Τα πρόσωπα του Κραχ

• Στο αφιέρωμα του Πανοράματος για την οικονομική κρίση του '29 θα δούμε ανθρώπινες ιστορίες, όλες εμπνευσμένες από τη «Μαύρη Τρίτη» της Αμερικής

• Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ,ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Επτά, Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2009

Σε μια περίοδο νέας οικονομικής κρίσης είναι ευκαιρία ν' αντικρίσουμε την προηγούμενη μεγάλη κρίση του περασμένου αιώνα, μέσα από τις ταινίες που γυρίστηκαν τόσο στη δεκαετία του '30 όσο και στα χρόνια που ακολούθησαν.

Εξ ου και το αφιέρωμα του φετινού 22ου Πανοράματος, που θα διαρκέσει από την ερχόμενη Πέμπτη έως 1 Νοεμβρίου. Οι ταινίες θα προβληθούν στο «Ιντεάλ» και στο «Τριανόν».

Ηδη από τις αρχές του 1929, στις ΗΠΑ, η οικονομική κρίση είχε αρχίσει να διαφαίνεται. Ομως κυβέρνηση, στελέχη τραπεζών και μεγιστάνες, όπως ο Ροκφέλερ, διακήρυτταν πως το πρόβλημα ήταν μικρό και σύντομα θα υπήρχε ανάκαμψη. Ο νεοεκλεγείς μάλιστα αμερικανός πρόεδρος Χούβερ προσπαθούσε να εφησυχάσει τους συμπατριώτες του, τονίζοντας πως «η ευημερία είναι στη γωνιά του δρόμου», όμως στις 29 Οκτωβρίου 1929 ήρθε το μεγάλο κραχ του χρηματιστηρίου.

Η μεγάλη οικονομική κρίση που ακολούθησε είχε ως συνέπεια την άνοδο της ανεργίας, πτώση στους μισθούς, στις εξαγωγές, με βιομηχανικές ιδιαίτερα χώρες να επηρεάζονται περισσότερο. Κι όμως, ο αμερικανικός λαός, και όχι μόνο, εξακολουθούσε να κατακλύζει τις αίθουσες, που του πρόσφεραν τη φυγή από τα καθημερινά του βάσανα, μετατρέποντας την παρακολούθηση των ταινιών σε μια μοναδική κοινωνική σύναξη.

«Είναι ευχάριστο που σε μια τέτοια περίοδο, όπως αυτή της κρίσης», δήλωνε ο πρόεδρος Ρούζβελτ, «όταν το πνεύμα του λαού βρίσκεται στο πιο χαμηλό του επίπεδο, ένας Αμερικανός μπορεί με μόνο 15 σεντς να πάει στο σινεμά και να δει το χαμόγελο ενός παιδιού και να ξεχάσει τα προβλήματά του».

Την κρίση αυτή που χτύπησε και το ίδιο το Χόλιγουντ, η βιομηχανία του κινηματογράφου κατάφερε τελικά να την ξεπεράσει, προσφέροντας στο κοινό ταινίες φυγής, από μιούζικαλ και κωμωδίες «σκρούμπολ», μέχρι γκανγκστερικές περιπέτειες. Ιδιαίτερα στις τελευταίες, ο γκάνγκστερ μετατρεπόταν σε ήρωα, συμβολίζοντας τον άνθρωπο που ξεσηκωνόταν ενάντια σε μια άδικη κοινωνία.

Γκάνγκστερ-ήρωες

Ο κόσμος χαιρόταν που οι γκάνγκστερ λήστευαν κυρίως τις τράπεζες, βασικές υπεύθυνες για τις κακουχίες τους - από τις κατασχέσεις των σπιτιών τους και την αρπαγή της γης τους, μέχρι την ανεργία.

