Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ
Μετά από τις επιτυχίες τους «Ροζέτα» (Χρυσός Φοίνικας Κανών, 1999), «Ο γιος» και «Το παιδί» (Χρυσός Φοίνικας Κανών, 2005), οι Βέλγοι σκηνοθέτες αδερφοί Ζαν-Πιερ και Λικ Νταρντέν επιστρέφουν με μια άλλη σημαντική ταινία: «Η σιωπή της Λόρνα» (βραβείο καλύτερου σεναρίου, Φεστιβάλ Κανών 2008). Μια ταινία γύρω από τα προβλήματα των μεταναστών από πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σε χώρες της Δυτικής.
Η Λόρνα είναι μια νεαρή Αλβανή που ζει στο Βέλγιο και η οποία, για να μπορέσει ν' αποκτήσει ένα σνακ-μπαρ μαζί με το αγόρι της, γίνεται συνένοχος στο σατανικό με τραγικά αποτελέσματα - σχέδιο ενός μαφιόζου. Την αναγκάζει να κάνει «λευκό γάμο» μ' έναν Βέλγο για να αποκτήσει τη βελγική υπηκοότητα. Στο ρόλο της Λόρνα, μια νέα, ταλαντούχος Αλβανή ηθοποιός, η Αρτα Ντομπρόσι, ανάμεσα στις πέντε υποψήφιες για την καλύτερη γυναικεία ερμηνεία της χρονιάς στα πρόσφατα Ευρωπαϊκά Κινηματογραφικά Βραβεία. Στις Κάνες είχα την ευκαιρία να συναντήσω τους δύο σκηνοθέτες και μιλήσαμε για την ταινία τους που από προχθές άρχισε να προβάλλεται στις αίθουσες.
- Πώς βρήκατε αυτή την εκπληκτική ηθοποιό, Αρτα Ντομπρόσι, για το ρόλο της Λόρνα;
«Κάναμε οντισιόν σε περίπου 100 νεαρές ερασιτέχνιδες ηθοποιούς κι επιλέξαμε τελικά την Αρτα που είχαμε δει και σε δύο αλβανικές ταινίες. Την είχαμε συναντήσει στο Σαράγεβο και της είχαμε κάνει δοκιμαστικά με την DV κάμερά μας. Χρειάστηκε να έρθει στη Λιέγη για να κάνει και κάποιες σκηνές με τον συμπρωταγωνιστή της, τον Ζερεμί Ρενιέ. Οταν βεβαιωθήκαμε πως είχε αυτό που ζητούσαμε, στις κινήσεις, τη φωνή και την όλη εμφάνισή της, της είπαμε ότι την επιλέξαμε. Τελικά, ήταν η τέλεια επιλογή».
- Στη Λιέγη εκτυλίσσεται και η ιστορία της ταινίας σας...
«Ναι, γιατί θέλαμε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη, στην οποία να έρχονται μετανάστες όπως η Λόρνα και που έχει και νυχτερινή ζωή για να δικαιολογούνται όσα συμβαίνουν».
- Τι είναι εκείνο που προκαλεί τη μεγάλη αλλαγή της Λόρνα προς τον σύζυγό της, τον Κλοντί, κι αρχίζει να τον ερωτεύεται; Για μένα είναι μυστήριο...
«Παραμένει κάπως μυστήριο και για μας. Υπάρχει σ' αυτήν σίγουρα κάποια επιθυμία, καθώς και το ότι ο Κλοντί θέλει να κόψει από τα ναρκωτικά. Μπορεί ακόμη να είναι και το αίσθημα της ενοχής, γιατί από την αρχή αυτός αρχίζει να τη βοηθά, ενώ εκείνη τον εκμεταλλεύεται. Ακόμη είναι και το ότι θέλει να τον σταματήσει από την παλιά του ζωή. Είναι ίσως όλα μαζί. Είναι κάτι που ξαφνιάζει και την ίδια».
