«Ασφαλώς και έχω σκοτώσει. Διαφορετικά δεν θα υπήρχε πρόβλημα»

Ο Μαόζ έκανε ταινία τις εικόνες, τα συναισθήματα, τον πόνο και την ενοχή του

Της Μαριας Kατσουνακη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/01/2010

Χρειάστηκαν 25 χρόνια για να μπορέσει o 48χρονος σήμερα Σαμουέλ Μαόζ να ανοίξει τον προσωπικό του «φάκελο» για τον Λίβανο. Ηταν στα 20 το 1982, όταν ξέσπασε ο πόλεμος, και τοποθετήθηκε πυροβολητής σε τεθωρακισμένο. Για περισσότερες από δύο δεκαετίες στοίχειωναν μέσα του εικόνες και συναισθήματα, πόνος και ενοχή.

Τρεις φορές προσπάθησε να γράψει σενάριο για ταινία αλλά δεν τα κατάφερε. Δεν μπορούσε ούτε να κλάψει. Δάκρυσε και πάλι τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Βενετία όταν κράτησε το Χρυσό Λιοντάρι για τον «Λίβανο» και είδε τους θεατές να χειροκροτούν συγκινημένοι για 20 λεπτά.

«Οι Ισραηλινοί είναι το σκληρότερο κοινό του κόσμου», λέει ο Μαόζ στη σύντομη συνάντησή μας, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, όπου ήταν προσκεκλημένος, τον περασμένο Νοέμβριο. «Για πολλούς λόγους. Θεωρούν, κατ' αρχάς, ότι αν πάρεις βραβείο σε Φεστιβάλ βρίσκεσαι πολύ αριστερά στον πολιτικό χάρτη. Ετσι χαρακτηρίζουν την ταινία αριστερή και την αποκλείουν.

Δεν θέλουν να δουν έναν στρατιώτη να εγκληματεί. Δεν ταιριάζει στην εικόνα που έχουν. Από την άλλη, υπάρχουν και άνθρωποι που πιστεύουν ότι ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να συζητούμε για τα θέματα που μας απασχολούν. Ολη αυτή η μικροπολιτική... Παρότι δεν πρόκειται για πολιτικό φιλμ. Γιατί στο πολιτικό σινεμά πρέπει να υπάρχουν καλοί και κακοί. Στον «Λίβανο» δεν είναι έτσι. Ασφαλώς δεν συγκρίνω τη γυναίκα που χάνει το παιδί της στον πόλεμο (σ. σ.: αρχική σκηνή) με το ηθικό δίλημμα ενός φαντάρου, αλλά στο τέλος όλοι είναι θύματα του πολέμου. Το μήνυμα, πιστεύω, είναι παγκόσμιο».

Χωρίς διέξοδο

Ο Μαόζ είναι πολύ ψηλός, πολύ λεπτός, πολύ ακριβής στις εκφράσεις του. Δεν φοβάται ούτε τις λέξεις ούτε την έκθεση.

«Βεβαίως και αισθάνομαι ένοχος. Και υπεύθυνος. Ημουν εκεί. Εστω και αν οι άνθρωποι μου λένε, «δεν ήταν δική σου απόφαση αλλά της κυβέρνησης». Βλέπετε, στη σκηνή που διαδραματίζεται στη φυτεία της μπανάνας, ότι αν δεν τραβήξω τη σκανδάλη είμαι δολοφόνος γιατί κάποιος θα πεθάνει εξαιτίας μου. Αν την τραβήξω, είμαι στρατιώτης αλλά και εκτελεστής. Δεν σκέφτεσαι στο πεδίο της μάχης. Οι καταστάσεις είναι σύνθετες και χωρίς διέξοδο».

- Στον «Λίβανο» περιγράφετε προσωπικά βιώματα. Εχετε σκοτώσει...

