τον καλούν συχνά για να αναπτύξει τη φιλοσοφία του. Φορτωνόμαστε υλικές υποχρεώσεις και σχέσεις –το βαρύτερο φορτίο– επιλέγοντας ένα μαρτύριο σαν αυτό του Σισύφου. Φανταστείτε τον εαυτό σας με ένα σακίδιο στους ώμους γεμάτο με ό,τι επιλέξατε για τη ζωή σας. Νιώστε τα λουριά του να σφίγγουν, το βάρος του να σας λυγίζει τα πόδια και κάντε την υπέρβαση: κόψτε τα λουριά. Ο Ράιαν επαναλαμβάνει με επικοινωνιακή ευφράδεια την κοινοτοπία: ζωή ίσον διαρκής κίνηση και καλεί το ακροατήριό του να επιλέξει την ακινησία ή τον θάνατο. Στη δική του ξέφρενη κούρσα η επιτυχία προσμετριέται με το βάρος των πιστωτικών καρτών και τα μίλια των πτήσεων που έχει συγκεντρώσει.

Ελαστικές σχέσεις

Ο Ράιαν του Ράιτμαν είναι ένας κενός άντρας με εύθραυστη καρδιά σε έναν ασταθή κόσμο όπου η δέσμευση και η σταθερότητα έχουν κόστος και φοβίζουν. Ταυτόχρονα όμως είναι ένας μελαγχολικός αγγελιαφόρος κακών ειδήσεων σε μια εποχή ελαστικών εργασιακών σχέσεων και απρόσωπων εταιρειών. Ενας εκτελεστής – σαμουράι μιας εταιρείας παροχής υπηρεσιών σε τρίτους, που δεν θέλουν προσωπική εμπλοκή με τους προς απόλυση υπαλλήλους τους. Ο Ράιαν, που ίσως έχει πιστέψει πως επιτελεί ένα λειτούργημα, ταξιδεύει διαρκώς με αεροπλάνο από πολιτεία σε πολιτεία προετοιμάζοντας τους ετοιμοθάνατους της αγοράς εργασίας για τη νέα τους ζωή. Παράλληλα, φροντίζει για να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες νομικών επιπλοκών (η αυτοκτονία σταθμίζεται ως παράμετρος υψηλού κινδύνου) των εταιρειών που νοικιάζουν τις υπηρεσίες του.

Το «Ραντεβού στον αέρα» έχει έναν καλοδουλεμένο ανθρώπινο χαρακτήρα, αλλά αποπνέει μια αίσθηση απροσδιοριστίας γιατί είναι μια ταινία που αποφεύγει να δείξει ξεκάθαρα το πρόσωπό της. Ο Ράιτμαν διαχειρίζεται το κοινωνικό δράμα άλλοτε με τους δραματουργικούς όρους ενός ανάλαφρου μινιμαλιστικού ψυχογραφήματος κι άλλοτε με τους όρους μιας μοντέρνας στυλιζαρισμένης ηθογραφίας γύρω από το σεξ, τη δέσμευση, τον γάμο και την οικογένεια ως υπέρτατη αξία μιας κοινωνίας που αναζητά σταθερό σημείο αναφοράς την ώρα της μεγάλης κρίσης. Το υποδειγματικό σενάριο (από τον Ράιτμαν και τον Σέλντον Τέρνερ) συνοψίζει την Οδύσσεια ενός δυναμικού και αδέσμευτου άντρα που είναι σαν χαμένος στο Διάστημα.

Ο μάτσο αντιήρωας του Κλούνεϊ είναι ένας μοναχικός τύπος, καταδικασμένος να περιστρέφεται σαν δορυφόρος γύρω από την αληθινή ζωή έχοντας συνείδηση της αλλοτρίωσής του. Αν ήταν ένας ιπτάμενος ψυχοθεραπευτής ή σύμβουλος διαζυγίων δεν θα υπήρχε καμιά ένσταση για το «Ραντεβού στον αέρα».

Δείτε

Ραντεβού στον αέρα (Up in the Air, 2009)

Ενας γοητευτικός εργένης, ο Ράιαν Μπίνγκαμ που έχει χωρέσει τα υπάρχοντά του σε μια βαλίτσα, ταξιδεύει διαρκώς με αεροπλάνο εκτελώντας «συμβόλαια»: επισκέπτεται εταιρείες και ανακοινώνει απολύσεις σε εργαζόμενους. Ο Ράιαν είναι σαν δορυφόρος σε τροχιά γύρω από την αληθινή ζωή μέχρι την ημέρα που ερωτεύεται. Γυρίστηκε από τον Τζέισον Ράιτμαν. Με Τζορτζ Κλούνεϊ, Βέρα Φαρμίγκα, Αννα Κέντρικ, Τζέισον Μπέιτμαν. (Στις αίθουσες στις 4/2).

Juno (2007)

Γλυκόπικρη κομεντί με αριστοτεχνικό σενάριο και πανέξυπνους διαλόγους. Η νεαρή Ελεν Πέιτζ είναι εξαιρετική στον ρόλο μιας 16χρονης μαθήτριας, της Τζούνο, που μένει έγκυος έπειτα από ένα πληκτικό απόγευμα στο σπίτι ενός συμμαθητή της. Πρώτη σκέψη της είναι να απαλλαγεί από το ανεπιθύμητο φορτίο. Ομως, η πρώτη επίσκεψή της σε ένα σύλλογο γυναικών που βρίσκονται στην ίδια θέση, την κάνει να αλλάξει γνώμη. Στο «Juno» η γυναίκα έχει τον έλεγχο σε ένα παιχνίδι που μέχρι πρότινος κυρίαρχος ήταν ο άντρας. (Σε dvd)

Thank you for smoking (2005)

Στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του ο Τζέισον Ράιτμαν καλύπτει σε ένα σύννεφο καπνού τις πραγματικές προθέσεις του. Δημιουργεί την εντύπωση πως βάλλει κατά της αντικαπνιστικής υστερίας υπερασπιζόμενος την ελευθερία του ατόμου να καπνίζει, όμως, στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ενας κυνικός τύπος, διακεκριμένο στέλεχος της καπνοβιομηχανίας, τριγυρίζει σε τηλεοπτικά σώου και υπεραμύνεται του καπνίσματος. Με τον Ααρον Εκχαρτ. (Σε dvd).