- Η ηθοποιός επηρέασε καθόλου το σενάριο και, αν ναι, με ποιον τρόπο;
«Η ταινία που είδατε δεν απέχει και πολύ από το σενάριο. Αλλά, πριν αρχίσουμε το γύρισμα, κάνουμε αρκετές πρόβες και τότε κάποια πράματα μπορεί ν' αλλάξουν. Είναι σκηνές όπου υπάρχει πολύ μικρός διάλογος, δυο-τρεις λέξεις. Αυτό μπορεί ν' αλλάξει στο πλατό μετά από τις πρόβες. Ο ηθοποιός προσθέτει κάτι δικό του, σύμφωνα μ' αυτό που αισθάνεται καλύτερα και που, βέβαια, μπορεί να πείθει. Υπάρχουν άλλες σκηνές όπου μπορεί, αντίθετα, να αφαιρούμε από τον διάλογο και να προσθέτουμε κάτι άλλο, όπως διαφορετικές κινήσεις των ηθοποιών. Ακόμη κι όταν το σενάριο είναι πολύ κοντά σ' αυτό που έχει γραφτεί, οι ηθοποιοί πάντα φέρνουν κάτι το καινούργιο που το εντάσσουμε σ' αυτό. Το ίδιο ισχύει και με το ντεκόρ και τους φυσικούς χώρους».
- Υπάρχει μια σημαντική αλλαγή σ' αυτή την ταινία σε σχέση με τις άλλες σας δουλειές. Ο κεντρικός χαρακτήρας εδώ είναι ενεργός, ιδιαίτερα από τη στιγμή που αποφασίζει να κάνει την έγκυο...
«Είχαμε σκεφτεί την ιδέα για τη φανταστική εγκυμοσύνη ενώ γράφαμε το σενάριο γιατί, όταν αποφασίσαμε πως ο Κλοντί θα πέθαινε, δεν θέλαμε να δείξουμε το θάνατό του ή το πτώμα του. Θελήσαμε να τονίσουμε την απουσία του. Ακόμη και στο νεκροτομείο δεν δείχνουμε το σώμα του για να δημιουργήσουμε την αίσθηση της απουσίας τόσο στο κοινό όσο και στη Λόρνα. Αυτή την απουσία η Λόρνα τη γεμίζει με τη φανταστική της εγκυμοσύνη, παρ' όλο που και το μωρό είναι ανύπαρκτο. Η στάση της δεν είναι συνειδητή. Δένει με την επιθυμία της να μείνει έγκυος και να αποκτήσει το παιδί του Κλοντί, και επειδή συμμετείχε κατά κάποιο τρόπο στη δολοφονία του θέλει τώρα να εξιλεωθεί. Γι' αυτήν, το να αποκτήσει παιδί είναι μια ελπίδα πολύ πιο δυνατή από την αγάπη της για τον Κλοντί. Κι αρχίζει ν' αγωνίζεται γι' αυτό το παιδί και να συγκρούεται με τους μαφιόζους».
- Τελικά το παιδί ήταν για σας κάτι το εντελώς φανταστικό ή μήπως το αφήσατε να παραμείνει κάπως διφορούμενο;
«Μπορεί κανείς να το πάρει κι έτσι. Κι εγώ μερικές φορές θα το ήθελα. Υπήρχε μια σκηνή στην ταινία όπου ο πρώτος γιατρός τής έδειχνε την εξέταση και της έλεγε, "κυρία μου, δεν είστε έγκυος", αλλά τη βγάλαμε. Αλλά ο δεύτερος γιατρός τής το λέει. Εκείνο όμως που συνέβη τελικά είναι ότι πολλοί θεατές εξακολουθούν να πιστεύουν πως η Λόρνα είναι έγκυος».
- Ο λόγος που δεν θέλει να κάνει έκτρωση είναι γιατί είναι καθολική;
«Οχι, η θρησκεία δεν έχει καμιά σχέση μ' αυτό. Δεν θέλει έκτρωση γιατί είναι το παιδί του Κλοντί. Δεν θελήσαμε να γυρίσουμε μια ταινία εναντίον της έκτρωσης».
- Χρειάστηκε μεγάλη έρευνα η ταινία, ιδιαίτερα σχετικά με τους μετανάστες;
«Προσπαθήσαμε να φανταστούμε πώς θα συμπεριφέρονταν τέτοιοι άνθρωποι, η Λόρνα, ο Κλοντί και οι άλλοι γύρω τους. Χρειάστηκε βέβαια να μελετήσουμε τη νομοθεσία για τους μετανάστες καθώς και εκείνη του διαζυγίου. Αλλά αν το εξετάσουμε από ανθρώπινη πλευρά, όλοι μας ζούμε σε μια παρόμοια κοινωνία και έχουμε τα ίδια αισθήματα και τα ίδια προβλήματα. Γι' αυτό ήταν πιο εύκολο να μάθουμε περισσότερα για τη ζωή τους».
