Η Τ. Γκιριτλίογλου μιλάει για τη νέα της ταινία «Οι πληγές του Φθινοπώρου» και τα Σεπτεμβριανά που το 1955 συγκλόνισαν την Κωνσταντινούπολη caption: «Καλλιτέχνης είναι κάποιος που αντιστέκεται» λέει η τουρκάλα σκηνοθέτρια Τομρίς Γκιριτλίογλου. Η είδηση δεν είναι ότι μια νέα τουρκική ταινία μιλάει για τον έρωτα ενός (πλούσιου) Τούρκου και μιας (πόρνης) Ρωμιάς. Και στον παλιότερο «Καϊκτσή» της Μπικέτ Ιλχάν, την πρώτη σύγχρονη ελληνοτουρκική παραγωγή, είχαμε ερωτική ιστορία μεταξύ μιας νεαρής Χιώτισσας και ενός κωφάλαλου τούρκου καϊκτσή.
- Γι' άλλο λόγο έκαναν σάλο στην Τουρκία «Οι πληγές του Φθινοπώρου» της Τομρίς Γκιριτλίογλου κι έκοψαν μέχρι τώρα πάνω από μισό εκατομμύριο εισιτήρια: ιστορικό φόντο της ταινίας, που θα προβάλλεται και σε εμάς από τις 30 Απριλίου, είναι τα Σεπτεμβριανά του 1955 στην Πόλη. Το διήμερο (6-7/9) εκείνο, που ο τουρκικός όχλος διέλυσε το βιος των Ρωμιών της πόλης, σπάζοντας και λεηλατώντας καταστήματα, σπίτια, σχολεία και εκκλησίες και σπέρνοντας τον τρόμο.
- Η ταινία της τουρκάλας σκηνοθέτριας εκπλήσσει με την παραστατικότητά της στην απεικόνιση των επεισοδίων. Και με την κριτική της ματιά απέναντι στη στάση των τούρκων εθνικιστών και του παρακράτους, οι οποιοι, με την υπόγεια παρότρυνση κάποιων πολιτικών, εξώθησαν τα πράγματα εκεί. Η Γκιριτλίογλου σπεύδει στο τέλος να τεκμηριώσει τα όσα αποκαλύπτει προβάλλοντας πραγματικές, συγκλονιστικές εικόνες των Σεπτεμβριανών...
- Δεν είναι η πρώτη φορά που καταπιάνεται με τους Ρωμιούς της Πόλης. Σε παλιότερη ταινία της έθιξε και το ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών. Εχει ξαναασχοληθεί, όπως μας είπε, με την ελληνοτουρκική φιλία: «Υπάρχουν και δύο τούρκοι σκηνοθέτες που δουλεύουν αυτά τα θέματα. Είμαι όμως περίεργη αν μέχρι σήμερα υπάρχει έλληνας σκηνοθέτης που έκανε ταινία με αυτό το θέμα».
- Σχέδιο εκτουρκισμού
- Το δικό της φιλμ ξεκινά με αυτούς που, λίγο πριν απ' τα επεισόδια, κρατώντας έναν κουβά με κόκκινη μπογιά σημάδευαν με κόκκινους σταυρούς σπίτια και μαγαζιά των Ελλήνων, για να διευκολύνουν το μετέπειτα έργο των συμπατριωτών τους. Δείχνοντάς μας, βέβαια, πως όσα εκτυλίχθηκαν το βράδυ εκείνο δεν ήταν τόσο αυθόρμητα όσο υποστήριξαν αργότερα οι Τούρκοι, αλλά υπηρετούσαν το σχέδιο εκτουρκισμού της Πόλης...
Σήμερα, πάντως, ακόμα και ο διευθυντής της «Χουριέτ» μιλάει για ντροπή: «Ετσι έγινε και στη ναζιστική Γερμανία, έτσι έκανε και η Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ. Απ' ό,τι φάνηκε», έγραψε, «υπήρξε αυτό και σε εμάς. Είθε έπειτα από 20-30 χρόνια να μην αναγκαστούμε να κάνουμε μια παρόμοια ταινία. Ο θεός να φυλάει την Τουρκία από αυτό το ρεζιλίκι». Αλλά και οι τούρκοι θεατές εμφανίζονται να βγαίνουν σοκαρισμένοι και έκπληκτοι από την αίθουσα...
