Ατόμ Εγκογιάν, Το γλυκόπικρο πεπρωμένο

• Από την Έφη Παπαζαχαρίου, Ταχυδρόμος

• ΤΑ ΝΕΑ: Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2009, Τελευταία ενημέρωση: 31/10/2009 09:18, Web-Only

Λίγο πριν από την άφιξή του στην Αθήνα για την avant première της νέας του ταινίας, ο διάσημος Καναδός –αρμενικής καταγωγής– σκηνοθέτης μάς μίλησε αποκλειστικά για ό,τι τον απασχολεί αυτό τον καιρό: για το μέλλον του σινεμά σ’ έναν ψηφιακό κόσμο, για τις αντιρρήσεις του στην υπογραφή πρωτοκόλλου μεταξύ Τουρκίας - Αρμενίας, αλλά και για την –ανεξήγητη για τον ίδιο– μανία του 16χρονου γιου του να «κατεβάζει» τα πάντα από μουσική, πριν επιστρέψει ξαφνικά στο παλιό πικ-απ.

«Η φύση της τέχνης είναι να βρίσκεται πάντα σε κατάσταση εξέλιξης. Oπότε δεν μπορείς να είσαι συντηρητικός. Oφείλεις να είσαι ικανός να κοιτάς στο μέλλον με ενθουσιασμό και κατανόηση».

Με τα λίγα αυτά λόγια ο Ατόμ Εγκογιάν δηλώνει πολλά. Άνθρωπος και καλλιτέχνης της εποχής του, απολαμβάνει τους ανοιχτούς ορίζοντες του 21ου αιώνα, αλλά ταυτόχρονα δηλώνει την πίστη του σε όλα εκείνα που ορίζουν τις αξίες της ζωής και της τέχνης.

O 49χρονος πολυβραβευμένος Καναδός, αρμενικής καταγωγής, σκηνοθέτης, από τους σημαντικότερους δημιουργούς του σύγχρονου κινηματογράφου, βρίσκεται μετά από χρόνια ξανά στην Αθήνα, με αφορμή την προβολή των δύο τελευταίων έργων του: το περσινό «Adoration» και το ολοκαίνουριο «Chloe» που κάνει πρεμιέρα στο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.

Λίγο πριν έρθει, μάλιστα, στην τηλεφωνική επικοινωνία μας έδειξε να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το ελληνικό σινεμά, ρωτώντας για τον «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου, που παίζεται τώρα στις αίθουσες:

«Ω, ναι, φυσικά, γνωρίζω τον Αγγελόπουλο, τον Κακογιάννη. Αλλά δεν έχω δει ακόμη τον Γιωργκ... Γιωργκ...; Αααα... “Dogtooth” δεν το έλεγαν; Πήρε βραβείο στις φετινές Κάννες. Δεν το έχω δει, αλλά ακούγεται εξαιρετικά ενδιαφέρον. Ώστε υπάρχει άνθηση τελευταία στον ελληνικό κινηματογράφο; Ω, υπέροχα! Τι άλλο θα μπορούσα να δω;»

Γεννημένος στο Κάιρο από γονείς ζωγράφους, αρμενικής καταγωγής, μεγαλωμένος στον Καναδά, όπου εξακολουθεί να ζει με τη γυναίκα του, ηθοποιό Αρσινέ Κανιγιάν, και τον γιο τους, ο Ατόμ Εγκογιάν έκανε αίσθηση από τα πρώτα του βήματα, όταν ο Βιμ Βέντερς, το 1987 στο φεστιβάλ του Μόντρεαλ, αρνήθηκε το βραβείο για τα δικά του «Φτερά του έρωτα», δίνοντάς το στον «Καναδό συνάδελφό μου» για την ταινία του «Family viewing».

Επόμενες ταινίες του, όπως «The adjuster», «Exotica», «Sweet hereafter» («Γλυκό πεπρωμένο»), πήραν διθυραμβικές κριτικές και βραβεία, κατακτώντας και το κοινό.

O άνθρωπος, η σχέση του με την τεχνολογία, τα media, την αλήθεια, το ψέμα, την αγάπη, το δίκαιο, το άδικο, η έλλειψη επικοινωνίας και προσαρμογής στην πραγματικότητα, η αποξένωση, η απομόνωση αποτελούν τις εμμονές τού κινηματογραφικού του σύμπαντος –και όχι μόνο– γιατί ο ίδιος αρπάζει τα ερεθίσματά του από τον κόσμο γύρω του.