- Ποιος είναι ο συμβολισμός στη σκηνή τού φινάλε, όταν η Λόρνα φεύγει στο δάσος;
«Δεν είναι συμβολική σκηνή. Αυτή θέλει να μείνει μόνη με το παιδί της, να το φροντίζει, να του μιλά, να το παρηγορεί, να το προστατεύει. Είναι μια άλλη στάση της στον κόσμο, διαφορετική από την προηγούμενη, όταν εκμεταλλευόταν τους άλλους. Τώρα θέλει να προστατεύσει κάποιον. Ισως να έχει αρχίσει και να τρελαίνεται».
- Στη Λόρνα δίνετε ελπίδα. Υπάρχει μήπως μια ηθική στάση που επιδιώκετε ως κινηματογραφιστές;
«Ναι, μας αρέσει να αφηγούμαστε ιστορίες. Μας αρέσει να δίνουμε στα πρόσωπά μας κάποια ελπίδα. Μας αρέσει να αλλάζουν και να καλυτερεύουν. Στην περίπτωση της Λόρνα αυτό μπορεί να φαίνεται κάπως ειρωνικό, αφού ίσως αρχίζει να τρελαίνεται. Ομως, δίνοντάς της το φανταστικό παιδί τη βάζουμε να εστιάσει στην ελπίδα, πράγμα που της δίνει περισσότερη ανθρωπιά. Αν υπήρχε πραγματικό παιδί αυτό θα ήταν τελικά πιο εύκολο, αλλά θα έπρεπε πάλι να περάσει από μια διαδικασία εξιλέωσης».
- Υπάρχουν πράγματα στην ταινία που αργείτε να τα εξηγήσετε, ενώ για μερικά περιμένεις ώς το φινάλε. Προτιμάτε ν' αφήνετε το κοινό να τα μαντέψει. Οπως το ότι η Λόρνα είναι Αλβανή. Αυτό δεν είναι ρίσκο;
«Πιστεύουμε πως το κοινό είναι αρκετά έξυπνο για να καταλάβει πολλά πράγματα που δεν χρειάζεται να του τα δώσεις μασημένα. Επίσης, το ότι η Λόρνα είναι Αλβανή δεν είναι τόσο σημαντικό, θα μπορούσε να είναι από μιαν άλλη χώρα, από την Πολωνία, ή από κάπου αλλού».
- Το πρόβλημα της μετανάστευσης υπάρχει σε μεγάλο βαθμό και στο Βέλγιο;
«Ναι, υπάρχει σ' όλη την Ευρώπη. Και χρειάζεται σωστή αντιμετώπιση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, με δίκαια μέτρα, που να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να προστατεύουν τον μετανάστη χωρίς να τον σπρώχνουν στην αγκαλιά ανθρώπων του υποκόσμου». *
- Πώς βρήκατε αυτή την εκπληκτική ηθοποιό, Αρτα Ντομπρόσι, για το ρόλο της Λόρνα;
«Κάναμε οντισιόν σε περίπου 100 νεαρές ερασιτέχνιδες ηθοποιούς κι επιλέξαμε τελικά την Αρτα που είχαμε δει και σε δύο αλβανικές ταινίες. Την είχαμε συναντήσει στο Σαράγεβο και της είχαμε κάνει δοκιμαστικά με την DV κάμερά μας. Χρειάστηκε να έρθει στη Λιέγη για να κάνει και κάποιες σκηνές με τον συμπρωταγωνιστή της, τον Ζερεμί Ρενιέ. Οταν βεβαιωθήκαμε πως είχε αυτό που ζητούσαμε, στις κινήσεις, τη φωνή και την όλη εμφάνισή της, της είπαμε ότι την επιλέξαμε. Τελικά, ήταν η τέλεια επιλογή».
- Στη Λιέγη εκτυλίσσεται και η ιστορία της ταινίας σας...
«Ναι, γιατί θέλαμε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη, στην οποία να έρχονται μετανάστες όπως η Λόρνα και που έχει και νυχτερινή ζωή για να δικαιολογούνται όσα συμβαίνουν».
