Η ασαφής θλίψη του φθινοπώρου

• Το τελευταίο αίνιγμα του Τσάρλι Κάουφμαν, «Η συνεκδοχή της Νέας Υόρκης», είναι μια ταινία γύρω από το νόημα της ζωής

Ο Τσάρλι Κάουφμαν είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στο σύγχρονο Χόλιγουντ. Γράφει ιστορίες που έχουν παράξενους τίτλους και μοιάζουν με αινίγματα. Ξεκίνησε δυναμικά την καριέρα του ως σεναριογράφος με μια σουρεαλιστική ιδέα: ένας άνεργος μαριονετίστας ανακαλύπτει μια μυστική κρύπτη που οδηγεί στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς. Οσοι κοινοί θνητοί επιθυμούν να δουν τον κόσμο από εκεί «ψηλά» δεν έχουν παρά να πληρώσουν «διόδια» στον μαριονετίστα και να μπουν στο τούνελ. Σήμερα, ο Κάουφμαν εμφανίζεται και ως σκηνοθέτης στη «Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης» φιλοδοξώντας να περάσει σώος ανάμεσα από δυο συμπληγάδες του σινεμά: τον Ορσον Ουέλες της «Δίκης» και τον Φελίνι του «8½».

Στη «Δίκη», που κυλάει αγχωτικά, ο Ουέλες θέλει να συλλάβει το υπαρξιακό ζήτημα που έθεσε ο Κάφκα προσπαθώντας μάταια να δώσει απάντηση σε κεφαλαιώδη ερωτήματα γύρω από το σύμπαν, το άτομο και τον σκοπό της ζωής. Στο «8½» ένας σκηνοθέτης του κινηματογράφου που έχει χάσει την έμπνευσή του ξυπνάει σε έναν εφιάλτη: στο κρεβάτι ενός θεραπευτηρίου ανάμεσα σε ένα πλήθος που τον παρατηρεί αδιάφορα. Στη «Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης» ένας σκηνοθέτης του θεάτρου που νιώθει πως το σώμα του αρρωσταίνει προσπαθεί να βρει το νόημα της ζωής στη σκηνή του θεάτρου. Κλείνεται σε ένα τεράστιο κουκούλι (μια παλιά αποθήκη) μαζί με τους συνεργάτες του και με ένα πλήθος κομπάρσων. Θέλει να αναπαραστήσει σε μικρογραφία τη Νέα Υόρκη, τη ζωή στους δρόμους και στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών όπου είναι φυλακισμένα τα όνειρα των ανθρώπων.

• Ο πολίτης Κέιντεν

Ο μόνος δρόμος, αν και όχι σίγουρος, για να μπει κανείς στο μυαλό του Τσάρλι Κάουφμαν αυτή τη φορά είναι να ακολουθήσει τα βήματα του ήρωα της ταινίας, του Κέιντεν Κόταρντ, σε μια αποσπασματική και χαοτική περιπέτεια που εκτυλίσσεται άναρχα σαν όνειρο. Ο Κέιντεν ζει το μαρτύριο ενός ανθρώπου που προσπαθεί να δώσει περιεχόμενο στην ύπαρξή του έχοντας συνείδηση του τέλους που τον πλησιάζει. Η «Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης» είναι σαν ένα σχήμα λόγου, σαν μια μεταφορά γύρω από τον χρόνο. Η αρχή της ταινίας είναι και το τέλος της, αφήνοντας τον θεατή να αναρωτιέται αν η αφήγηση αφορούσε πραγματικό ή ονειρικό χρόνο. Αρχίζει με την εικόνα ενός ρολογιού - ραδιοφώνου να δείχνει 7.45 πρωί και με τη φωνή μιας γερμανοτραφούς καθηγήτριας να μιλάει για το φθινόπωρο στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Ο Κέιντεν ξυπνάει. Ανοίγει την εφημερίδα, διαβάζει για διάφορους θανάτους και αρχίζει να νιώθει πως το σώμα του μπαίνει στην εποχή του μαρασμού. Η ταινία θα κλείσει στο μεγαλόπνοο σκηνικό της Νέας Υόρκης που θυμίζει βομβαριδισμένο τοπίο. Οι δείκτες ενός ρολογιού, που είναι ζωγραφισμένο σ’ έναν τοίχο δείχνουν 7.45 και είναι προφανές πως πρόκειται για το σούρουπο μιας «ημέρας» από τη ζωή του απελπισμένου καλλιτέχνη Κέιντεν, που κύλησε αγχωτικά και διήρκεσε 20 ολόκληρα χρόνια.