• Πριν από επτά χρόνια, στην ταινία σας «Αραράτ» μιλήσατε για την αρμενική γενοκτονία. Πρόσφατα, υπογράφηκε πρωτόκολλο, συμφωνία ανάμεσα στην Αρμενία και την Τουρκία, με το οποίο εγκαινιάζουν μια νέα περίοδο στις «παγωμένες» μέχρι σήμερα διπλωματικές τους σχέσεις. Ποια είναι η άποψή σας γι’ αυτή την εξέλιξη;
  

Πιστεύω ότι πολλοί Αρμένιοι της διασποράς θλίβονται ιδιαίτερα με αυτή τη συμφωνία. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι πρέπει να αποδεχθούμε αυτό που επιθυμεί να πράξει η Αρμενία. Εκείνο όμως που εμείς, της διασποράς, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να αποδεχθούμε είναι οποιαδήποτε συμφωνία δεν θα αναγνωρίζει τη γενοκτονία.

Αγωνιστήκαμε πολύ σκληρά για να αναγνωριστούμε από τις χώρες που ζούμε. Oπότε δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτό το ζήτημα. Η γενοκτονία δεν αναγνωρίζεται από τους Τούρκους και αυτό αποτελεί τεράστιο πρόβλημα.

Ακόμη, οι Τούρκοι είναι εξαιρετικά καλοί και ικανοί στο χειρισμό της διπλωματικής γλώσσας. O στόχος τους είναι να γίνουν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχω πίστη πως η κυβέρνηση της Αρμενίας είναι ικανή να αντιληφθεί αυτό το κίνητρο και να κινηθεί πολύ προσεκτικά.

• Στο περσινό σας φιλμ «Adoration» μιλάτε για την οικειότητα των ανθρώπων με το Internet. Για το πώς μέσω αυτού μπορείς να αλλάξεις ταυτότητα, να πεις ψέματα ή να επικοινωνήσεις με τον υπόλοιπο κόσμο... Είναι αρνητικό ή θετικό τελικά για τις ζωές μας;
  

Για καμία τεχνολογία δεν μπορούμε να πούμε «αυτό είναι αρνητικό, αυτό θετικό». Κάθε γενιά οφείλει να ενστερνιστεί την τεχνολογία της εποχής της – αλλά πρέπει να το κάνουμε ευφυώς και πρέπει να είμαστε ικανοί να καταλαβαίνουμε τα όρια, τους περιορισμούς.

Θεωρώ λοιπόν ότι το Internet είναι, προφανώς, ένα εξαιρετικό εργαλείο για τον εκδημοκρατισμό. Όμως, την ίδια στιγμή, μας προμηθεύει με αρκετά αρνητικά πράγματα. Κι αν θέλουμε να βρούμε χρήσιμες απαντήσεις για εμάς τους ίδιους, το Internet δεν είναι το μέρος όπου θα τις βρεις.

Δεν έχει σχεδιαστεί για να δίνει συμπεράσματα σε ένα προσωπικό ταξίδι. Αυτό πρέπει να γίνει στον πραγματικό κόσμο.

Ίσως γι’ αυτό στο «Adoration» βλέπουμε ότι το πρώτο μέρος αναφέρεται πολύ στον κόσμο και την ατμόσφαιρα του Internet, ενώ στο δεύτερο, που είναι πολύ πιο δύσκολο, το αγόρι-ήρωας οδεύει στο ταξίδι του.

Το Internet είναι συναρπαστικό, αλλά έχει όρια. Και πρέπει να τα κατανοήσουμε πριν βυθιστούμε σε αυτό...

• Το Internet, λοιπόν, είναι επικίνδυνο για τα παιδιά. Γι’ αυτό σας ρωτάω τόσο ως καλλιτέχνη όσο και ως πατέρα...

Ναι, είναι πολύ επικίνδυνο. Το σημαντικό είναι ότι πρέπει να παρακολουθείς και να συμβουλεύεις το παιδί σου όταν είναι μικρό.

O γιος μας είναι 16 ετών, έχει πάρει πια το δρόμο του. Αγαπά τη μουσική, οπότε «κατεβάζει» πολλή, αλλά τελευταία επέστρεψε στο πικ απ! (Γελάει τρυφερά) Και έχει παθιαστεί ιδιαίτερα με τη «φυσική» πλευρά των πραγμάτων, όπως το βινίλιο.

