Γιώργος Λάνθιμος: Δεν είμαι κομήτης που έπεσε από τις Κάνες

• Πίσω στο 1999 ο Γιώργος Λάνθιμος ήταν ένας από τους «μετρ του βιντεοκλίπ». Δέκα χρόνια μετά, αν χρειαζόμαστε οπωσδήποτε ένα δημοσιογραφικό κλισέ για τον νεαρό σκηνοθέτη, μπορούμε χωρίς υπερβολή να τον ανακηρύξουμε «μετρ του καλλιτεχνικού σινεμά».

Θα το δικαιούνταν και χωρίς τον διάσημο πια «Κυνόδοντά» του, την ταινία που μας έφερε τον Μάιο από τις Κάνες μία από τις μεγαλύτερες διακρίσεις στην ιστορία του ελληνικού σινεμά (βραβείο καλύτερης ταινίας στο τμήμα «Ενα κάποιο βλέμμα»). Οτι ήταν αναμφισβήτητα ένας ιδιαίτερος και τολμηρός καλλιτέχνης με προσωπική γραφή το είχε αποδείξει, όμως, ήδη από το 2005. Με τη σκοτεινή, γριφώδη και μελαγχολική «Κινέττα» του, που τον έστειλε χωρίς καθυστερήσεις στο επιλεκτικό «Φόρουμ» του Φεστιβάλ Βερολίνου.

Την Πέμπτη ο «Κυνόδοντας» βγαίνει στις αίθουσες. Το στόρι του είναι πια πασίγνωστο. Πατέρας και μητέρα αναθρέφουν τα τρία παιδιά τους έγκλειστα σε πολυτελή μονοκατοικία έξω από την πόλη, περιφραγμένη από ψηλό φράχτη. Τι να σου κάνουν οι έρμοι έφηβοι; Αθώοι και τρομαγμένοι, υπακούουν σ' ένα αυστηρό ωρολόγιο πρόγραμμα περιμένοντας πότε θα... πέσει ο κυνόδοντάς τους για να αποκτήσουν το δικαίωμα της ελευθερίας. Πέφτουν, όμως, οι κυνόδοντες από τα 18 σου;

• Αν σας έλεγα ότι προτιμώ την «Κινέττα», τι θα λέγατε;

«Το καταλαβαίνω. Ισως είναι πιο ωμή, πιο ακατέργαστη και κάποιοι έρχονται σε καλύτερη επαφή με αυτού του είδους το σινεμά. Αλλά κάθε ταινία που κάνω είναι το ίδιο προσωπική υπόθεση, ειδικά με τη δυσκολία που γίνεται το σινεμά στην Ελλάδα».

• Στον «Κυνόδοντα» λειάνατε την κινηματογραφική σας γραφή, η ταινία γίνεται απολύτως κατανοητή και παρακολουθείται με την ψυχή στο στόμα από τον κάθε θεατή. Στην «Κινέττα», αντίθετα, βρίσκαμε σκούρα τα πράγματα. Γιατί αυτή η αλλαγή; Για να αρέσετε περισσότερο;

«Αν ήθελα να αρέσω, δεν θα έβαζα τόσο πολύ στην ταινία τον προσωπικό μου κόσμο, θα έκανα μια εμπορική ταινία για να αποκομίσω χρήματα ή φήμη. Ο "Κυνόδοντας" έγινε έτσι όπως ένιωθα ότι απαιτούσε το θέμα του. Δεν ακολουθώ μια πορεία που πάει προς κάπου... Μπορεί η επόμενη ταινία μου να είναι πιο... "Κινέττα". Ποτέ, άλλωστε, δεν σκέφτομαι τη φόρμα πριν ολοκληρωθεί το σενάριο. Μετά με απασχολεί πάρα πολύ. Στο αρχικό στάδιο προτιμώ να είμαι καθαρός».

• Με τις αλληγορίες τι σχέση έχετε; Σας έλεγαν πολλά παραμύθια όταν ήσασταν μικρός;

«(γελάει)... Καμία σχέση. Δεν θεωρώ τις ταινίες μου αλληγορίες κι ούτε μου αρέσει να κάνω αλληγορικές ταινίες. Μου αρέσει να κάνω ανοιχτές ταινίες, να μπορεί ο θεατής να μπαίνει μέσα και με βάση τη δική του γνώμη και διάθεση να φτιάχνει από την ταινία ό,τι θέλει. Σε καμία περίπτωση δεν ξεκινάω λέγοντας: "Εγώ τώρα θα κάνω μια ιστορία για την οικογένεια, αλλά θα είναι και σχόλιο γι' αυτό και για κείνο και για το άλλο..."».