Ολες αυτές οι ταινίες προσπαθούσαν, η καθεμία με τον τρόπο της, να αποκαταστήσουν τις αμερικανικές αξίες. Μέσα από αυτές, είτε ήταν αισιόδοξα μιούζικαλ όπως «Οι Χρυσοθήρες του 1933», «Η 42η οδός» και «Footlight Parade» είτε αναρχικές κωμωδίες σκρούμπολ («Συνέβη μια νύχτα» του Φρανκ Κάπρα, οι κωμωδίες των αδελφών Μαρξ), είτε ο πεσιμισμός των γκανγκστερικών ταινιών, με σταρ όπως οι Κάρολ Λόμπαρντ, Τζέιμς Στιούαρτ, Μπάρμπαρα Στάνγουικ, Γκάρι Κούπερ, Τζέιμς Κάγκνεϊ κ.ά., το κοινό έβρισκε χαρακτήρες όπου μπορούσε να ταυτιστεί με τα αισθήματά τους - το θάρρος, την επιμονή τους για επιβίωση.

Η προηγούμενη, ιδεαλιστική, φαντεζίστικη αντιμετώπιση της ζωής που συναντάμε στις ταινίες της δεκαετίας του '20, δίνει τη θέση της σε μια άλλη, πιο ρεαλιστική, προσγειωμένη αντιμετώπιση. Ιδιαίτερα, με την άνοδο του Ρούζβελτ στην εξουσία και την εισαγωγή της ριζοσπαστικής πολιτικής του Νιου Ντιλ, ορισμένοι σκηνοθέτες άρχισαν να γυρίζουν ταινίες που καταπιάνονταν με ειλικρίνεια και τόλμη με τα κοινωνικά προβλήματα, είτε σε ντοκιμαντέρ, είτε σε ταινίες μυθοπλασίας, όπως οι σκηνοθέτες Μέρβιν Λερόι, Φρανκ Κάπρα, Τσάρλι Τσάπλιν. Είχαμε, μάλιστα, και διασκευές λογοτεχνικών έργων που αναφέρονταν στην κρίση, όπως «Τα σταφύλια της οργής» του Τζον Στάινμπεκ, βιβλίο για το οποίο ο συγγραφέας κέρδισε και το Νόμπελ.

Οι ταινίες του αφιερώματος:

* Ο ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΟΣ του Χάουορντ Χοκς

Η πιο ρεαλιστική, γεμάτη ωμή δράση, ανάπλαση της περιόδου της ποταπαγόρευσης και του γκανγκστερισμού, γύρω από την άνοδο και την πτώση ενός γκάνγκστερ, από ένα σενάριο του δημοσιογράφου Μπεν Χεχτ, εμπνευσμένο από τη δράση του Αλ Καπόνε, και με τον Πολ Μιούνι στον ρόλο. Η ηρωοποίηση του γκάνγκστερ δημιούργησε προβλήματα με την επιτροπή λογοκρισίας και καθυστέρησε δυο ολόκληρα χρόνια την προβολή της ταινίας.

* ΜΑΝ'S CASTLE (1933) του Φρανκ Μπορζέιγκι

Ενα φτωχό ζευγάρι (Σπένσερ Τρέισι-Λορέτα Γιάνγκ) ερωτεύεται στις παραγκουπόλεις που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια της κρίσης. Ο έρωτας ξεπερνά τις κακουχίες σε μια θαυμάσια ρομαντική ιστορία σκηνοθετημένη με ανθρωπιά, χιούμορ και συγκίνηση, μέσα από εικόνες που χαράσσονται στη μνήμη του θεατή.

* ΗΡΩΕΣ ΓΙΑ ΠΟΥΛΗΜΑ (1933) του Γουίλιαμ Γουέλμαν

Μια συγκλονιστική, ασυνήθιστη ταινία, γυρισμένη πριν από τον «Κώδικα Χέις» της λογοκρισίας, με τον ήρωα να αντιμετωπίζει ατέλειωτες κακουχίες και προσωπική τραγωδία πριν τελικά μοιράσει στους φτωχούς τα χρήματα που κερδίζει άθελά του (γεγονός για το οποίο κατηγορείται ως κομμουνιστής!) και σμίξει με τη μάζα των αστέγων.