- Τι είναι εκείνο που προκαλεί τη μεγάλη αλλαγή της Λόρνα προς τον σύζυγό της, τον Κλοντί, κι αρχίζει να τον ερωτεύεται; Για μένα είναι μυστήριο...
«Παραμένει κάπως μυστήριο και για μας. Υπάρχει σ' αυτήν σίγουρα κάποια επιθυμία, καθώς και το ότι ο Κλοντί θέλει να κόψει από τα ναρκωτικά. Μπορεί ακόμη να είναι και το αίσθημα της ενοχής, γιατί από την αρχή αυτός αρχίζει να τη βοηθά, ενώ εκείνη τον εκμεταλλεύεται. Ακόμη είναι και το ότι θέλει να τον σταματήσει από την παλιά του ζωή. Είναι ίσως όλα μαζί. Είναι κάτι που ξαφνιάζει και την ίδια».
- Η ηθοποιός επηρέασε καθόλου το σενάριο και, αν ναι, με ποιον τρόπο;
«Η ταινία που είδατε δεν απέχει και πολύ από το σενάριο. Αλλά, πριν αρχίσουμε το γύρισμα, κάνουμε αρκετές πρόβες και τότε κάποια πράματα μπορεί ν' αλλάξουν. Είναι σκηνές όπου υπάρχει πολύ μικρός διάλογος, δυο-τρεις λέξεις. Αυτό μπορεί ν' αλλάξει στο πλατό μετά από τις πρόβες. Ο ηθοποιός προσθέτει κάτι δικό του, σύμφωνα μ' αυτό που αισθάνεται καλύτερα και που, βέβαια, μπορεί να πείθει. Υπάρχουν άλλες σκηνές όπου μπορεί, αντίθετα, να αφαιρούμε από τον διάλογο και να προσθέτουμε κάτι άλλο, όπως διαφορετικές κινήσεις των ηθοποιών. Ακόμη κι όταν το σενάριο είναι πολύ κοντά σ' αυτό που έχει γραφτεί, οι ηθοποιοί πάντα φέρνουν κάτι το καινούργιο που το εντάσσουμε σ' αυτό. Το ίδιο ισχύει και με το ντεκόρ και τους φυσικούς χώρους».
- Υπάρχει μια σημαντική αλλαγή σ' αυτή την ταινία σε σχέση με τις άλλες σας δουλειές. Ο κεντρικός χαρακτήρας εδώ είναι ενεργός, ιδιαίτερα από τη στιγμή που αποφασίζει να κάνει την έγκυο...
«Είχαμε σκεφτεί την ιδέα για τη φανταστική εγκυμοσύνη ενώ γράφαμε το σενάριο γιατί, όταν αποφασίσαμε πως ο Κλοντί θα πέθαινε, δεν θέλαμε να δείξουμε το θάνατό του ή το πτώμα του. Θελήσαμε να τονίσουμε την απουσία του. Ακόμη και στο νεκροτομείο δεν δείχνουμε το σώμα του για να δημιουργήσουμε την αίσθηση της απουσίας τόσο στο κοινό όσο και στη Λόρνα. Αυτή την απουσία η Λόρνα τη γεμίζει με τη φανταστική της εγκυμοσύνη, παρ' όλο που και το μωρό είναι ανύπαρκτο. Η στάση της δεν είναι συνειδητή. Δένει με την επιθυμία της να μείνει έγκυος και να αποκτήσει το παιδί του Κλοντί, και επειδή συμμετείχε κατά κάποιο τρόπο στη δολοφονία του θέλει τώρα να εξιλεωθεί. Γι' αυτήν, το να αποκτήσει παιδί είναι μια ελπίδα πολύ πιο δυνατή από την αγάπη της για τον Κλοντί. Κι αρχίζει ν' αγωνίζεται γι' αυτό το παιδί και να συγκρούεται με τους μαφιόζους».
- Τελικά το παιδί ήταν για σας κάτι το εντελώς φανταστικό ή μήπως το αφήσατε να παραμείνει κάπως διφορούμενο;
«Μπορεί κανείς να το πάρει κι έτσι. Κι εγώ μερικές φορές θα το ήθελα. Υπήρχε μια σκηνή στην ταινία όπου ο πρώτος γιατρός τής έδειχνε την εξέταση και της έλεγε, "κυρία μου, δεν είστε έγκυος", αλλά τη βγάλαμε. Αλλά ο δεύτερος γιατρός τής το λέει. Εκείνο όμως που συνέβη τελικά είναι ότι πολλοί θεατές εξακολουθούν να πιστεύουν πως η Λόρνα είναι έγκυος».
