«Μπάρκο» στη βία και στο πουθενά...

«Man in the sea» είναι ο τίτλος της νέας ταινίας του Κωνσταντίνου Γιάνναρη. Γυρίζεται στα αμπάρια ενός δεξαμενόπλοιου, όπου καταλήγουν οι Αφγανοί ήρωες της. Είναι πραγματικοί μετανάστες. Τους βρήκε ο σκηνοθέτης σε γειτονιές της Αθήνας

• Της ΧΡ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 15 Μαΐου 2010

Υπάρχουν φορές που και οι πολιτιστικοί συντάκτες εξοπλίζονται με θάρρος ώστε να... ξεπεράσουν οποιαδήποτε προσωπική φοβία (από κλειστοφοβία μέχρι υψοφοβία), υπέρ του ρεπορτάζ τους! Ενα απόγευμα στα γυρίσματα της νέας ταινίας του αντεργκράουντ και πολιτικοποιημένου Κωνσταντίνου Γιάνναρη, «Man in the sea», είναι, για παράδειγμα, μια τέτοια περίπτωση.

Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης στη «γέφυρα» του δεξαμενόπλοιου

Αλλά, αν και γνωρίζεις εκ των προτέρων ότι πας στη Δραπετσώνα, στο τεράστιο δεξαμενόπλοιο που έχει γίνει το πλατό του σκηνοθέτη εδώ και τρεις βδομάδες, δεν πάει το μυαλό σου ότι: α) θα σε πιάσει ίλιγγος ανεβαίνοντας την τεράστια ξύλινη σκάλα, την οποία θα πρέπει να ξανακατέβεις, β) θα βρεθείς σε κλειστοφοβικά αμπάρια και δαιδαλώδεις διαδρόμους μέσα σε συνθήκες ανυπόφορης ζέστης και γ) ότι οι μηχανές, που κάνουν εκκωφαντικό θόρυβο, θα επιδεινώσουν το αποπνικτικό συναίσθημα που, ούτως ή άλλως, έχει δημιουργήσει η θέα του επιβλητικού δεξαμενόπλοιου.

Ανεβαίνοντας βέβαια στη «γέφυρα», σε αποζημιώνει η θέα του ορίζοντα. Μακάρι να μέναμε εκεί! Προς το παρόν, όμως, ο Γιάνναρης κάνει γύρισμα σε ένα μικρό δωμάτιο. Είναι το γυμναστήριο του πλοίου, στο οποίο υποτίθεται ότι κοιμούνται 30 Αφγανοί μετανάστες.

Φτάνοντας στο σετ, νομίζεις ότι βρέθηκες στον... Πύργο της Βαβέλ, ακούγοντας από ελληνικά και αγγλικά, μέχρι ιρανικές διαλέκτους. Αλλωστε σε αυτό το γύρισμα περισσότερο ακούς ονόματα όπως Αμπντούλ, Ισμαήλ, Ραφίν, παρά Γιώργο ή Κώστα. Αλλά αυτό είναι απολύτως συμβατό με το στόρι της ταινίας: ένας καπετάνιος (Αντώνης Καρυστινός) σώζει τριάντα έφηβους Αφγανούς από ναυάγιο στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι μέρες περνούν, το πετρελαιοφόρο έχει ξανοιχτεί στην Αφρική. Κάθε ευρωπαϊκή «προοπτική» κλείνει για τους μετανάστες, αφού οι χώρες που το πλοίο τους προσεγγίζει, αρνούνται το άσυλο. Πλέουν σε μια no man's sea...

Στο μεταξύ οι ισορροπίες αλλάζουν, οι λαθρεπιβάτες είναι περισσότεροι από το πλήρωμα (που αποτελείται από Ουκρανούς, Ασιάτες, Φιλιππινέζους), οι ιεραρχίες καταλύονται. Η βία παραμονεύει, όσο ο καπετάνιος παλεύει να αποτρέψει τις εντάσεις στο πλοίο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Σε μια τελευταία προσπάθεια να σώσει το γάμο του, έχει πάρει στο ταξίδι τη γυναίκα του (Θεοδώρα Τζήμου). Τα φαντάσματα, όμως, του παρελθόντος -το παιδί τους είχε πνιγεί πριν από λίγα χρόνια στο πλοίο- «αλλά και ζήλιες, παρεξηγήσεις, παράνοια, υποψία, ανασφάλεια» δεν τους αφήνουν να προχωρήσουν. Κι ύστερα, τον καπετάνιο τον στοιχειώνει κι ένα μεγάλο μυστικό...

«Ο Αρχοντας των θαλασσών»

Αλλά για να μην αποκαλύψουμε πλήρως την πλοκή της ταινίας, ας αρκεστούμε στο ότι είναι, σύμφωνα με τον σκηνοθέτη της, μια «ταινία δράσης, επηρεασμένη αρκετά από τον "Αρχοντα των Μυγών" του Γ. Γκόλντινγκ». Απ' ό,τι φαίνεται, ο Γιάνναρης δεν έχει κλείσει τους λογαριασμούς του με τα ζητήματα μετανάστευσης (βλέπε «Από την άκρη της πόλης», «Ο Ομηρος»). Βέβαια, αυτή τη φορά, όπως λέει, «το κέντρο βάρους πέφτει στο πρωταγωνιστικό ζευγάρι και στη σχέση τους. Η προσωπική τους περιπέτεια εκτυλίσσεται παράλληλα με αυτή των μεταναστών, που κάνουν ένα ταξίδι προς το άγνωστο. Οπως και να το κάνουμε, η μετανάστευση είναι ένα από τα πιο επίκαιρα θέματα».

