Απληστοι χρηματιστές και «γεράκια» στις Κάννες

Η οικονομική κρίση κυριάρχησε σε ταινίες του Xόλιγουντ, αλλά και σε ντοκιμαντέρ

• Του Παναγιωτη Παναγοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 23 Mαϊου 2010

• Πέρα από τις ταινίες που κατά γενική ομολογία απογοήτευσαν και στάθηκαν κατώτερες του επιπέδου ενός μεγάλου φεστιβάλ, η φετινή 63η διοργάνωση των Καννών που τελειώνει σήμερα χαρακτηρίστηκε από το πλήθος αναφορών στην οικονομική κρίση που χτύπησε την Αμερική πριν από δύο χρόνια και τώρα πια έχει χτυπήσει -και ανοίξει- και τη δική μας πόρτα. Ακόμη και ο Ζαν Λικ Γκοντάρ, ο οποίος τελευταία στιγμή ματαίωσε το ταξίδι του στις Κάννες, έστειλε ένα fax στον διευθυντή του φεστιβάλ Τιερί Φρεμό, ένα σύντομο σημείωμα στο οποίο ανέφερε ότι δεν μπορεί να παρευρεθεί καθώς τον «εμποδίζουν προβλήματα ελληνικού τύπου», υπονοώντας κάτι ασαφές για την οικονομική κρίση, το οποίο δεν ήρθε στο Παλαί ώστε να εξηγήσει. Και στην ταινία του, το «Film Socialisme», την αφηρημένη κινηματογράφηση ενός ταξιδιού σε διάφορες πόλεις με ερωτήματα για το μέλλον της Ευρώπης, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που αναφέρεται «πειραγμένη». Ο Γκοντάρ γράφει το Hellas, αλλάζοντάς το σε Hell… as (κόλαση σαν…).

• Αλλοι κινηματογραφιστές αναφέρθηκαν με πολύ σαφέστερο τρόπο στην οικονομική κρίση, σε ταινίες κάθε είδους, από χολιγουντιανές παραγωγές, μέχρι ντοκιμαντέρ καταγγελίας. Ο Ολιβερ Στόουν είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς σκηνοθέτες του αμερικανικού σινεμά, για την εμμονή του στα θέματα της επικαιρότητας, με έμφαση στην πολιτική και την οικονομία. Το 1987 ο Στόουν γύρισε τη «Wall street», σχολιάζοντας το νέο είδος άπληστων χρηματιστών, που πλούτιζαν από παιχνίδια με τις μετοχές και ο Μάικλ Ντάγκλας κέρδισε το Οσκαρ α΄ ρόλου για τον ρόλο του Γκόρντον Γκέκο, ο οποίος έγινε σύμβολο αυτής της γενιάς. 

• Επειτα από 23 χρόνια, ο Στόουν επιστρέφει στη Γουόλ Στριτ για το σίκουελ της ταινίας, πάλι με τον Ντάγκλας και μαζί του τον Σία ΛαΜπουφ, σε ένα όμως πολύ διαφορετικό περιβάλλον. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης, ο πατέρας του οποίου ήταν χρηματιστής, έγραψε έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς μονολόγους της κινηματογραφικής δεκαετίας του ’80, βάζοντας στο στόμα του Γκόρντον Γκέκο τα λόγια: «Η απληστία -εφόσον δεν υπάρχει καλύτερη λέξη- είναι καλή. Η απληστία είναι σωστή και έχει αποτέλεσμα. Η απληστία ξεκαθαρίζει, βρίσκει δρόμο και συλλαμβάνει το νόημα του εξελικτικού πνεύματος. Η απληστία σε κάθε της μορφή, απληστία για ζωή, για χρήμα, για αγάπη, έχει σημαδέψει την εξέλιξη της ανθρωπότητας». 

Συγκέντρωση πλούτου

• Αυτά έλεγε ο Γκέκο το 1987. Σήμερα, αυτό που λέει, βγαίνοντας από τη φυλακή και γράφοντας ένα βιβλίο για τα οικονομικά παιχνίδια, είναι: «Κάποτε έλεγα ότι η απληστία είναι καλή. Τώρα είναι και νόμιμη». Οπως λέει ο Στόουν, «αυτό που με σόκαρε ήταν η εντυπωσιακή συγκέντρωση πλούτου στις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Οι αριθμοί μεγάλωναν και μεγάλωναν και τα εκατομμύρια δολάρια έγιναν δισεκατομμύρια. Και η απληστία του Γκέκο απορροφήθηκε από την απληστία των τραπεζών. To 2008 οι Γκέκο δεν μπορούσαν να υπάρχουν πια. Αυτό το είδος χαρακτήρα είχε εξαφανιστεί και αντικαταστάθηκε από ιδρύματα και θεσμούς που στο παρελθόν βρίσκονταν σε καθεστώς ρύθμισης. Στο παρελθόν, μια τράπεζα ήταν τράπεζα και μια ασφαλιστική εταιρεία, απλώς μια ασφαλιστική εταιρεία. Το 2008 όλα αυτά είχαν αλλάξει. Τα όρια μεταξύ των λειτουργιών καταστράφηκαν από την απορρύθμιση του ’80 και του ’90». 