Δεν το πιέσαμε εμείς να γίνει αυτό. Νομίζω πως υπάρχει ανάγκη και γίνονται έτσι τα πράγματα – είναι μέρος του γενετικού μας κώδικα. Oπότε δεν μπορούμε να ζήσουμε στην αφηρημένη έννοια του Ιnternet για πάντα. Εγώ δεν μπορώ.

Το άλλο που πρέπει να πω, αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είναι ότι το Ιnternet και η τεχνολογία μάς δίνουν όλο και περισσότερη πρόσβαση στον κόσμο και την ίδια στιγμή υπάρχουν κλειστά σύνορα.

Τεράστιο παράδοξο των καιρών μας... από τη μια έχουμε απίστευτη πρόσβαση μέσω της τεχνολογίας, αλλά στην πραγματική ζωή ζούμε με όλο αυτόν το φόβο. Ένα «σχήμα» πολύ περίεργο σε σχέση με την πολιτιστική μας εξέλιξη.

• Στο «Adoration» μιλάτε επίσης για την τρομοκρατία. Ποια η γνώμη σας για τα μέτρα ασφαλείας; Μήπως δεν μας επιτρέπουν να νιώθουμε τόσο ελεύθεροι όσο στο παρελθόν;
  

Ναι, σίγουρα, αλλά ταυτόχρονα κατανοώ για ποιο λόγο υπάρχουν.

Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις εκμεταλλεύονται αυτή την ευκαιρία για να χρησιμοποιήσουν το φόβο και να μας πάρουν άλλα που οφείλουμε να προστατεύουμε. Αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος της εποχής.

Και αυτό που προσπαθώ να δείξω στο «Adoration» είναι ότι η ιδέα της τρομοκρατίας προέρχεται από την άρνηση. Επίσης, προσπαθώ να δείξω ότι τρομοκρατία υπάρχει ακόμα και μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον.

Oι χαρακτήρες, αυτός ο παππούς, αυτή η δασκάλα, άνθρωποι που χρησιμοποιούν με συγκεκριμένο τρόπο διάφορα σύμβολα για τους δικούς τους σκοπούς. Κάτι που μπερδεύει πολύ τον νεαρό ήρωα, τον Simon. Και πρέπει να πλοηγήσει μέσα από όλα αυτά για να βρει ποιος τελικά είναι.

• Στη νέα σας 12η ταινία «Chloe» ασχολείστε με το θέμα της απιστίας.
  

Ναι, είναι μια σπουδή πάνω στο γάμο και πάνω στο τι συμβαίνει όταν κάποιος είναι ανίκανος να εκφράσει τους φόβους του στον σύντροφό του. Και πάλι εδώ υπάρχει ένα ερώτημα για την πίστη.

Αγάπη, μεταξύ άλλων, σημαίνει επικοινωνία και τιμιότητα. Σε αυτόν το γάμο η γυναίκα είναι πολύ τρομοκρατημένη από το γεγονός ότι γερνάει, ενώ μάλιστα ο άντρας της είναι ακόμη ιδιαίτερα γοητευτικός – και αρχίζει να βλέπει τον εαυτό της ως, θα λέγαμε, λιγότερο ποθητό σε εκείνον.

Και ακόμη κι αν εκείνος δεν εκφράζει σ’ αυτήν κάτι τέτοιο, ακριβώς επειδή είναι γεμάτη φόβο, στήνει ένα «μηχανισμό» που θ’ αποβεί τραγικός, χρησιμοποιώντας μια άλλη γυναίκα ως «υποκατάστατο». Επειδή, τελικά, δεν μπορεί να εκφράσει τους φόβους της στον άντρα της από έλλειψη οικειότητας.

• Ποιες οι σκέψεις σας για τον ανεξάρτητο κινηματογράφο στις μέρες μας; Είναι πλέον πιο συμβιβασμένος με τους κανόνες της αγοράς της κινηματογραφικής βιομηχανίας;
  

Είναι πολύ δύσκολοι καιροί, υπάρχουν πολλοί κινηματογραφιστές, πολλοί λίγοι όμως παίρνουν διανομή των ταινιών τους.