Σε αυτήν την ταινία, όπου δεν υπάρχει σασπένς και γι’ αυτό δεν έχει απολύτως καμιά σημασία να σας αποκαλύψουν το τέλος της, η απάντηση στην ερώτηση για το νόημα της ζωής περικλύεται στην τελευταία ημιτελή φράση του Κέιντεν: «Ξέρω πώς θα κάνω αυτό το έργο. Εχω μια ιδέα...». «Πέθανε» του ψιθυρίζει στο αυτί η φωνή του άλλου εαυτού του - μιας γυναίκας που τον σκηνοθετεί σαν ηθοποιό σε αυτήν τη μικρή τραγωδία. Στο ενδιάμεσο έχουν συμβεί πολλά στην οικογενειακή και ερωτική ζωή του Κέιντεν, όπου είναι διάχυτη μια «ασαφής θλίψη».

• Η τέχνη της αναπαράστασης

Ο Κάουφμαν κατασκεύασε ένα γρίφο πάνω σε ζευγάρια δυαδικών σχέσεων (ζωή - τέχνη, ασθενής - γιατρός, αρσενικό - θηλυκό, πατέρας - κόρη) δοκιμάζοντας την πιθανή κάθαρση του Κέιντεν, που είναι σαν να ψυχαναλύεται διαρκώς σε μια τεράστια σκηνή θεάτρου. Ο Κέιντεν λειτουργεί σαν μεγαλόπνοος αρχιτέκτονας. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τη γυναίκα του την Αντέλ που, όπως λέει η ίδια, έχει «φαντασιωθεί τον Κέιντεν να πεθαίνει και την ίδια να ξαναρχίζει τη ζωή της από την αρχή χωρίς ενοχές». Η Αντέλ είναι ζωγράφος. Φτιάχνει μινιατούρες ανθρώπινων σωμάτων έχοντας την τέχνη ως μικροσκόπιο, στην προσπάθειά της να ανακαλύψει το νόημα της ζωής.

Δείτε

• Η συνεκδοχή της Νέας Υόρκης (2009)

Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Τσάρλι Κάουφμαν έγινε με μια ταινία που την αγαπάς ή τη μισείς (μέση οδός δεν υπάρχει). Είναι πυκνή σε νοήματα και συμβολισμούς και συμπαγής χάρη στην ερμηνεία του Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν. Δίπλα του οι Σαμάνθα Μόρτον, Κάθριν Κίνερ, Τομ Νούναν, Εμιλι Γουότσον, Μισέλ Γουίλιαμς. (Προβάλλεται στις αίθουσες)

• Η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού (2003)

Σενάριο από τον Κάουφμαν, σκηνοθεσία από τον Μισέλ Γκοντρί. Η Κέιτ Γουίνσλετ ενσαρκώνει μια ασταθή συναισθηματικά γυναίκα που «σβήνει» από τα κύτταρα του εγκεφάλου της τον αφελή εραστή της (Τζιμ Κάρεϊ) σαν να ήταν πληροφορία χαραγμένη στον σκληρό δίσκο ενός υπολογιστή. (Σε dvd)

• Adaptation (2002)

Πολυεπίπεδο σενάριο του Κάουφμαν που έγινε ταινία από τον Σπάικ Τζόνζι. Η σχέση του Χόλιγουντ με την αληθινή ζωή παράλληλα με την αγωνία ενός σεναριογράφου που αναζητεί με πάθος το βαθύ νόημα των πραγμάτων. (Στη σημερινή «Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης» ο Κάουφμαν είναι σαν να συνεχίζει την προβληματική του «Αdaptation».) Με τους Νίκολας Κέιτζ, Μέριλ Στριπ, Κρις Κούπερ. (Σε dvd)

• Στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς (1999)

Το πρώτο σενάριο του Κάουφμαν για τον κινηματογράφο. Ενας μαριονετίστας ανακαλύπτει τον δρόμο που οδηγεί... στο μυαλό του διάσημου ηθοποιού Τζον Μάλκοβιτς. Εκεί μέσα μπορεί κανείς να παραμείνει μόνον για 15 λεπτά της ώρας. Με τους Τζον Κιούζακ, Τζον Μάλκοβιτς, Κάμερον Ντίαζ. Γυρίστηκε από τον Σπάικ Τζόνζι. (Σε dvd)

• Του Δημητρη Mπουρα