• Στο σίκουελ της «Wall street» παρουσιάζει μια εκδοχή μυθοπλασίας για την περίοδο της κρίσης. Ο εξαιρετικός ντοκιμενταρίστας Τσαρλς Φέργκιουσον γύρισε το «Inside job», στο οποίο εξετάζει τα αίτια της κρίσης, μιλώντας με τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα στο οικονομικό παιχνίδι. Στον Φέργκιουσον μιλούν από τον διοικητή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν και τη Γαλλίδα υπουργό Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ, μέχρι στελέχη τραπεζών και οικονομικών φορέων, ακόμη και μια, διάσημη για τις υπηρεσίες της σε ανθρώπους της Γουόλ Στριτ, μαντάμ… 

• Σύμφωνα με τον Φέργκιουσον, «η ταινία προσπαθεί να καταγράψει ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα, τη χειρότερη οικονομική κρίση από το 1929, που εξακολουθεί να μας στοιχειώνει μέσα από τα προβλήματα χρέους της Ευρώπης και τη συνολικότερη οικονομική αστάθεια. Ηταν μια κρίση που μπορούσε απολύτως να αποφευχθεί», συνεχίζει ο ντοκιμαντερίστας. «Για σαράντα χρόνια έπειτα από τα μέτρα που ακολούθησαν τη μεγάλη κρίση, οι ΗΠΑ δεν αντιμετώπισαν ούτε μία παρόμοια κατάσταση. Ωστόσο, η προοδευτική απορρύθμιση του οικονομικού τομέα μέχρι τα χρόνια του ’80 εξέλιξε μια όλο και μεγαλύτερη εγκληματική βιομηχανία, οι “καινοτομίες” της οποίας οδήγησαν σε μια διαδοχή οικονομικών κρίσεων. Κάθε κρίση ήταν χειρότερη από την προηγούμενη και παρ’ όλα αυτά, εξαιτίας της δύναμης και του πλούτου αυτής της βιομηχανίας, ελάχιστοι άνθρωποι πήγαν στη φυλακή». 

• «Σε αυτήν την τελευταία κρίση», σημειώνει, «κανένας δεν πήγε στη φυλακή αν και σημειώθηκαν απάτες που οδήγησαν στην απώλεια τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ελπίζω ότι σε λιγότερο από δύο ώρες θα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τη φύση και τις αιτίες του προβλήματος. Και ελπίζω ότι όποιες πολιτικές απόψεις και αν έχει κανείς, μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι είναι σημαντικό να αποκαταστήσουμε την εντιμότητα και τη σταθερότητα στο οικονομικό σύστημα και να αποδοθούν ευθύνες σε αυτούς που το κατέστρεψαν». 

Εικονική δίκη εναντίον τραπεζών

• Το ντοκιμαντέρ του Ελβετού Ζαν Στεφάν Μπρον «Cleveland versus Wall Street» φτάνει ένα βήμα παραπέρα. Εχει στήσει μια εικονική δίκη εναντίον των τραπεζών που βρέθηκαν στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης. Μόνο που τα πρόσωπα είναι αληθινά στο εικονικό δικαστήριο. Είναι άνθρωποι που έχασαν τα σπίτια τους ή απειλούνται καθημερινά ότι θα τα χάσουν. Ο Μπρον συνάντησε τους ανθρώπους που βρέθηκαν σε αυτήν την κατάσταση, τους έπεισε να παίξουν τον ρόλο του μάρτυρα, να παίξουν δηλαδή τον εαυτό τους, και βρήκε δικηγόρους που να εκπροσωπήσουν και τις δύο πλευρές. 

Πόλη σύμβολο

• Το Κλίβελαντ στο Οχάιο ήταν από τις πόλεις που επλήγησαν περισσότερο από την επίθεση των τραπεζών στους καταναλωτές. Ετσι, αποτελεί μια πόλη σύμβολο για εκείνους που έχασαν τα σπίτια τους κατά το ξέσπασμα της κρίσης. Τον Ιανουάριο του 2009 ο Μπρον κινηματογράφησε την εικονική δίκη εναντίον 21 τραπεζών και των πρακτικών που χρησιμοποίησαν επειλώντας και τρομοκρατώντας τους πελάτες τους. Οπως λέει η Μπάρμπαρα Αντερσον, κεντρικό πρόσωπο της κρίσης στο Κλίβελαντ και εκπρόσωπος των πολιτών, «όλα αυτά τα στελέχη των τραπεζών έβγαλαν τα μπόνους τους από την προσωπική μου δυστυχία». 

• Ο Ζαν Στεφάν Μπρον είχε κάνει αρκετή έρευνα, πριν ακόμη ξεσπάσει η μεγάλη κρίση. Οταν τα γεγονότα πήραν διαστάσεις, εντόπισε το Κλίβελαντ. «Διάβασα μια είδηση που έλεγε ότι οι πολίτες του Κλίβελαντ μηνύουν τις τράπεζες και δύο βδομάδες μετά πήγα εκεί. Εξι μήνες αργότερα κατέρρευσαν η Lehman Brothers και το χρηματιστήριο και η μόλυνση εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Τότε ήταν που γνώρισα και την Μπάρμπαρα Αντερσον, μια γυναικα που προσωποποιεί την πόλη και το πνεύμα αντίστασης. Η επίθεση του Κλίβελαντ στη Γουόλ Στριτ είναι η αιώνια ιστορία του Δαβίδ απέναντι στον Γολιάθ».