Η αλήθεια και το τελευταίο (;) ψέμα

Κατίν** ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΡΑΜΑ. Σκηνοθεσία: Αντρέι Βάιντα. Ερμηνεία: Αρτούρ Ζμιγιέφσκι, Μάγια Οστάζεφσκα, Γιαν Ενγκλερτ, Ντανούτα Στένκα.

Στο «Κανάλ» το 1957 ο Αντρέι Βάιντα σκιαγραφεί μια κόλαση του Δάντη για να περιγράψει τον τραγικό επίλογο της αντίστασης των Πολωνών παρτιζάνων εναντίον των ναζί: το 1944 ο Κόκκινος Στρατός διέκοψε ξαφνικά την προέλασή του έξω από τη Βαρσοβία, δίνοντας την ευκαιρία στους Γερμανούς να πετσοκόψουν δεκάδες χιλιάδες εξεγερμένους Πολωνούς που χρησιμοποιούσαν το δίκτυο των υπονόμων της πόλης ως καταφύγιο, αλλά και για την ασφαλή μετακίνησή τους στην πόλη. Η ενέργεια των Σοβιετικών ερμηνεύτηκε από πολλούς ως κίνηση τακτικής του Στάλιν, που ήθελε να θεραπεύσει από το μικρόβιο του τροτσκισμού τους απανταχού κομμουνιστές – ιδιαίτερα τους Πολωνούς που το είχαν ήδη κολλήσει. Σήμερα, ο βετεράνος Βάιντα έρχεται στο προσκήνιο με το «Κατίν» και ένα μεγάλο τραύμα της νεότερης ιστορίας της πατρίδας του, από τον Στάλιν κι αυτό.

Τον Σεπτέμβριο του 1939, ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία. Σχεδόν ταυτόχρονα εισέβαλαν και οι Σοβιετικοί. Αιχμαλώτισαν τους αξιωματικούς του πολωνικού στρατού, τους μετέφεραν στο δάσος του Κατίν στη Λευκορωσία και τους εκτέλεσαν με μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού. (Είχε προηγηθεί το σύμφωνο φιλίας Σοβιετικής Ενωσης – Γερμανίας που είχαν υπογράψει οι υπουργοί Εξωτερικών Ρίμπεντροπ και Μολότοφ υπό το βλέμμα του Στάλιν.) Οι ομαδικοί τάφοι ανακαλύφτηκαν το 1943 από τους Γερμανούς εισβολείς στη Λευκορωσία, όμως, η αλήθεια θάφτηκε και κάτω από το βάρος της νίκης και ηρωισμού του σοβιετικού λαού στο Στάλινγκραντ. Μετά τον πόλεμο το έγκλημα χρεώθηκε στους ναζί. Στην Πολωνία, όπου όλοι ήξεραν την αλήθεια, επιβλήθηκε ο νόμος της σιωπής. Μόλις το 1990 ο Γκορμπατσόφ παραδέχτηκε τη ευθύνη των Σοβιετικών και ένα χρόνο μετά ο Γέλτσιν δημοσιοποίησε έγγραφα που τεκμηριώνουν την ενοχή τους. «Μεγαλώσαμε σε ένα ψέμα, που το έλεγαν παντού και το δίδαξαν στα σχολεία», λέει ο Βάιντα, ο οποίος έχασε τον πατέρα του στο Κατίν.

Το κινηματογραφικό «Κατίν», ωστόσο, είναι ένα πληκτικά μελοδραματικό, σχηματικό κι αδιάφορο φιλμ μέχρι τον επίλογό του, όπου αναπαρίσταται συγκλονιστικά η φρίκη των εκτελέσεων. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είμαστε θεατές ενός τηλεοπτικού σίριαλ με διάχυτη την αγωνία του Βάιντα να δείξει άλλο ένα επεισόδιο από τη μακρόχρονη τραγωδία της πατρίδας του. Ας αναλογιστούμε ότι η Πολωνία από τον 18ο αιώνα μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπήρχε στον ευρωπαϊκό χάρτη.

• Προβάλλονται επίσης

Πώς να χάσεις τους φίλους σου (**) Ενας νεαρός Αγγλος, συντάκτης σε ένα κουτσομπολίστικο περιοδικό, καταστρέφει το πάρτι ενός Αμερικανού, διευθυντή ενός περιοδικού γύρω από τη σόουμπιζ. Στη συνέχεια, ο Αμερικανός καλεί τον Αγγλο στη Νέα Υόρκη προσφέροντάς του δουλειά. Αποτέλεσμα είναι το χάος. Ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Βέιντε σαρκάζει τα παρασκήνια της σόουμπιζ, ενίοτε με έξυπνο τρόπο, περιγράφοντας τα παθήματα του τυπικού Αγγλου ήρωά του στο Μανχάταν. Οι αναφορές στη φελινική «Ντόλτσε βίτα» είναι στα υπέρ της ταινίας. Με Σάιμον Πεγκ, Κίρστεν Ντανστ, Τζεφ Μπρίτζες.

«Mongol» (**) Επος του Σεργκέι Μποντρόφ με φόντο την ασιατική στέπα του 12ου και θέμα τη ζωή του Τζένγκις Χαν.

• Του Δημητρη Μπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Πέμπτη, 5 Φεβρουαρίου 2009