Τα φεστιβάλ, για πολλά από αυτά τα φιλμ, αποτελούν τη μόνη διέξοδο, το μόνο δρόμο προς τη διανομή. Oπότε υπάρχει τρομερή πίεση στους προγραμματιστές των φεστιβάλ για να τα επιλέξουν.

Πιστεύω ότι είμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο σχετικά με την ψηφιακή τεχνική και διανομή. Το ερώτημα όμως είναι πώς ο θεατής θα ξέρει πως πρέπει να δει κάποια συγκεκριμένη ταινία.

Επίσης, τι κάνουμε με ταινίες του παλιότερου ανεξάρτητου κινηματογράφου που δεν είναι δυνατόν να παρακολουθήσεις στο βίντεο, όπως οι ταινίες του Αγγελόπουλου, για παράδειγμα, φιλμ που πρέπει να προβάλλονται;

Αυτές οι ταινίες θα επηρεαστούν πολύ από το επόμενο βήμα της ιντερνετικής διανομής – πράγμα που με κάνει νευρικό. Η γλώσσα του ανεξάρτητου κινηματογράφου αλλάζει. Αλλά, νομίζω, αυτή είναι η φύση της τέχνης: να βρίσκεται πάντα σε κατάσταση εξέλιξης.

Oπότε οφείλεις να κοιτάς στο μέλλον με ενθουσιασμό και κατανόηση. Απλώς να σιγουρεύεσαι ότι οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται θυμούνται πώς να «διαβάσουν» το παλιό «κείμενο», την παλιά τεχνική, που έχουμε χάσει.

Δεν λέω λοιπόν να μην εξελιχθούμε, το θεωρώ φυσιολογικό, παράλληλα όμως είναι σημαντικό οι άνθρωποι να κατανοούν τη γλώσσα που έχει αναπτύξει το σινεμά. Μάλιστα, αυτό στην πράξη αποτελεί δική μας υποχρέωση.

• Μετά από δύο ταινίες σχεδόν μέσα σε ένα χρόνο, ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
  

Γράφω ήδη κάτι, αλλά δεν ξέρω πότε θα είναι έτοιμο, δεν βιάζομαι. Η περασμένη χρονιά ήταν πολύ δύσκολη, ήθελα να κάνω ένα διάλειμμα.

Ασχολούμαι παράλληλα με μια όπερα, τη «Σαλώμη», αυτή τη στιγμή. Θα ήθελα πολύ να τη φέρω στην Ελλάδα, αλλά είναι πολύ μεγάλη παραγωγή, δεν είναι τόσο εύκολο να μεταφερθεί όσο ένα φιλμ, δεν μπορείς να τη βάλεις μέσα σε ένα κουτί.

Αν βέβαια κάποιος επιθυμούσε να με προσκαλέσει, ευχαρίστως! Υπέροχη παραγωγή, τεράστια, είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτήν. Τη «Σαλώμη» την είχα ανεβάσει και στο παρελθόν, αλλά δεν είναι εκείνο το έργο. Τώρα την «επανασυναρμολογούμε», την επαναπροσδιορίζουμε, αποτελεί νέα εκδοχή.

• Γνωρίζω πως παίζετε κλασική κιθάρα. Τελευταία, όλο και περισσότεροι σταρ του Χόλιγουντ αφήνουν τα πλατό και μπαίνουν στα στούντιο ή φεύγουν περιοδείες με ροκ γκρουπ. Έχετε κανένα τέτοιο σκοπό;
  

Έπαιζα πολύ περισσότερο παλιά, συνήθιζα να παίζω πολλή από τη μουσική στις ταινίες μου. Αλλά δεν το κάνω πια, σταμάτησα στο «Γλυκό πεπρωμένο». Παίζω απλώς για μένα. Το απολαμβάνω, αλλά δεν είμαι πια τόσο καλός όσο στο παρελθόν, τότε έκανα πολλή εξάσκηση. Δεν νομίζω λοιπόν να σας έρθω με την κιθάρα μου!

• Πριν από λίγες μέρες έπαιξε εδώ ο Κέβιν Κόστνερ με τη ροκ μπάντα του...
  

Τα καλά νέα λοιπόν είναι ότι εγώ δεν θα τους συντροφέψω! (Γέλια)

Info
Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου. Πρεμιέρα της νέας ταινίας του Ατόμ Εγκογιάν, «Chloe» («Χλόη»). Σήμερα, ώρα 21:00. Κινηματογράφος «Ιντεάλ» (Πανεπιστημίου 46).