Από τον Σίντνεϊ Πουατιέ στον Μπαράκ Ομπάμα

Σταρ του κινηματογράφου που «έστρωσαν τον δρόμο» για την εκλογή του πρώτου μαύρου προέδρου των ΗΠΑ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ι. ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Τρίτη 20 Ιανουαρίου 2009. Τα τελευταία χρόνια κινηματογράφος και τηλεόραση έστρωσαν το έδαφος για την πιθανότητα της εκλογής μαύρου αμερικανού προέδρου. Βεβαίως οι πρόεδροι του θεάματος, ανάμεσά τους ο Μόργκαν Φρίμαν στο «Deep Ιmpact», ο Τζέιμς Ερλ Τζόουνς στην ταινία «Τhe man», ο Κρις Ροκ στο «Ηead of State» και, ο πιο χαρακτηριστικός όλων, ο Ντένις Χέισμπερτ ως Ντέιβιντ Πάλμερ στη δημοφιλή σειρά «24», ήταν προϊόντα φαντασίας. Βοήθησαν όμως το κοινό να φανταστεί έναν «Αφροαμερικανό» στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ πολύ προτού το όνομα του Μπαράκ Ομπάμα γίνει γνωστό σε όλους. Επί δεκαετίες το Χόλιγουντ αρνούνταν να συμφιλιωθεί με την ιδέα της «μαύρης εξουσίας». Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 χρόνων το μαύρο στοιχείο στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση ήταν βυθισμένο στα στερεότυπα, στους συμπληρωματικούς ρόλους και στις ρατσιστικές καρικατούρες. Μακρύ το ταξίδι των μαύρων από τα γκέτο στα σχολεία και από ασήμαντους ρόλους μπάτλερ ή γκουβερνάντων σε ταινίες σοβαρού κοινωνικού προφίλ.

Τις δεκαετίες του ΄80 και του ΄90 κινηματογραφιστές όπως ο Σπάικ Λι («Κάνε το σωστό») και ο Τζον Σίνγκλετον («Τα παιδιά της γειτονιάς») βοήθησαν στην ακύρωση των στερεοτύπων δημιουργώντας αληθινές εικόνες της ζωής των μαύρων Αμερικανών και ηθοποιοί όπως ο Γουίλ Σμιθ βοήθησαν στην ανάπτυξη του μαύρου ήρωα, ικανού ακόμη και να σώσει κόσμο- όπως ακριβώς κάνει ο στρατιωτικός που ο Σμιθ υποδύεται στην «Ημέρα Ανεξαρτησίας» του Ρόλαντ Εμεριχ. «Χωρίς να προφητεύσουν το σήμερα,πολλές ταινίες έδωσαν στο κοινό ενδιαφέρουσα προμηνύματα μαύρων με πιθανότητες εξουσίας» ανέφεραν προχθές οι κυριακάτικοι «Νew Υork Τimes». «Συνέβαλαν έτσι στη δημιουργία της προϊστορίας της εκλογής του Μπαράκ Ομπάμα».

Στο άρθρο των «Τimes» η κινηματογραφική περσόνα των μαύρων της σύγχρονης αμερικανικής ιστορίας μοιράζεται σε αρκετές κατηγορίες. Ο «καθημερινός μαύρος» έχει το πρόσωπο του Σίντνεϊ Πουατιέ, του πρώτου ηθοποιού που κατόρθωσε να κερδίσει το Οσκαρ Α΄ ρόλου το 1962 με την ταινία «Κάτω από το βλέμμα του Θεού» (είχε προηγηθεί η Χάτι Μακ Ντάνιελ, νικήτρια Οσκαρ β΄ ρόλου το 1940 για το «Οσα παίρνει ο άνεμος»). Το 1961, χρονιά γέννησης του Ομπάμα, ο Πουατιέ υποδύθηκε τον Γουόλτερ Λι Γιάνγκερ, τον φιλόδοξο πρωταγωνιστή της ταινίας «Ενα σταφύλι στον ήλιο» («Α raisin in the sun»). Πτυχές του συγκεκριμένου ήρωα- η οργή και η ιδεολογία κατά κύριο λόγο- εμφανίζονται σε όλους τους επόμενους ρόλους του. Ωστόσο ταινίες του Πουατιέ όπως «Η ιστορία ενός εγκλήματος», «Μάντεψε ποιος θα ΄ρθει το βράδυ» και «Στον κύριό μας με αγάπη» ενδιαφέρθηκαν να προτάξουν καυτά ερωτήματα για την αφροαμερικανική εξουσία μετατρέποντας τον ηθοποιό σε «πρεσβευτή» των μαύρων στη λευκή αμερικανική χώρα. Ισως αυτός να ήταν ο λόγος για τον οποίο, σύμφωνα πάντα με τους «Τimes», οι ταινίες αυτές σύντομα ξεπεράστηκαν και σήμερα θεωρούνται ντεμοντέ.

