Σούζαν Λοτάρ: Ο φασισμός γεννιέται στα θρανία

Αν έχεις συνεργαστεί τέσσερις φορές με τον Μίκαελ Χάνεκε, έχεις δικαίωμα να ισχυρίζεσαι ότι τον γνωρίζεις καλά. «Και να νιώθεις προνομιούχα. Κανείς δεν συγκρίνεται μαζί του», είναι το πρώτο πράγμα που μας λέει η Γερμανίδα ηθοποιός Σούζαν Λοτάρ.

«Τα παιδιά θύματα της βίας όταν μεγαλώσουν την αναπαράγουν ακόμα χειρότερη», λέει η Σούζαν Λοτάρ

Βρέθηκε πριν από λίγες μέρες στην Αθήνα, προσκεκλημένη του «15ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Νύχτες Πρεμιέρας», για την πρώτη προβολή της βραβευμένης με Χρυσό Φοίνικα «Λευκής Κορδέλας» (βγαίνει στις αίθουσες στις 29 Οκτωβρίου).

Υποδύεται σ' αυτήν μία από τις γυναίκες ενός μικρού χωριού Προτεσταντών της Βόρειας Γερμανίας, λίγο πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια σειρά από αλυσιδωτά γεγονότα, με το εκπαιδευτικό σύστημα στο επίκεντρο, χτίζουν τον πυρήνα, όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης, της γενιάς του ναζισμού. Το ίδιο θέμα, μέσα από τελείως διαφορετική σκοπιά και ιστορία, είχε και μία ακόμη ταινία στην οποία η Σούζαν Λοτάρ έπαιξε πέρυσι. Είχε ένα μικρό ρόλο στα «Σφραγισμένα χείλη» του Στίβεν Ντάλτρι.

Η «Λευκή κορδέλα» είναι η τέταρτη ταινία τού Χάνεκε στην οποία παίζει. Εχουν προηγηθεί το δράμα μυστηρίου «Ο πύργος», η βραβευμένη στις Κάνες «Δασκάλα του πιάνου» και φυσικά το «Funny Games» του 1997. Στο τελευταίο, μάλιστα, η Λοτάρ πρωταγωνιστούσε μαζί με τον διάσημο Γερμανό ηθοποιό, και σύζυγό της, Ούλριχ Μούε. Εμείς τον γνωρίσαμε με την πετυχημένη ταινία «Οι ζωές των άλλων» στο ρόλο ενός πράκτορα της Στάζι.

Ο θάνατός του, πριν από δύο χρόνια, την έχει κλονίσει. Γι' αυτό και το ριμέικ του «Funny Games», που γύρισε ο Χάνεκε πριν από δύο χρόνια, παραμένει η μοναδική ταινία τού αγαπημένου της σκηνοθέτη που δεν έχει παρακολουθήσει. «Εκείνη την περίοδο δεν μπορούσα να πάω στο σινεμά να την δω. Θα ήταν πολύ οδυνηρό για μένα».

• Το πρώτο πράγμα που είπατε μετά την προβολή τής «Λευκής κορδέλας» ήταν ότι ανήκετε στη γενιά που βασανίστηκε από το ερώτημα «Πώς φτάσαμε στον φασισμό;»...

«Οι άνθρωποι της ηλικίας μου μεγαλώσαμε με τέτοια ερωτήματα: Πώς ήταν δυνατόν να συμβούν όλα αυτά στη Γερμανία και τι είδους άνθρωπος είναι αυτός που εξελίσσεται σε φασίστα. Σε εμένα προσωπικά, η "Λευκή κορδέλα" έδωσε μία κατ' αρχήν απάντηση. Φωτίζει την ευθύνη της εκπαίδευσης. Πολλά δεινά πηγάζουν από αυτή. Παιδιά-θύματα της βίας, όταν μεγαλώσουν, την αναπαράγουν ακόμη χειρότερη. Δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτήν. Μάλλον είναι ο κανόνας. Ανακυκλώνεις αυτό που έχεις βιώσει ως παιδί».

