Ολα για την Ανι Χολ

Η διαστολή του σύμπαντος και ο εφιάλτης του νευρικού εραστή, Γούντι Αλεν!

Ο νευρικός εραστής *****

Του Δημητρη Μπουρα, Η Καθημερινή, Πέμπτη, 11 Σεπτεμβρίου 2008

Δραματική κομεντί. Σκηνοθεσία: Γούντι Αλεν. Ερμηνεία: Γούντι Αλεν, Νταϊάν Κίτον, Τόνι Ρόμπερτς, Πολ Σάιμον.

Ο «Νευρικός εραστής» είναι το πρώτο αριστούργημα της πλουσιότατης φιλμογραφίας του Γούντι Αλεν και αποτελεί, μαζί με το μεταγενέστερο «Μανχάταν», ένα από τα κορυφαία σημεία αναφοράς για το κωμικό στα χρόνια του ’70. Είναι μια αυτοβιογραφική ταινία, που πραγματεύεται μικρές τραγωδίες γύρω από σεξ και τη συμβίωση με αφοπλιστική ειλικρίνεια και πρωτοτυπία. Το κωμικό στοιχείο, που βασίζεται κυρίως στο λεκτικό γκαγκ, χρησιμοποιείται σαν πολιορκητικός κριός απέναντι σε καταθλιπτικές καταστάσεις. Ο Αλεν είναι ένας κωμικός, που έμαθε το σουρεαλισμό από τους αδελφούς Μαρξ και λάτρεψε μόνον ένα δημιουργό σαν θεό. Τον Μπέργκμαν. (Μας το υπενθυμίζει σε μια σκηνή της ταινίας, γυρισμένη στο φουαγιέ ενός κινηματογράφου του Μανχάταν όπου προβάλλεται το «Πρόσωπο με πρόσωπο»). Με το «Νευρικό εραστή» άλλαξε πολλά δεδομένα στην κωμωδία, τοποθετώντας την προκλητικά απέναντι στο... μπεργκμανικό δράμα. Ο δικός του υπαρξιακός λόγος είναι ανάλαφρος και περιγράφει σουρεαλιστικά καταστάσεις που είναι απολύτως ρεαλιστικές.

Αμέσως μετά τους τίτλους της ταινίας ο Αλεν μας προϊδεάζει για το μεγάλο τόλμημά του να φέρει το λεκτικό και ανατρεπτικό γκαγκ των αδελφών Μαρξ δίπλα στον Φρόιντ και την ψυχανάλυση. Ο νευρωτικός εραστής του Μανχάταν στέκεται πρόσωπο με πρόσωπο απέναντι στο θεατή, σαν ένας νάρκισσος απέναντι στον ψυχαναλυτή του, και αρχίζει να μιλάει αδιάκοπα για τη ζωή του. Το μίσος και η αγάπη για τον εαυτό του είναι σαν ένα μπερδεμένο κουβάρι που περιγράφεται με μια φράση του Γκράουτσο Μαρξ, η οποία, κατά τον Αλεν, έχει να κάνει και με τη θεωρία του ασυνείδητου. «Δεν θα’ θελα να ανήκω σε μια λέσχη που δέχεται μέλη άτομα σαν και μένα» λέει κομπιάζοντας το alter ego του: ένας μικροκαμωμένος Εβραίος, ο κωμικός της τηλεόρασης Αλβι Σίνγκερ που επιμένει πως η παραπάνω φράση εκφράζει επακριβώς τη σχέση του με τις γυναίκες. Ο Αλβι συνεχίζει σαν ορμητικός χείμαρρος. «Εκλεισα τα σαράντα και σκέφτομαι παράξενα πράγματα. Μάλλον περνάω κρίση. Οχι πως φοβάμαι τα γηρατειά. Είμαι στην αρχή της φαλάκρας, αλλά όσο γερνάω βελτιώνομαι. Θα γίνω ένας αρρενωπός φαλακρός και όχι ένας αξιοπρεπής γκριζομάλλης. Χώρισα με την Ανι και έχω τρελαθεί...».

Ολόκληρη η ταινία, από το πρώτο μέχρι το τελευταίο καρέ, θα μπορούσε να περιγραφεί σαν ένα παιχνίδι τένις ανάμεσα στον Αλβι Σίνγκερ και την Ανι Χολ. Σαν μια συγκαλυμμένη μονομαχία ανάμεσα στον Γούντι Αλεν και την Νταϊάν Κίτον, που λαμβάνει χώρα σε διάφορα γήπεδα: στο κρεβάτι, στην πολυθρόνα του ψυχαναλυτή (η σκηνή όπου η οθόνη είναι χωρισμένη στα δύο), στον επαγγελματικό στίβο... Ο ευφυής Αλεν αυτοαναλύεται στοχεύοντας την Κίτον. Η κίνησή του είναι ευδιάκριτη στον πρωτότυπο τίτλο της ταινίας, «Ανι Χολ», για τον οποίο ο Γούντι δανείστηκε το πραγματικό όνομα της πρωταγωνίστριάς του και για ένα φεγγάρι σύντροφό του. Το πραγματικό όνομα της Νταϊάν Κίτον, είναι Νταϊάν Χολ. (Η Κίτον το άλλαξε για να μην την μπερδεύουν με άλλη μια Νταϊάν Χολ, που υπήρχε ήδη στον κατάλογο του συνδέσμου ηθοποιών). Η Ανι, με την οποία ανοίγει και κλείνει ο κύκλος του «Νευρικού εραστή», έχει μια βασική διαφορά από τον Αλβι, που όταν ήταν παιδί έγινε νευρικός όταν διάβασε κάπου πως το σύμπαν διαστέλλεται. «Η Ανι παίρνει το λόγο για να τελειώσει κάτι, ενώ ο Αλβι κάνει το οτιδήποτε για να αρχίσει να παίρνει το λόγο», γράφει ο Χρήστος Βακαλόπουλος σε ένα κείμενό του για τον «Νευρικό εραστή».