Τέσσερα αστέρια του Χόλιγουντ που βοήθησαν στην ανάπτυξη του μαύρου ήρωα. Από αριστερά, Ρίτσαρντ Πράιορ, Εντι Μέρφι, Γουίλ Σμιθ, Μόργκαν Φρίμαν

O αληθινός «καθημερινός μαύρος» εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ηταν τότε που ο Μέλβιν βαν Πιμπλς, ο πρώτος διάσημος αφροαμερικανός σκηνοθέτης, παρουσίασε το «Sweet Sweetback΄s Βaadasssss song», μια επαναστατική ταινία που μαζί με τον «Shaft» (ο πρώτος μαύρος ιδιωτικός ντετέκτιβ με το πρόσωπο του Ρίτσαρντ Ράουντρι ) άνοιξε τον δρόμο του κινηματογραφικού ρεύματος blaxploitation που άνθησε τη δεκαετία του ΄70. Την ίδια ωστόσο εποχή «άνθησε» και ο «μαύρος παράνομος»- ακόμη ένα στερεότυπο του αμερικανικού κινηματογράφου. Πόρνες, προαγωγοί και τοξικομανείς είχαν κατά κύριο λόγο μαύρο χρώμα. Κάποιοι καρπώθηκαν από αυτό. Ο Μόργκαν Φρίμαν, π.χ., απέσπασε την πρώτη υποψηφιότητά του για Οσκαρ (β΄ ρόλου) το 1987 με την ταινία «Το δόκανο», όπου υποδυόταν έναν εφιαλτικό προαγωγό-δολοφόνο .

Αρκετά χρόνια αργότερα βραβεύθηκε με Οσκαρ ο Ντενζέλ Ουάσιγκτον υποδυόμενος ίσως τον πιο διεφθαρμένο αστυνομικό της μεγάλης οθόνης στη «Μέρα εκπαίδευσης» (2002). Με αυτόν τον ρόλο ο Ουάσιγκτον ισοπέδωσε το ηρωικό «α λα Σίντνεϊ Πουατιέ» προφίλ του σε ταινίες όπως «Κραυγή ελευθερίας», «Φιλαδέλφεια» και «Ρelican brief». Η βία όμως μπορεί να είναι και προφορική. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα προβοκατόρικα και προκλητικά σόου του αμερικανού κωμικού Ρίτσαρντ Πράιορ, η βωμολοχία του οποίου έγραψε ιστορία τις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, αναγορεύοντάς τον «μαύρο προβοκάτορα». Τα βήματά του ακολούθησε ο Εντι Μέρφι, μεγάλο εμπορικό όνομα της δεκαετίας του ΄80, χάρη στον «Μπάτσο του Μπέβερλι Χιλς», τις «48 ώρες» και το «Πολυθρόνα για δύο». Ο Μέρφι, καλύτερα από κάθε άλλον, κατάφερε να συνδυάσει τη σπιντάτη περιπέτεια με μια cool αίσθηση χιούμορ που «άδειαζε» τους λευκούς.

Με την πάροδο των χρόνων ο ίδιος ο Μέρφι πέρασε τη φιγούρα του «μαύρου πατέρα» σε οικογενειακές κωμωδίες όπως «Δάσκαλος για κλάματα» και «Δόκτωρ Ντουλίτλ», ενώ προς την ίδια κατεύθυνση φαίνεται να κινείται και ο Γουίλ Σμιθ, με σοβαρότερες όμως ταινίες, όπως το «Κυνήγι της ευτυχίας». Ωστόσο χάρη στους «Ανδρες με τα μαύρα», τον «Ζωντανό θρύλο» και το πρόσφατο «Ηancock» η εικόνα του πλησιάζει πλέον εκείνη του «μαύρου Μεσσία»- κάτι που ενδέχεται να αποδειχθεί και ο Μπαράκ Ομπάμα.