• Δεν θα το φανταζόμουν ότι ξεκινάτε μ' έναν τόσο ορθολογικό τρόπο.

«Δεν υπάρχει άλλος. Αν θέλεις μια ταινία όντως να αφορά διάφορα άλλα πράγματα -και να γίνει και καλά- πρέπει να ξεκινήσεις πολύ συγκεκριμένα και γειωμένα».

• Απλώς έτσι η ταινία έγινε πιο διάφανη, έχασε λίγο από το μυστήριο και τη γοητεία της «Κινέττας».

«Δεν θα το 'λεγα. Απόδειξη, ότι οι περισσότεροι θεατές δεν συζητάνε μόνο για το θέμα της οικογένειας, αλλά και γι' άλλα πράγματα. Αυτό είναι και για μένα το ζητούμενο. Ξεκινάω από μια συγκεκριμένη ιδέα, όχι μια τεράστια ιδέα τού στιλ "ο πλανήτης, ο κόσμος, ο άνθρωπος", και στη διαδικασία πάνω αρχίζω να σκέφτομαι ότι η ιστορία μου μπορεί να αφορά και την... πολιτική, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη δικτατορία, τον φασισμό, όπως είπαν και κάποιοι για τον "Κυνόδοντα". Αν προσπαθήσεις να κάνεις μια ταινία που να αφορά από την αρχή τα πάντα, τα χάνεις όλα».

• Αρα, αφού είναι μια ταινία για την οικογένεια, γιατί αυτό το θέμα και όχι άλλο;

«Γιατί με απασχόλησε κάποια στιγμή. Ισως επειδή δεν έχω κάνει οικογένεια».

• Ναι, αλλά δεν πρέπει να έχετε φύγει και πολλά χρόνια από το σπίτι σας.

«Από 17 χρόνων ζω μόνος μου. Πέθανε τότε η μητέρα μου, με την οποία ζούσα γιατί οι γονείς μου είχαν χωρίσει. Αρα, δεν έχω βιώσει παρόμοια συνθήκη με τα παιδιά της ταινίας. Νομίζω ότι ο "Κυνόδοντας" αυτό ακριβώς είναι. Η ματιά ενός ανθρώπου πάνω στις άλλες οικογένειες».

• Αυτός όμως ο άνθρωπος, δηλαδή εσείς, βλέπει τα κακά τους, όχι τα καλά τους.

«Προφανώς υπάρχουν και τα καλά στις οικογένειες. Κάνοντας μια ταινία επιλέγεις οπτική γωνία. Βλέποντας γύρω μου τις διάφορες οικογένειες αναρωτιόμουν: μπορεί όντως να λειτουργήσουν, πώς μπορεί να λειτουργήσουν, μήπως η κοινωνία σιγά σιγά τις αποβάλλει με τη μορφή που τις ξέρουμε; Και φαντάστηκα σε τι ακραία σημεία θα έφτανε ένας άνθρωπος, ο πατέρας συγκεκριμένα της ταινίας, που θέλει να κρατήσει την οικογένεια όπως την ξέρει, να αποτρέψει δηλαδή την εξαφάνισή της».

• Να μην αποκαλύψουμε το καταπληκτικό και εντελώς ανοιχτό τέλος της ταινίας. Αλλά, αν και ο καθένας θα δώσει τη δική του ερμηνεία, δεν μου φαίνεται για χάπι εντ. Εσείς τι λέτε ότι θα συμβεί στους ήρωές σας μετά τους τίτλους του τέλους;

«Ο,τι και να συμβεί, ακόμη και το πιο αισιόδοξο (πιάνουν, ας πούμε, τον πατέρα), αυτά τα παιδιά δεν έχουν πια κάποια ελπίδα για βελτίωση. Να, λοιπόν, γιατί μου αρέσει να μπαίνουν ενεργά οι θεατές στην ταινία. Αν και πολλοί εκνευρίζονται που δεν δίνω μια πολύ συγκεκριμένη απάντηση».