- Ο λόγος που δεν θέλει να κάνει έκτρωση είναι γιατί είναι καθολική;
«Οχι, η θρησκεία δεν έχει καμιά σχέση μ' αυτό. Δεν θέλει έκτρωση γιατί είναι το παιδί του Κλοντί. Δεν θελήσαμε να γυρίσουμε μια ταινία εναντίον της έκτρωσης».
- Χρειάστηκε μεγάλη έρευνα η ταινία, ιδιαίτερα σχετικά με τους μετανάστες;
«Προσπαθήσαμε να φανταστούμε πώς θα συμπεριφέρονταν τέτοιοι άνθρωποι, η Λόρνα, ο Κλοντί και οι άλλοι γύρω τους. Χρειάστηκε βέβαια να μελετήσουμε τη νομοθεσία για τους μετανάστες καθώς και εκείνη του διαζυγίου. Αλλά αν το εξετάσουμε από ανθρώπινη πλευρά, όλοι μας ζούμε σε μια παρόμοια κοινωνία και έχουμε τα ίδια αισθήματα και τα ίδια προβλήματα. Γι' αυτό ήταν πιο εύκολο να μάθουμε περισσότερα για τη ζωή τους».
- Ποιος είναι ο συμβολισμός στη σκηνή τού φινάλε, όταν η Λόρνα φεύγει στο δάσος;
«Δεν είναι συμβολική σκηνή. Αυτή θέλει να μείνει μόνη με το παιδί της, να το φροντίζει, να του μιλά, να το παρηγορεί, να το προστατεύει. Είναι μια άλλη στάση της στον κόσμο, διαφορετική από την προηγούμενη, όταν εκμεταλλευόταν τους άλλους. Τώρα θέλει να προστατεύσει κάποιον. Ισως να έχει αρχίσει και να τρελαίνεται».
- Στη Λόρνα δίνετε ελπίδα. Υπάρχει μήπως μια ηθική στάση που επιδιώκετε ως κινηματογραφιστές;
«Ναι, μας αρέσει να αφηγούμαστε ιστορίες. Μας αρέσει να δίνουμε στα πρόσωπά μας κάποια ελπίδα. Μας αρέσει να αλλάζουν και να καλυτερεύουν. Στην περίπτωση της Λόρνα αυτό μπορεί να φαίνεται κάπως ειρωνικό, αφού ίσως αρχίζει να τρελαίνεται. Ομως, δίνοντάς της το φανταστικό παιδί τη βάζουμε να εστιάσει στην ελπίδα, πράγμα που της δίνει περισσότερη ανθρωπιά. Αν υπήρχε πραγματικό παιδί αυτό θα ήταν τελικά πιο εύκολο, αλλά θα έπρεπε πάλι να περάσει από μια διαδικασία εξιλέωσης».
- Υπάρχουν πράγματα στην ταινία που αργείτε να τα εξηγήσετε, ενώ για μερικά περιμένεις ώς το φινάλε. Προτιμάτε ν' αφήνετε το κοινό να τα μαντέψει. Οπως το ότι η Λόρνα είναι Αλβανή. Αυτό δεν είναι ρίσκο;
«Πιστεύουμε πως το κοινό είναι αρκετά έξυπνο για να καταλάβει πολλά πράγματα που δεν χρειάζεται να του τα δώσεις μασημένα. Επίσης, το ότι η Λόρνα είναι Αλβανή δεν είναι τόσο σημαντικό, θα μπορούσε να είναι από μιαν άλλη χώρα, από την Πολωνία, ή από κάπου αλλού».
- Το πρόβλημα της μετανάστευσης υπάρχει σε μεγάλο βαθμό και στο Βέλγιο;
«Ναι, υπάρχει σ' όλη την Ευρώπη. Και χρειάζεται σωστή αντιμετώπιση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, με δίκαια μέτρα, που να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να προστατεύουν τον μετανάστη χωρίς να τον σπρώχνουν στην αγκαλιά ανθρώπων του υποκόσμου». *
Ελευθεροτυπία 2 - 13/12/2008
No comments:
Post a Comment