- Ασφαλώς και έχω σκοτώσει. Αλλιώς δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Ενα 24ωρο πριν βρεθώ στη φυτεία της μπανάνας που ήταν η αρχή του πολέμου, ήμουν σε ένα πάρτι όπου συνάντησα μια κοπέλα με την οποία ήμουν ερωτευμένος μαζί της στο Λύκειο. Αρχίσαμε να μιλάμε, το ξημέρωμα μας βρήκε στην παραλία του Τελ Αβίβ. Τότε, σκέφτηκα για τον εαυτό μου: «Είσαι στην αρχή μιας μεγάλης ευτυχίας». Είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα, ήμουν μέσα σε ένα τανκ, σε μια φυτεία μπανάνας, με διαταγή να μη σταματάμε μπροστά σε κανένα όχημα. Οταν είδα το αυτοκίνητο με τους πολίτες δεν πυροβόλησα. Δεν ήθελα να ρίξω πάνω σε άμαχο πληθυσμό. Ομως εκείνοι έβγαλαν όπλα και άρχισαν να πυροβολούν. Οι άλλοι φώναζαν: «Μα, τι κάνεις; Γιατί δεν πυροβολείς;». Βλέπω, ξαφνικά, δίπλα μου ένα πτώμα με το πρόσωπο στραμμένο στο μέρος μου. Ενιωσα τον θάνατο στο δέρμα μου. Ακουσα να μου λένε: «Τι έκανες, δειλέ;». Βγήκα έξω από το τανκ και σκότωσα για πρώτη φορά. Ούρλιαζα, αλλά ήταν σαν η φωνή να έβγαινε από κάποιον άλλον. Υστερα, απέμεινε ένα βουητό μέσα στο κεφάλι. Ενας απροσδιόριστος θόρυβος. Εκείνη τη στιγμή ήξερα ότι I have fucked my life. Αυτή ήταν η πρώτη μου φορά. Μετά αρχίζεις να αλλάζεις, να μεταμορφώνεσαι. Ετσι, κατά κάποιον τρόπο δεν φοβάσαι πια.

- Ηταν η άμυνά σας;

- Οχι. Είναι το πιο βασικό ανθρώπινο ένστικτο: της επιβίωσης. Αλλά μπορεί και να περάσεις μια ολόκληρη ζωή χωρίς να το χρησιμοποιήσεις. Διάβασα ένα άρθρο μετά τον πόλεμο που συνέκρινε την επίδραση αυτού του ενστίκτου με τα βαριά ναρκωτικά. Στο τέλος αφήνει μια θολή ανάμνηση. Σαν να έχεις βγει από ένα κακό όνειρο. Δεν θυμάσαι ακριβώς τι έχει συμβεί.

- Μια λεπτή γραμμή χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο.

- Πολύ λεπτή. Νιώθεις τον θάνατο να σε αγγίζει, υπάρχει παντού. Νιώθεις τον κίνδυνο σε κάθε σημείο του σώματός σου. Δεν μπορώ να το εξηγήσω αυτό.

- Ξαναζώντας το παρελθόν σας, για να γράψετε το σενάριο, ποιο ήταν το κέρδος;

- Ηταν ό, τι καλύτερο μπορούσα να επιφυλάξω στον εαυτό μου. Ηταν ό, τι κέρδισα καθ' οδόν. Πολλοί άνθρωποι μένουν κολλημένοι στις αναμνήσεις. Δεν μπορούν να κάνουν τίποτα.

- Σας πήρε, βέβαια, 26 χρόνια...

- Γιατί δεν ήθελα να κάνω μια ταινία σαν κάποιος που ήμουν εκεί αλλά σαν σκηνοθέτης. Προσπάθησα να γράψω το σενάριο τρεις φορές πριν. Επρεπε όμως πρώτα να αποσυνδεθώ συναισθηματικά. Ηταν πολύ σύνθετο θέμα και χρειαζόταν να πάρω τις αναμνήσεις μου και να τις επεξεργαστώ με ψύχραιμη ματιά.