* WILD BOYS OF ΤΗΕ ROAD (1933) του Γουίλιαμ Γουέλμαν

Η «εξεγερμένη» νεολαία της περιόδου του ντιπρέσιον μέσα από το δράμα δυο έφηβων αγοριών που ενώ αναζητήσουν στις αχανείς εκτάσεις των μεσοδυτικών πολιτειών μια καλύτερη τύχη, αναγκάζονται να ζουν στο δρόμο και σε αυτοσχέδιες παραγκουπόλεις, ενώ διώκονται από μια βάναυση αστυνομία.

* ΤΑ ΣΤΑΦΥΛΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ (1940) του Τζον Φορντ

Μια οικογένεια φτωχών αγροτών αντιμετωπίζει τρομερές δοκιμασίες όταν η τράπεζα κατάσχει το αγρόκτημά της κι αναγκάζεται ν' αναζητήσει καλύτερη τύχη στην Καλιφόρνια. Στη συγκλονιστική αυτή ταινία του, με βάση το βιβλίο του Τζον Στάινμπεκ, ο βραβευμένος με Οσκαρ Τζον Φορντ παρακολουθεί την πτωτική πορεία της εκδιωγμένης οικογένειας, θύμα της απληστίας των τραπεζών αλλά και γενικότερα του κεφαλαίου.

* ΜΙΑ ΥΠΕΡΟΧΗ ΖΩΗ (1946) του Φρανκ Κάπρα

Σε μια κωμόπολη, στη χειρότερη περίοδο της κρίσης, οι τράπεζες οδηγούν έναν έντιμο αλτρουιστή (Τζέιμς Στιούαρτ) στο χείλος της αυτοκτονίας, ο αισιόδοξος όμως σκηνοθέτης δίνει μια συγκινητική, χριστουγεννιάτικη ουτοπιστική λύση με αγγέλους και καλόκαρδους πολίτες, σε μια ταινία με ωραίους χαρακτήρες και εξαιρετικές ερμηνείες.

* ΣΚΙΕΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΗ (1962) του Ρόμπερτ Μάλιγκαν

Στον αμερικανικό Νότο, ένας γενναίος δικηγόρος (Γκρέγκορι Πεκ) αναλαμβάνει να υποστηρίξει έναν μαύρο που κατηγορείται άδικα για βιασμό λευκής, ενώ παράλληλα προσπαθεί να μεγαλώσει τα ορφανά από μητέρα παιδιά του σε μια περιοχή όπου κυριαρχεί η μισαλλοδοξία. Με βάση το εξαιρετικό βιβλίο της Χάρπερ Λι, ο Ρόμπερτ Μάλιγκαν συνδυάζει με μαεστρία το θέμα της οικονομικής κρίσης με το ρατσισμό.

* ΜΠΟΝΙ ΚΑΙ ΚΛΑΪΝΤ (1967) του Αρθουρ Πεν

«Είναι νέοι, είναι ερωτευμένοι, ληστεύουν τράπεζες», ήταν το διαφημιστικό σλόγκαν της έξοχης αυτής ταινίας. Βέβαια, πίσω από το σλόγκαν υπήρχε το κραχ και η πτώση του χρηματιστηρίου, οι αποταμιεύσεις των μικρομεσαίων που εξαφανίστηκαν, οι απάνθρωπες κατασχέσεις, η απελπισία των άνεργων και των αστέγων, κι ένα νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι που ήθελε «να ζήσει τη ζωή του».

* ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ Τ' ΑΛΟΓΑ ΟΤΑΝ ΓΕΡΑΣΟΥΝ (1969) του Σίντνεϊ Πόλακ

Το μυθιστόρημα του Χόρας ΜακΚόι γύρω από έναν απάνθρωπο μαραθώνιο χορού, στη διάρκεια της μεγάλης κρίσης, μεταφέρθηκε με ξεχωριστή φροντίδα στην οθόνη από τον Πόλακ, που αναπαριστά με έντονα ρεαλιστικά χρώματα την αίθουσα χορού, με τα απεγνωσμένα ζευγάρια να φτάνουν στα άκρα για λίγα χρήματα. *