• Από τον μετρ του βιντεοκλίπ φτάσαμε σήμερα στον μετρ του καλλιτεχνικού σινεμά. Σας τρομάζουν οι προσδοκίες που φορτώθηκαν πάνω σας;

«Θα ήταν καταστροφικό να νιώσω ότι πρέπει να αποδείξω κάτι. Νομίζω όμως ότι δεν είναι προσωπικό το θέμα. Υπάρχει μια γενικότερη κίνηση στο ελληνικό σινεμά, δεν είμαι κομήτης που έπεσε από τον ουρανό, υπάρχουν και άλλες ταινίες σκηνοθετών της γενιάς μου που πηγαίνουν καλά έξω και τραβάνε την προσοχή».

• Και πριν από 20 τόσα χρόνια υπήρχαν στην Ελλάδα οι «καλλιτεχνικές», σαν τη δική σας ταινία. Και έσπασαν τα μούτρα τους για να ανακαλύψουμε ξαφνικά όλοι μαζί πανευτυχείς τη γοητεία του ταμείου και της κωμωδίας. Δεν θα μπορούσε να συμβεί κάτι ανάλογο και στη δική σας γενιά;

«Δεν νομίζω ότι είναι το ίδιο. Τα πράγματα έχουν ανοίξει πια. Οι ταινίες μας έχουν και ξένο κοινό, ενώ στην Ελλάδα υπάρχει εισροή πληροφοριών και θεατές με άλλη παιδεία. Η πορεία, βέβαια, του κάθε σκηνοθέτη είναι άλλο πράγμα. Είμαι, άλλωστε, χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ξεκίνησα κάνοντας εντελώς διαφορετικά πράγματα και μπορώ να ασχοληθώ με πολλά είδη».

• Πώς την εξηγείτε αυτή σας την ικανότητα;

«Με το ότι δεν αποκλείω τίποτα. Βρίσκω ενδιαφέρον και χαρά σε διάφορα πράγματα. Ο δογματισμός -"αυτό είναι καλό κι αυτό κακό"- δεν με αφορά. Και πραγματικά, μπορείς να δεις αριστουργήματα ακόμα και σε διαφημιστικά».

• Στο θέατρο τι χρωστάτε; Εχετε, άλλωστε, κάνει περισσότερες παραστάσεις από ταινίες.

«Είναι πιο εύκολο να κάνεις θέατρο στην Ελλάδα. Δεν το ευχαριστιέμαι, όμως, όσο και το σινεμά -που εδώ που τα λέμε ούτε τη δική του διαδικασία "ευχαριστιέμαι". Μου αρέσει, όμως, να κάνω θέατρο σε αραιά διαστήματα, κυρίως λόγω της ελευθερίας που σου δίνει να μην ακολουθείς απαραίτητα τον ρεαλισμό και να κάνεις πράγματα πιο ακραία. Αυτό που μου έχει σίγουρα προσφέρει είναι ο τρόπος που δουλεύω με τους ηθοποιούς. Το να κάνω πολλές πρόβες και να μου προσφέρουν οι ίδιοι οι άνθρωποι πράγματα, είτε είναι ηθοποιοί είτε δεν είναι. Ποτέ δεν προσπαθώ να τους διαμορφώσω σε σχέση με αυτό που έχω στο μυαλό μου».

• Δεν ήταν, λοιπόν, βαριές οι συνθήκες στο γύρισμα μιας ταινίας με τόσο βαρύ θέμα;

«Αυτό που προσπάθησα ήταν να τους καθαρίσω από τον τρόπο που είχαν μάθει να προσεγγίζουν τους ρόλους. Προσπάθησα να έρχονται σε κάθε σκηνή χωρίς να σκέφτονται "ποιος είμαι και τι είμαι και γιατί το 'κανα;". Είναι πολύ μπλοκαριστικό στο σινεμά. Είναι μια γενικότερη αντίληψη που έχω, όλο αυτό το method acting δεν μου λειτουργεί καθόλου. Είναι τόσο προφανές ότι βλέπεις έναν ηθοποιό που προσπαθεί να παίξει έναν ρόλο».

