Η ωραία του Πέραν και το πογκρόμ του Σεπτέμβρη

• ΚΡΙΤΙΚΗ
• Του Δημητρη Mπουρα
• Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Πέμπτη, 30 Aπριλίου 2009

• Πληγές του φθινοπώρου ** 1/2. ΜΕΛΟΔΡΑΜΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ. Σκηνοθεσία: Τομρίς Γκιριτλίογλου. Ερμηνεία: Μουράτ Γιλντιρίμ, Μπερέν Σαάτ, Οτσάν Γιαλαμπίκ, Μπελσίμ Ερντογκάν.

Το σύγχρονο τουρκικό σινεμά διακρίνεται από εξωστρέφεια και τόλμη. Τον περασμένο χειμώνα ο Νουρί Μπιλγκέ Τζειλάν ανέβασε πολύ ψηλά τον πήχυ με τους αριστουργηματικούς «Τρεις πιθήκους». Σήμερα, η Τομρίς Γκιριτλίογλου μας ξαφνιάζει. Οχι με αισθητικές ανησυχίες στις «Πληγές του φθινοπώρου», αλλά με την τόλμη της να αγγίξει μια από τις πληγές που σημάδεψαν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Η ταινία έχει ως αφορμή το πογκρόμ του ελληνισμού της Κωνσταντινιούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955. Το θέμα της, όμως, δεν είναι το ελληνικό τραύμα αλλά η ένοχη συνείδηση του μέσου Τούρκου, που είτε στάθηκε «ουδέτερος» απέναντι στον διωγμό του ελληνισμού είτε συνήργησε στο έγκλημα από αφέλεια. Στις «Πληγές του φθινοπώρου» το κεντρικό πρόσωπο (ένας νεαρός φοιτητής, γόνος της τάξης των εύπορων εμπόρων) προσπαθεί μάταια να ισορροπήσει πατώντας σε δύο βάρκες. Ποζάρει σαν κοσμοπολίτης με στραμμένο το βλέμμα προς τη Δύση και ταυτοχρόνως ποδηγετείται, σαν ένας άβουλος και ευκολόπιστος επαρχιώτης της Ανατολής, από το εθνικιστικό παρακράτος.

• Ατελέσφορη ιστορία αγάπης

Το πολιτικό δράμα της ελληνοτουρκικής συνύπαρξης με φόντο το κοσμοπολίτικο Πέραν της Κωνσταντινούπολης εκείνων των χρόνων σκηνοθετείται σαν ένα μελόδραμα, όπως αυτά που κάνουν θραύση στο σινεμά και στα σίριαλ της τηλεόρασης. Σαν μια ατελέσφορη ιστορία αγάπης τύπου Ρωμαίος και Ιουλιέτα με πρωταγωνιστές τον «αθώο» Μπεχτσέτ και την «αμαρτωλή» Ελενα. Ο φέρελπις Μπεχτσέτ νοικιάζει ένα αριστοκρατικό διαμέρισμα στο Πέραν. Σπουδάζει στο πανεπιστήμιο κάνει στενή παρέα με έναν κομμουνιστή συμφοιτητή του και είναι αρραβωνιασμένος με την κόρη ενός ηγετικού στελέχους μιας εθνικιστικής οργάνωσης που προετοιμάζει μεθοδικά τα «Σεπτεμβριανά» με αφορμή το Κυπριακό αλλά και τις αφορμές που παρέχει ο εθνικισμός της αντίπερα όχθης (αποκορύφωμα ήταν η βομβιστική επίθεση στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη που στέγαζε το τουρκικό προξενείο). Η Ελενα, το φωτεινό αντικείμενο του πόθου του νεαρού Οθωμανού που κατοικεί στο απέναντι διαμέρισμα, είναι μια χριστιανή που εκδίδεται από μια θεία της…

• Και πολιτικό δράμα

«Την εποχή εκείνη η Κωνσταντινούπολη είχε πολλές γειτονιές που διατηρούσαν το πολιτισμικό τους χρώμα και όπου οι άνθρωποι ζούσαν αρμονικά. Ανάμεσά τους ήταν και η περιοχή του Πέραν […]. Η ταινία μεταφέρει τον θεατή σε αυτήν την περιοχή και σε αυτήν τη θολή περίοδο για τα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας», λέει η Τουρκάλα σκηνοθέτις. Στην πραγματικότητα αυτή η πολιτισμική πολυχρωμία δεν αποτυπώνεται ούτε στο ελάχιστο στην ταινία της. Δίπλα στο ελληνοτουρκικό μελόδραμα που κορυφώνεται με το πογκρόμ, εκτυλίσσεται δειλά ένα πολιτικό δράμα που αφορά τη διείσδυση του ακροδεξιού παρακράτους σε όλους τους τομείς της πολιτικής ζωής της γειτονικής χώρας. Η ταινία αρχίζει με τον μυστηριώδη θάνατο ενός εκδότη μιας μετριοπαθούς εφημερίδας στο διαμέρισμα της Ελενας. Στη συνέχεια το βάρος μετατοπίζεται γύρω από τον κομμουνιστή φοιτητή που δολοφονείται εν ψυχρώ λίγο πριν από τα «Σεπτεμβριανά». Το σενάριο βασίζεται στο μυθιστόρημα του Γιλμάζ Καρακόγιουνλου (από τις εκδόσεις Λιβάνη).