Η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του πρώην πολιτικού του κόμματος της Μητέρας Πατρίδας Γιλμάζ Καρακογιουνλού, που έζησε νεαρός τα γεγονότα: «Ψυγεία έπεφταν από τον πέμπτο όροφο. Λεηλασίες στα καταστήματα. Ενας 16χρονος χτυπούσε με ένα ξύλο μία γυναίκα. Σήμερα αυτός ο νέος θα είναι 70 χρόνων, και θα ήθελα να τον ρωτήσω: "Δεν ντρέπεσαι;"»
- Διαφορές απ' το βιβλίο
Το βιβλίο, πάντως, που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Λιβάνη (είχε πρωτοκυκλοφορήσει πριν από χρόνια από τις εκδόσεις Τσουκάτου), έχει σημαντικές διαφορές από την ταινία: εδώ η ηρωίδα δεν είναι Ελληνίδα αλλά Εβραία. Ελληνίδα είναι μια ώριμη ελκυστική χήρα, ερωτευμένη με τον τούρκο πατέρα του ήρωα. Και στο τέλος το ζευγάρι χωρίζει. Οσο για τον ήρωα, στην ταινία εμφανίζεται να συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό τις εθνικιστικές εξάρσεις της εποχής και να πράττει ανάλογα. Είναι ο έρωτάς του για την όμορφη ρωμιά πόρνη και η δολοφονία του κομμουνιστή φίλου του από τους εθνικιστές δικούς του που θα τον κάνουν να αναθεωρήσει τα πράγματα...
Από ελληνικής πλευράς να θυμίσουμε, πάντως, την πρόσφατη περιγραφή των τότε γεγονότων από τον Πέτρο Μάρκαρη στο εκπληκτικό διήγημά του «Τριημερία», που συμπεριλαμβάνεται στα «Ελληνικά εγκλήματα» («Καστανιώτης»). Που (όπως και η ταινία σε ένα βαθμό) αποκαλύπτει τη σιωπηλή συνενοχή των τούρκων πολιτών. Ταυτόχρονα, όμως, δείχνει και Τούρκους να υπερασπίζονται τους ρωμιούς φίλους τους...
Ταινίες της Τομρίς Γκιριτλίογλου έχουν φτάσει μέχρι και τη Βενετία και στο παρελθόν έχει βραβευθεί στα φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης και Αγκυρας. Οπως μας είπε η 52χρονη σκηνοθέτρια, τρεις κριτικοί βρήκαν την κινηματογραφικής της γλώσσα αδύνατη σε σχέση με τις άλλες της ταινίες. «Ομως 41 αρθρογράφοι (και αριστεροί, και συντηρητικοί) έγραψαν για την ταινία βρίσκοντάς την πολύ θετική. Και αυτό ήταν μεγάλη έκπληξη, γιατί κανείς τους δεν ήταν κριτικός κινηματογράφου».
«Το θέμα μου», διευκρινίζει, «δεν είναι τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου, αλλά μια δυνατή ερωτική ιστορία. Τα γεγονότα χρησιμοποιήθηκαν στο τέλος, ως μια βραδια τραμπουκισμού που διέλυσε αυτόν τον έρωτα. Στην πραγματικότητα, αυτή η ταινία είναι ο τρίτος κρίκος μιας τριλογίας μου που υπερασπίζεται την αξία της συνύπαρξης στα χώματα της πατρίδας μου. "Η άλλη πλευρά του νερού" είχε ως θέμα την ανταλλαγή των πληθυσμών του '22, και το "Salkim hanimin taneleri" τον φόρο περιουσίας που είχε επιβάλει η τουρκική κυβέρνηση στις μειονότητες (το '40). Αν μπορούσα σε μια φράση να συνοψίσω το κοινό θέμα και των τριών ταινιών, αυτή θα ήταν: "η διαφορετικότητα είναι ο πλούτος μας, είναι ανθρώπινη και μας αφορά". Ως σκηνοθέτρια έχω γυρίσει έξι ταινίες. "Οι πληγές του Φθινοπώρου" χρειάστηκαν μια μακρά περίοδο προετοιμασίας. Ηταν όμως ένα πρότζεκτ που ονειρευόμουν χρόνια, αλλά οι οικονομικές συνθήκες δεν μου το επέτρεπαν».
- Εσείς είχατε σχέση με Ελληνες που βίωσαν τα Σεπτεμβριανά;
«Η έρευνα για την ταινία κράτησε δυόμισι χρόνια. Βεβαίως, μιλήσαμε με Τούρκους και με μη μουσουλμάνους που υπήρξαν μάρτυρες εκείνης της νύχτας. Και προσπαθήσαμε να βρούμε άρθρα και φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν σε όλον τον κόσμο».
- Ποιος χρηματοδότησε την ταινία σας;
«Την παραγωγή ανέλαβε η εταιρεία "C Yapim ve Film" και συγκεκριμένα ο Κενάν Τεκντάγ, ένας παραγωγός πολύ θαρραλέος και πατριώτης. Η συμπαράστασή του ήταν πολύ σπουδαία».
- Γιατί μετατρέψατε την εβραία του βιβλίου σε Ρωμιά;
«Γιατί στα γεγονότα της 6-7/9 τη μεγαλύτερη ζημιά την έπαθε η ρωμαίικη μειονότητα και σκεφτήκαμε ότι η σχέση ενός μουσουλμάνου άντρα με μια Ρωμιά θα δυνάμωνε την αισθαντικότητα αυτής της σχέσης, την ευαισθησία της ταινίας, και θα είχε μεγαλύτερη απήχηση. Ο συγγραφέας δεν είχε αντίρρηση».