• Η ταινία έχει μια ψυχρότητα και απόσταση. Ακόμα και το σεξ είναι κλινικό, χωρίς αισθησιασμό. Γιατί τις μαζέψατε τόσο τις ερωτικές σκηνές;

«Αλλοι, πάλι, μου λένε το αντίθετο. Προσπάθησα, απλώς, να βρω μια ισορροπία. Νιώθω ότι το πολύ σεξ στα μούτρα του θεατή δεν έχει κάποιο νόημα, τον αποπροσανατολίζει. Ετσι στον "Κυνόδοντα" μπορεί να είναι ακόμα και αστείο, ειδικά μεταξύ των κοριτσιών. Αυτή η ισορροπία έχει σχέση με τον συνολικό τόνο της ταινίας, που κινείται μεταξύ χιούμορ και τραγικής κατάστασης και βίας και πηγαίνει από το ένα στο άλλο. Προσπάθησα στις ερωτικές σκηνές να δείξω όσα χρειάζονταν (σαν ένα μικρό ηλεκτροσόκ στον τόνο της ταινίας) και τίποτα παραπάνω. Βλέποντας τη σκηνή καταλάβαινα πού έπρεπε να σταματήσω».*

Δεν έβλεπα ελληνικές ταινίες

• Πιστεύετε πως με ταινίες σαν την «Κινέττα» και τον «Κυνόδοντα» θα βρείτε ποτέ εύκολα παραγωγό στην Ελλάδα; Μήπως η μοίρα σας είναι το Κέντρο Κινηματογράφου και μόνο αυτό;

«Στην Ελλάδα για τέτοιες ταινίες μόνο το Κέντρο υπάρχει και μια πολύ μικρή βοήθεια από μεμονωμένες εταιρείες παραγωγής. Νομίζω, όμως, ότι παντού το ίδιο γίνεται. Απλώς, αυτή τη στιγμή μπορούμε να προσδοκούμε χρήματα και από την Ευρώπη, ώστε να γίνεται η δουλειά κάπως πιο αξιοπρεπώς».

• Πόσα εισιτήρια λέτε ότι θα κάνετε; Σας ενδιαφέρει;

«Τώρα που η ταινία έχει γίνει τόσο αποδεκτή στο εξωτερικό, ναι, με ενδιαφέρει. Βλέπω, άλλωστε, ότι στο Φεστιβάλ Αθηνών υπάρχει κοινό για πολύ ειδικές παραστάσεις. Νιώθω άρα ότι υπάρχουν οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται γι' αυτά τα πράγματα. Πραγματικά είμαι περίεργος να δω αν μπορεί να πάει καλά εδώ αυτή η ταινία. Ποτέ δεν είναι, όμως, πρωταρχικός στόχος τα εισιτήρια».

• Νιώθετε ότι ανήκετε στο ελληνικό σινεμά;

«Φαντάζομαι ότι πρακτικά, ναι, ανήκω στο ελληνικό σινεμά. Αυτό μόνο. Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν έβλεπα ελληνικές ταινίες. Αργότερα άρχισα να ανακαλύπτω και να εκτιμώ ιδιαίτερα δυο-τρεις ταινίες τού Δαμιανού και τους «Βοσκούς της συμφοράς» του Παπατάκη. Δεν πίστευα ότι υπάρχουν τέτοιες ελληνικές ταινίες. Αλλά, μέχρι εκεί».

• Είστε, όμως, «κινηματογραφιστής στην ομίχλη» και παλεύετε για ένα καλύτερο μέλλον. Είχατε υπογράψει παλιότερα και το κείμενο υπέρ του Γιώργου Λούκου, τότε που τον χτύπαγε το ΣΕΗ ως ανθέλληνα. Είστε από αυτούς που θέλουν να παρεμβαίνουν στα πράγματα;

«Πολύ ακτιβιστής δεν είμαι. Απλώς όταν υπάρχει μια πρωτοβουλία με την οποία συμφωνώ νιώθω χρέος να είμαι μέσα. Κι αν η θέση μου, όπως τώρα που είναι ευνοϊκή, μπορεί να επηρεάσει τα πράγματα θετικά, ακόμα καλύτερα. Οταν συμφωνώ με κάτι θα το υποστηρίξω μέχρι τα άκρα. Αλλά... πρόεδρος δεν θα γινόμουν ποτέ».

• info * Παίζουν οι: Χρήστος Στέργιογλου, Michelle Valley, Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής, Μαίρη Τσώνη, Αννα Καλαϊτζίδου. Σενάριο: Γ. Λάνθιμος-Ευθύμης Φιλίππου. Φωτογραφία: Θύμιος Μπακατάκης

• Της ΒΕΝΑΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 17 Οκτωβρίου 2009