• Οι απαντήσεις συμφιλιώνουν με το παρελθόν;

«Γεννήθηκα το 1960, δηλαδή σχεδόν 50 χρόνια μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δυστυχώς στο σχολείο ποτέ δεν συζητούσαμε για τα σκοτεινά κεφάλαια της γερμανικής ιστορίας. Είχα πάντοτε πολλούς φίλους Εβραίους και ξέρω από πρώτο χέρι τι έχουν περάσει. Είχα αυτό το αγκάθι μέσα μου, να εξηγήσω και όχι να δικαιολογήσω. Γενικά, είμαι άνθρωπος που ζητάω απαντήσεις και ψάχνω την αλήθεια. Ακόμα και αν δεχτούμε ότι η εκπαίδευση έπαιξε ένα βασικό ρόλο, παραμένει δύσκολη η καταλυτική απάντηση που εξηγεί την ποιότητα της ανθρώπινης φύσης, που οδηγεί στον φασισμό και τον ναζισμό. Ο Χάνεκε σε σπρώχνει σε μια διαδικασία να σκεφτείς και να αμφιβάλλεις».

• Βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια η γερμανική κινηματογραφική βιομηχανία παράγει ταινίες με αυτή τη θεματολογία («Οι ζωές των άλλων», «Το πείραμα», «Το κύμα»). Νιώθει πιο έτοιμη η χώρα σας να μιλήσει για το παρελθόν της;

«Δεν το νομίζω. Η κινηματογραφική βιομηχανία θέλει να βγάλει λεφτά και όχι να βρει την αλήθεια. Θεωρώ ότι οι Γερμανοί φοβούνται ακόμα να αμφισβητήσουν πολλά πράγματα και να σκάψουν βαθιά στην ιστορία τους. Ξέρω ότι αυτό που λέω μπορεί να ακούγεται χαζομάρα, γιατί κανονικά θα έπρεπε να υποστηρίξω το σινεμά της χώρας μου. Είμαι όμως καχύποπτη σε τέτοιες περιπτώσεις».

• Πέρυσι είδαμε και μια ταινία για τη RAF, «Το σύνδρομο Μπάαντερ-Μάινχοφ». Λέτε η νέα τάση να είναι η τρομοκρατία;

«Ηταν απλώς μία ακόμη ταινία. Δεν ξέρω αν θα είναι η νέα θεματολογία του γερμανικού κινηματογράφου, πάντως του χρόνου θα παίξω σε μια ταινία για την Γκούντρουν Ενσλιν. Θα υποδυθώ τη μητέρα της. Και σε αυτό το φαινόμενο, δηλαδή της τρομοκρατίας, θέλω να βρω απαντήσεις».

• Είναι αλήθεια ότι όταν σας πρότεινε ο Χάνεκε να παίξετε στη «Λευκή κορδέλα» αρνηθήκατε;

«Ναι, αυτό έγινε πριν από δέκα χρόνια. Μόλις διάβασα το σενάριο και το ρόλο μου, του είπα κατευθείαν ότι δεν θέλω να παίξω μια τόσο αντι-γοητευτική γυναίκα, που ταπεινώνεται για έναν άντρα. Μετά, όμως, άλλαξα γνώμη. Χάνεκε είναι αυτός...».

• Πώς είναι να δουλεύεις μαζί του; Λέγεται ότι ταλαιπωρεί τους ηθοποιούς του.

«Ξέρω ότι υπάρχει η φήμη ότι είναι δύσκολος. Είναι όμως πολύ ευγενικός και καλός άνθρωπος. Γενικά αποφύγαμε τις πολλές συζητήσεις. Ηξερα τι έπρεπε να κάνω και κύλησαν όλα εύκολα. Εχουμε δουλέψει μαζί τόσες φορές. Μοιραζόμαστε πλέον μια κοινή γλώσσα. Γνωρίζω τι περιμένει από εμένα και αυτός ξέρει τι μπορώ να του δώσω. Είναι η βάση μιας καλής συνεργασίας. Είδα την ταινία τελειωμένη στις Κάνες. Σκέφτηκα αμέσως "τι υπέροχη δουλειά έκανε με τα παιδιά"».

• Τι σας αρέσει περισσότερο στον Χάνεκε ως σκηνοθέτη;

«Δεν κάνει απλώς σινεμά. Εχει τη δύναμη να δείχνει την αλήθεια».

• Πολλοί τού προσάπτουν ότι είναι σκηνοθέτης που δεν αγαπάει τον άνθρωπο.

«Δεν νομίζω ότι ισχύει κάτι τέτοιο. Είναι άνθρωπος που αγαπάει πολύ τα παιδιά. Η προοπτική των ταινιών του είναι πάντοτε από τη ματιά ενός μικρού παιδιού». *

• Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 10 Οκτωβρίου 2009