Αυτό τον καιρό, βέβαια, οποιαδήποτε άλλη επικαιρότητα έχει εκτοπιστεί από την οικονομική κρίση. Και αυτή τρυπώνει με έναν τρόπο στο σενάριο του Γιάνναρη. Ο καπετάνιος είναι γόνος μιας μεγάλης εφοπλιστικής οικογένειας που χρεοκοπεί. «Οταν το έγραφα πριν από τέσσερα χρόνια ζούσαμε ένα πυροτέχνημα οικονομικής ευημερίας. Πού να φανταστώ τι θα συνέβαινε...», λέει πονηρά.

Και ένα άλλο πράγμα δεν φανταζόταν όταν βρισκόταν στο στάδιο της προετοιμασίας. Οτι δεν θα μπορούσε να βρει με τίποτα δεξαμενόπλοιο. «Επί εννέα μήνες διαπραγματευόμασταν με όλες τις εταιρείες: είτε έδειχναν απόλυτη άρνηση είτε δεν μας έπαιρναν στα σοβαρά. Βρέθηκε ως μάννα εξ ουρανού αυτό το πλοίο, που ανήκει σε μια οικογένεια», εξηγεί.

Οσο για άλλες δυσκολίες... «Ε, εντάξει, όταν γυρίζεις μέσα σ' ένα δεξαμενόπλοιο, δεν μπορείς να είσαι μη μου άπτου», ομολογεί. Μας έχει ούτως ή άλλως συνηθίσει σε κλειστοφοβικούς χώρους. Ας μην ξεχνάμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της προηγούμενης ταινίας του, «Ο Ομηρος», ήταν γυρισμένο μέσα σε λεωφορείο. «Ολες οι ταινίες μου έχουν την αίσθηση της κλειστοφοβίας. Η αρχιτεκτονική του χώρου είναι καθοριστικός παράγοντας της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είτε είναι μια πόλη, μια φτωχογειτονιά ή ένα λεωφορείο», λέει.

Δεν διανοούνταν πάντως να μη γυρίσει σε δεξαμενόπλοιο την ταινία. «Θα χάναμε την πατίνα και την υφή του πλοίου», λέει. Είναι άλλωστε από τους σκηνοθέτες που φημίζονται για το ρεαλισμό τους. Και πόσο περισσότερο ρεαλισμό χρειάζεσαι, όταν ήδη παίζουν στην ταινία σου Αφγανοί μετανάστες που έχουν ζήσει στο πετσί τους ανάλογες περιπέτειες; Τους βρήκε ο Γιάνναρης σε διάφορες γειτονιές και στέκια μεταναστών.

Στα διαλείμματα από τα γυρίσματα, πάντως, φαίνεται να το διασκεδάζουν. Ενας από αυτούς, ο Χουσεΐν, χαλαρώνει τραγουδώντας. Διασκεδάζει και τους υπόλοιπους. Και δέχεται και παραγγελιές. Το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει από ιρανικά μέχρι ινδικά τραγούδια. Και με τα ελληνικά, όμως, δεν τα καταφέρνει άσχημα. «Πού έμαθες τόσο καλά ελληνικά;», τον ρωτάμε. «Στη φυλακή», απαντά χωρίς καμία ενοχή. Για πολλούς από αυτούς, το τμήμα αλλοδαπών ήταν, όταν πρωτοήρθαν στη χώρα μας, ένας ενδιάμεσος σταθμός μέχρι ν' αποκτήσουν επίσημα χαρτιά διαμονής. Κάποιοι από αυτούς, παράλληλα με κάθε είδους δουλειές σε εργοστάσια και νταμάρια, παρακολουθούν νυχτερινό μεν σχολείο.

Ούτε θύτες, ούτε θύματα.

Η ματιά του Γιάνναρη σε αυτά τα ζητήματα δεν έχει, πάντως, καμία σχέση με τις στερεότυπες αντιλήψεις. Δεν ψάχνει θύτες ή θύματα στο πρόσωπο των μεταναστών. «Η ταινία είναι μια προσπάθεια κατανόησης των αντιφάσεων και των αντιθέσεων μιας κοινωνίας απέναντι στο καινούργιο, που φυσικά φέρνει ανακατατάξεις σε επίπεδο ηθών, θρησκειών, ερωτισμού. Προσπαθώ να δείξω το περίπλοκο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Κάθε άνθρωπος που έχει υποστεί την ύψιστη κακοποίηση, μπορεί να γίνει δυνάστης», λέει. Και ο κεντρικός του χαρακτήρας άλλωστε, ο καπετάνιος, είναι ένας πολύ... αντι-ηρωικός ήρωας.

Το σινεμά του Γιάνναρη συνήθως κινηματογραφεί το «περιθώριο»: «Σε αυτή τη φάση δεν θέλω να κάνω light κωμωδία ή κάτι... entertaining. Οχι βέβαια ότι το αποκλείω για το μέλλον». Κωμωδία από τον Γιάνναρη; Αυτό μας εξάπτει την περιέργεια. Προς το παρόν όμως, το «Man in the sea» μονοπωλεί το ενδιαφέρον μας.

**Το «Man in the sea» θα βγει στις αίθουσες το 2011.