- Στην ταινία, πάντως, υπονοείται ένα χάπι εντ, ενώ στο βιβλίο το ζευγάρι χωρίζει...
«Εμείς, στο τέλος αφήσαμε το σχόλιο στον θεατή. Η Ελένα ζει ή πέθανε; Είναι κάτι που θα αποφασίσει ο καθένας διαφορετικά. Ηταν δική μου απόφαση. Στη χώρα μου, που έχει κάνει σημαντικά βήματα στον δρόμο του εκδημοκρατισμού, δεν ήθελα αυτή η ταινία να τελειώσει με μια βαθιά απαισιοδοξία».
- Είναι αξιοθαύμαστο που, αν και Τουρκάλα, απεικονίζετε τόσο παραστατικά ένα σκοτεινό κομμάτι του παρελθόντος -αλλά και τον τρόπο που αντιμετωπίζονταν τότε οι τούρκοι κομμουνιστές. Ωστόσο, στα Σεπτεμβριανά είχαμε και δολοφονίες. Αυτό το θέμα δεν το θίγετε...
«Εγώ ξεκίνησα από τα ντοκιμαντέρ. Και αν τώρα ήθελα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ, θα έδειχνα στον θεατή τον θάνατο του παπά. Ομως στο σινεμά μυθοπλασίας το βασικό υλικό σου είναι οι χαρακτήρες σου. Γι' αυτό και η ταινία δείχνει τα γεγονότα μέσα από το πρίσμα των τεσσάρων ηρώων που εκείνο το βράδυ έψαχναν ο ένας τον άλλο».
- Πολλοί Ελληνες σχολίασαν αρνητικά το γεγονός πως οι μόνες Ελληνίδες της ταινίας είναι μια νεαρή πόρνη και η γιαγιά της που την εκδίδει. Ουσιαστικά, στο φιλμ, μόνο αυτές αντιπροσωπεύουν τον ελληνισμό της Πόλης κατά τη διάρκεια των γεγονότων...
«Αυτή η αρνητική κριτική με πληγώνει πολύ βαθιά. Γιατί η Ελένα της ταινίας είναι ο πιο αθώος ήρωας. Και ένας μουσουλμάνος και εθνικιστής νέος την αγαπά με έναν βαθύ έρωτα, παρ' όλο που είναι Ρωμιά και παρ' όλο που, έστω και χωρίς να το θέλει, είναι πόρνη. Εγώ την Ελένα την κινηματογράφησα με αγάπη και κατανόηση. Εξάλλου, αυτή η ταινία βασίζεται σε ένα μυθιστόρημα -και προσπαθήσαμε να μείνουμε πιστοί στους ήρωές του. Πάντως, ούτε σε ένα καρέ δεν θα δείτε τους Ρωμιούς να αντιμετωπίζονται περιφρονητικά ή υποτιμητικά. Αντίθετα, υπάρχει η προσπάθεια της κατανόησης του αισθήματος της μειονότητας και η αντίθεση στην καταστροφή της πολυπολιτισμικότητας».
- Η ελληνική προφορά των ηθοποιών σας δεν είναι τόσο καλή. Δεν σκεφτήκατε να χρησιμοποιήσετε έλληνες ηθοποιούς;
«Επέλεξα να δουλέψω με ηθοποιούς που γνωρίζω και εμπιστεύομαι πολύ. Εξάλλου για δύο μήνες πήραν μάθημα προφοράς από έναν ρωμιό ηθοποιό, τούρκο πολίτη, τον Κώστα Κορτίδη».
- Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι πρώην πολιτικός. Πώς επηρέασε αυτό τον τρόπο που απεικονίζει τα γεγονότα;
«Δεν με απασχόλησε ποτέ η πολιτική ταυτότητά του. Για μένα είναι ένας πραγματικός καλλιτέχνης και δημοκράτης. Επιπλέον και τους δυο μας απασχολούν τα ίδια θέματα. Δηλαδή όχι το αίσθημα του να είναι κάποιος μειονότητα, αλλά του να αντιμετωπίζεται ως τέτοια».
- Η ταινία σας αποτελεί ένα έμμεσο σχόλιο στο σημερινό πολιτικό κλίμα της Τουρκίας;
«Κάθε ταινία που γυρίζω έχει ένα πολιτικό περιεχόμενο. Καλλιτέχνης είναι κάποιος που αντιστέκεται. Ολες μου οι ταινίες έγιναν με μια βαθιά αγάπη για την πατρίδα μου. Γιατί είμαι από αυτούς που πιστεύουν πως ο πατριωτισμός βασίζεται στην αρχή τού να μην κάνεις ποτέ στους άλλους αυτά που δεν θέλεις να κάνουν σε σένα». *
No comments:
Post a Comment